İçeriğe atla

Kullanıcı:Ego retribuam/deneme tahtası 2

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Vasıf Öngören
DoğumVasıf Öngören
15 Şubat 1938(1938-02-15)
Tavşanlı, Kütahya
Ölüm14 Mayıs 1984 (46 yaşında)
Amsterdam, Hollanda
MeslekTiyatro Yazarı, Tiyatro Yönetmeni
Eğitimİstanbul Üniversitesi Jeofizik Bölümü
DönemCumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu
ÇocuklarAslı Öngören
AkrabalarFerit Öngören (ağabeyi)
Veysel Öngören (ağabeyi)

Vasıf Öngören (15 Şubat 1938, Tavşanlı, Kütahya - 14 Mayıs 1984, Amsterdam, Hollanda), Türk tiyatro yazarı, tiyatro yönetmeni ve oyuncu. [1][2][3]

Brecht tiyatrosunun biçimsel özelliklerini, epik tiyatro yöntemini Türkiye'de ilk uygulayan ve tanıtanlardandır. Oyunlarında yabancılaşma, toplumsal değerler, sınıfsal çelişkiler, ekonomik ve siyasi sorunlar gibi konuları işlemiştir. Türk tiyatrosunun ilk epik tiyatro denemelerinden biri olan Asiye Nasıl Kurtulur? oyunu ile büyük ilgi görmüş, tanınırlık kazanmıştır. Asiye Nasıl Kurtulur? ve Zengin Mutfağı adlı oyunları filme uyarlanmıştır. Almanya Defteri adlı oyunu, 1960 sonrası oluşan göçmen edebiyatının ilk örnekleri arasında yer alır. Karikatürist ve yazar Ferit Öngören ile şair Veysel Öngören'in kardeşi, tiyatrocu Aslı Öngören'in babasıdır. 14 Mayıs 1984'te Amsterdam'da geçirdiği kalp krizi sonucu ölmüştür.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çocukluğu ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Vasıf Öngören, 15 Şubat 1938'de Kütahya, Tavşanlı'da doğdu. Annesi Cemile Hanım, babası madenci Bedrettin Öngören'di. Karikatürist ve yazar Ferit Öngören ile şair Veysel Öngören'in kardeşidir.[1] İlköğrenimini Tavşanlı'da okumuş, sahneye ilk kez Tavşanlı İlkokulunda çıkmıştır.[4] Ortaöğrenimini Afyon'da tamamlamıştır.[5] Kütahya Lisesinde okurken tiyatroya ilgisi devam etmiştir. (?) Ortaöğrenimini tamamlamasının ardından İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Jeofizik Bölümü'nde okumuş, yarıda bırakmış ve 1962'de Doğu Berlin'e gitmiştir.[1] 1958'de girdiği Türkiye Millî Talebe Federasyonu (TMTF) Gençlik Tiyatrosu'nda 1962'ye dek oyuncu ve yönetmen olarak çalışmış,[5] buradaki başarıları sonucunda 1960'lı yıllarda art arda altı sene Erlangen Tiyatro Festivali'ne katılmıştır.[4] Gençlik Tiyatrosu'nda oyunculuk ve yönetmenlik yaparak başladığı tiyatro çalışmalarını Almanya'da devam ettirmiş, Berlin Üniversitesi Felsefe Fakültesinin Tiyatro Bilimleri Bölümünde okumaya başlamıştır.[6] Aynı zamanda Bertolt Brecht'in kurmuş olduğu Berliner Ensemble topluluğunun provalarına gitmiş, dört yıl boyunca Manfred Wekwerth'in reji çalışmalarına katılmıştır.[7] 1964'te Nuran Oktar ile evlenmiştir.[8] 1966'ya dek epik tiyatroyu ve Berliner Ensemble arşivlerini inceleme olanağı bulmuştur.[9][7]

Tiyatro kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

1966'da Ankara'ya döndüğünde Halk Oyuncuları'nda çalışmış, epik tiyatro anlayışını uygulamak için Birlik Sahnesi'ni kurmuştur. (?) Türkiye'den Almanya'ya giden işçilerin yaşadıklarını yakından inceleyen Öngören,[7] 1965'te yazdığı ilk oyunu Göç'ü 1966'da TMTF Gençlik Tiyatrosu'nda sahneye koymuştur.[1] Bu oyun, Uluslararası Gençlik Tiyatro Şenliği'nde ikincilik ödülünü kazanmıştır.[10] 1966 yılında askerliğini köy öğretmeni olarak yapmak üzere Kayseri, Dereköy'e gitmiştir.[11] 1966-1968 yılları arasında askerliğini yaparken ikinci oyunu Asiye Nasıl Kurtulur?'u yazmıştır. (?) Ocak 1968'de kızı Aslı Öngören doğmuştur.[12] 1969 yılında arkadaşları ve eşi Nuran Oktar'la beraber Ankara Birliği Sahnesi tiyatrosunu kurmuştur.[13][14] Burası, daha sonraları Ankara Sahnesi olarak anılacaktır.[14] 1969-70 sezonunda Ankara Birliği Sahnesi'nde Asiye Nasıl Kurtulur? oyununu sahnelemiş ve bu oyunuyla o yıllarda geniş yankı uyandırmıştır. (?) Oyun, 1970-71 sezonunda yine Öngören tarafından Ankara Sahnesi'nde sahneye konmuştur.[15] 1971'de Bertolt Brecht'in Adam Adamdır adlı oyununu yönetmiştir.[1] 1971'de Göç adlı oyununun yeniden düzenlenmesi olan Almanya Defteri adlı oyunu, Ankara ve İstanbul'da sahnelenmiştir.[16]

Ankara Birliği Sahnesi'nin etkinlikleri, 12 Mart 1971 itibarıyla sona ermiştir.[17] Kurduğu tiyatro topluluğu gizli örgüt sayılarak 6 yıl 8 ay hüküm giyen Öngören, 2 yıl cezaevinde kaldıktan sonra aftan yararlanarak serbest kalmıştır.[1] Cezaevinde kaldığı iki yılda Oyun Nasıl Oynanmalı?'yı yazmıştır.[17] Bu oyun, 1974'te ilk kez İBB Şehir Tiyatroları'nda sahnelenmiştir.[18] 1976'da İstanbul Birlik Sahnesi'ni kuran Öngören,[7] burada Brecht'in Faşizmin Korku ve Sefaleti ile Sezuan'ın İyi İnsanı oyunlarını sahnelemiştir.[19] Bu sırada, 1977'de, Zengin Mutfağı adlı oyunu yazmış ve oyun ilk kez İstanbul Birlik Sahnesi'nde sahnelemiştir.[19] Zengin Mutfağı oyunu ile 1977 İsmet Küntay Ödülü, Ankara Sanat Sevenler Derneği Ödülü ve Tiyatro '78 Dergisi Yılın Oyunu Ödülü'nü kazanmıştır.[1] Masal türünde yazılmış, Aydınlıktan Karanlığa ve Karanlıktan Aydınlığa olmak üzere iki cilt olan Masalın Aslı adlı eseri, 1979'da Almancaya çevrilmiş ve Alman Gençlik Kitap Ödülü'nü kazanmıştır.(?) Nâzım Hikmet'in Memleketimden İnsan Manzaraları eserinin bölümlerinin tek kişilik bir oyuna dönüştürülmesi olan 1941-42'den İnsan Manzaraları oyunu, 1979'da Birlik Sahnesi'nde sahnelenmiştir.[20] Aynı yıl, Oyun Nasıl Oynanmalı? adlı oyunu Ankara Sanat Tiyatrosu tarafından sahnelenmiştir.[21]

12 Eylül'de Barış Derneği Davası'nda yargılanan ve aklanan Öngören,[1] 80'lerin politik ve toplumsal ortamına karşı çıkarak 1980 yılında yurt dışına çıkmış[22] ve Amsterdam ile Batı Berlin'de araştırmalarını devam ettirmiştir.[21] Almanya'da Bertolt Brecht ve tiyatrosu hakkındaki araştırmalarını derinleştirmiş, Brecht'den oyunlar sahnelemiştir.[14] Öngören, 1982 itibarıyla tiyatro dersleri vermiş, ölümünden sonra Vasıf Öngören Tiyatrosu olarak anılacak, El Kapısı adlı tiyatro topluluğunu kurmuştur. (?) Yeni Nesil adlı oyunu üstünde çalışırken kalp krizi geçiren Öngören, 14 Mayıs 1984'te Amsterdam'da ölmüştür.[1]

Sanatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Karl Marx'ın görüşlerinden etkilenen Bertolt Brecht, süregelen "dramatik tiyatro" geleneğine karşı epik-diyalektik tiyatro kuramını geliştirmiştir.[23] Ona göre dramatik tiyatro; seyirciyi empati ve katarsis yoluyla verilmiş bir düşünceye hapsederek edilgin kılmakta, tiyatronun dönüştürücü niteliğini de olanaksız hâle getirmektedir.[23] Buna karşın epik tiyatro; anlatıcı, belgeleyici, göstermeci bir üslupla[24] seyirciyi gözlemde bulunan bir üçüncü kişi durumuna getirerek onun akılcı yönelişte karar vermesini sağlamakta;[25] toplumun aksayan yönlerinin ve sorunlarının arkasında yatan sebeplerin meydana çıkarılmasını amaçlamaktadır.[26] Seyirciye, seyrettiğinin bir oyun olduğu fikri sürekli olarak anımsatılır.[26] Seyirci oyunun dışında kalarak olayları izler, eleştirir ve sonunda bir yargıya varır.[27] Böylelikle seyirci, kazandığı bu etkin eleştirel tutum sayesinde, izledikleri üzerinden, içinde varolduğu sistemin aksayan yönlerini ve sorunlarını çözümleyebilecek ve çözüm üretebilecektir.[28] Dolayısıyla bu durum seyirciyi yaratıcı sürecin bir parçası kılmakta, tiyatroyu toplumu dönüştürücü bir silah konumuna getirmektedir.[28]

Türk tiyatrosunda epik tiyatronun etkileri, özellikle 1960'dan sonra hissedilmiştir.[29] Vasıf Öngören, Almanya'da Brecht'in kurduğu topluluğa katılıp dersler alarak epik tiyatroyu yakından tanıma ve yerinde öğrenme olanağı bulmuştur.[26] Öngören, epik tiyatro anlayışı gereğince toplumsal eleştiri yaparken farklı teknikler deneyerek tiyatroya çeşitlilik kazandırmıştır.[30] Dramatik tiyatronun miadını doldurduğuna inanan Öngören,[31] epik tiyatronun özelliklerini kendi oyunlarına yansıtmaya çalışmış ve seyirciyle daha rahat iletişim kurabilmek adına; konu, mekân, karakterler vb. gibi tanıdık unsurlar vasıtasıyla seyirciye ulaşıp daha sonra aşina olduğu durumdan onu yabancılaştırmayı hedeflemiştir.[31] Bu, "izleyene tanıdık gelen canlı ve sıcak yaşantılardan yola çıkarak, seyirciyi yadırgatmalar yoluyla yeni bir bilinç düzeyine ulaştırma" olarak tanımlanır.[32]

Epik türde kaleme aldığı toplumcu gerçekçi oyunlarıyla 1970'lerin önemli yazarlarından olan Öngören,[33] bu türün Türk tiyatrosundaki önemli örneklerini vermiştir.[34] Öngören'e göre tiyatro, sömürülen halkı bilinçlendirmek ve bu sömürüye karşı harekete geçirmek için kuvvetli bir siyasi etkendir.[35] Oyunlarında, sömüren ile sömürülen, ezen ile ezilen karşıtlığını görünür kılmak ve seyircide farkındalık yaratarak bu ilişki biçimlerine karşı eleştirel tavır yaratmayı amaçlamaktadır.[35] Ona göre, tiyatro ve siyaset birbirinden ayrılamaz alanlardır.[35] Öngören, bir yazarın işinin "gerçeği anlatmak" olduğunu, gerçeğin temel yapısınınsa "değişken" olup "bizlerden bağımsız kendi kanunlarıyla geliş[tiğini]" ve ancak "toplumsal var oluş biçimi ile" belirlenebileceğini savunur.[5]

Türk tiyatrosunda Vasıf Öngören, epik tiyatronun en önemli uygulayıcılarından biri olarak görülmüştür. (?) Yalın bir dille, yer yer mizah unsurlarından yararlanarak ve epik yöntemle yazdığı Asiye Nasıl Kurtulur?, Almanya Defteri, Oyun Nasıl Oynanmalı? ve Zengin Mutfağı gibi oyunlarında yabancılaşma, toplumsal değerler, sınıfsal çelişkiler, ekonomik ve siyasi sorunları işlemiştir.[1] Asiye Nasıl Kurtulur? adlı oyunu, Türk tiyatrosunun ilk epik tiyatro denemelerinden biri olmuştur. (?) Göç (daha sonraları Almanya Defteri olarak düzenlenlediği) adlı sahnelenen ve yayımlanan oyunuysa 1960 sonrası oluşan göçmen edebiyatının ilk örnekleri arasında yer alır.[5]

Vasıf Öngören'in yazdığı dört oyun bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla; Göç (1965, daha sonra yeniden düzenleyip 1971'de Almanya Defteri adıyla sahnelemiştir), Asiye Nasıl Kurtulur? (1969), Oyun Nasıl Oynanmalı? (1974) ve Zengin Mutfağı (1977).[36]

Oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

Asiye Nasıl Kurtulur?[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Asiye Nasıl Kurtulur?

Vasıf Öngören, Bertolt Brecht'in epik tiyatro anlayışını Türk tiyatrosunda sürdüren sanatçılardan biridir. Oyun, konu olarak epik tiyatro örneğidir. (Önel, 2023, 367) Eser, "oyun" ve "konuşma" olarak bölümlendirilmiştir. Eserin konuşma bölümünde seyirci, oyun bölümünde ise oyuncular yer alır. Eser; bir oyun, bir konuşma biçiminde art arda ilerlemektedir. (Önel, 2023, 368) Eserde anlatıcı, seyirci ile anlatı arasında oluşacak yanılsamayı kırarak oyunun oyun olduğunu seyirciye gösterir. (Sağlam, 2021, 357) Oyun; bir ön oyun, on iki oyun, iki final ve on iki konuşma bölümünden oluşmaktadır. Oyunda, Zehra adında bir hayat kadınının yaşantısı ve kızı Asiye'nin annesi Zehra'nın yaşamına paralellik gösteren yaşam öyküsü anlatılmaktadır. (Önel, 2023, 371)

Öykü genel hatlarıyla şöyledir: Zehra'nın kocası inşaatta ölmüştür. Kızı Asiye ise ortaokul öğrencisidir. Hayat kadını olan Zehra, bir adamla yaşamaya başlar ve Asiye'yi istemez, bu yüzden Asiye okulda kalmaya başlar. Okul müdiresi, Asiye'yi sever ve ona yardım ister. Asiye evlilik çağına geldiğinde, Asiye'ye küçük bir marangoz atölyesi sahibinin oğlu talip olur. Nişanlandıkları gün, Ahbap adlı bir karakter, damadın babasına Asiye'nin bir hayat kadınının kızı olduğunu söyler ve nişan bozulur.(Önel, 2023, 371-372) Daha sonra Asiye, müdirenin yeğeniyle tanışır ve aralarında bir ilişki başlar, fakat yeğenin evli olduğunu öğrenir. Asiye, gurur yapıp onu terk eder ve çalışmaya başlasa da girdiği işte sorun yaşar. Nihayetinde Asiye, randevuevinde çalışmaya başlayacaktır. Asiye annesiyle birlikte yaşamaya başlar, Asiye'nin kazandığı parayla geçinirler. Asiye, zengin bir adamın metresi olma yolunda ilerlerken dost olan Kara Mustafa, Zehra'yı öldürür ve müşteriyi bıçaklar; Asiye, müşteriden kalan para dolu çantayı alır ve o parayla bir randevuevi açar, patron olur.(Önel, 2023, 371-372)

Asiye Nasıl Kurtulur? oyunu iki kez filme uyarlanmıştır. İlk film, 1 Ocak 1986 yılında yayımlanmıştır ve oyunla aynı adı taşımaktadır. Yönetmenliğini Atıf Yılmaz'ın üstlendiği filmin başrollerinde Müjde Ar, Hümeyra, Ali Poyrazoğlu, Tuncay Akça bulunmaktadır. Film ile oyun arasında farklar vardır. (Önel, 2023, 369) Oyunla aynı adı taşıyan diğer film ise Şubat 1974'te yayımlanmış, yönetmenliğini Nejat Saydam üstlenmiştir. Başrolde Türkan Şoray'ın bulunduğu filmde işlenen karakterler ve olaylar oyundan farklılık göstermektedir. Yer yer oyun ve film paralellik gösterse de film, çoğunlukla oyundan bağımsız olarak ilerlemiştir. (Önel, 2023, 370)

Almanya Defteri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Almanya Defteri

1

Oyun Nasıl Oynanmalı?[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Oyun Nasıl Oynanmalı?

1

Zengin Mutfağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Zengin Mutfağı

1

Yönettiği oyunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vasıf Öngören'in eserleri ile sahnelediği oyunlar, kronolojik sırasıyla ve çalıştığı topluluklarla birlikte şöyle sıralanmıştır:[37]

  1. Asiye Nasıl Kurtulur? (kendi oyunu), 1969, Ankara Birliği Sahnesi, 1971, Ankara Sahnesi.
  2. Adam Adamdır (Bertolt Brecht), 1971, Ankara Birliği Sahnesi.
  3. Almanya Defteri (kendi oyunu), 1971, Ankara Sahnesi.
  4. Oyun Nasıl Oynanmalı (kendi oyunu), 1974, İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatrosu.
  5. Faşizmin Korku ve Sefaleti (Bertolt Brecht), 1976, Birlik Sahnesi.
  6. Sezuan'ın İyi İnsanı (Bertolt Brecht), 1976, Birlik Sahnesi.
  7. Zengin Mutfağı (kendi oyunu), 1977, Birlik Sahnesi.
  8. 1941-42'den İnsan Manzaraları (Nâzım Hikmet'in şiirlerinin tek kişilik oyunlaştırılması), 1979, Birlik Sahnesi.
  9. Yeni Nesil (tamamlanmamış eseri), 1984'de Hollanda'da işçi çocuklarından oluşan bir grupla oynanan bir oyundur.

Yayımlanan eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiyatro

  • 1970: Asiye Nasıl Kurtulur?, Ankara: San Matbaası
  • 1991: Bütün Oyunları, İstanbul: Boyut Yayınevi

Masal

  • 1977: Masalın Aslı: Aydınlıktan Karanlığa, İstanbul: Dönüşüm Yayınları
  • 1979: Masalın Aslı: Karanlıktan Aydınlığa, İstanbul: Arkadaş Kitaplar

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel
  1. ^ a b c d e f g h i j Yalçın, Murat, (Ed.) (Mart 2010). Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. 2 (3. bas.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 804. 
  2. ^ Necatigil, Behçet (1995). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (16 bas.). Varlık Yayınları. s. 261. ISBN 975-434-014-5. 
  3. ^ Kurdakul, Şükran (1989). Şairler ve Yazarlar Sözlüğü. İnkılâp Kitabevi. s. 307. ISBN 978-975-10-0146-7. 
  4. ^ a b Örnek 2012, s. 2.
  5. ^ a b c d Atbaşı, Nurtaç Ergün (2019). "Vasıf Öngören". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2024. 
  6. ^ Önel 2023, s. 366.
  7. ^ a b c d Yetim 2007, s. 34.
  8. ^ "Sinema ve tiyatro oyuncusu Nuran Oktar öldü". www.hurriyet.com.tr. Hürriyet. 19 Nisan 2004. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2024. 
  9. ^ Göktaş 2004, s. 9.
  10. ^ Yetim 2007, ss. 34-35.
  11. ^ Horzum 2019, s. 72.
  12. ^ Şengül, Mehmet Bakır (5 Mayıs 2019). "Aslı Öngören". teis.yesevi.edu.tr. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 14 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2023. 
  13. ^ Polat 2019, s. 100.
  14. ^ a b c Akyüz 2022, s. 102.
  15. ^ İri 2017, s. 138.
  16. ^ Kodalı 2018, s. 4.
  17. ^ a b Örnek 2012, s. 3.
  18. ^ Yetim 2007, s. 35.
  19. ^ a b Polat 2019, s. 101.
  20. ^ Örnek 2012, s. 5.
  21. ^ a b Polat 2019, s. 102.
  22. ^ Yetim 2007, s. 36.
  23. ^ a b Öztürk 2016, s. 4.
  24. ^ Haldun Taner, Metin And, Özdemir Nutku (1966). Tiyatro Terimleri Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 34. 
  25. ^ Nutku, Özdemir (1983). Gösterim Sanatları Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 
  26. ^ a b c Önel 2023, s. 367.
  27. ^ Doğan 2009, s. 412.
  28. ^ a b Öztürk 2016, s. 5.
  29. ^ Öztürk 2016, s. 6.
  30. ^ Önel 2023, s. 374.
  31. ^ a b Öztürk 2016, s. 7.
  32. ^ Yüksel 1997, s. 120.
  33. ^ Buttanrı, Müzeyyen (2006). "Türk Edebiyatında Tiyatro: Cumhuriyet Devri". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 8. s. 206-207. 
  34. ^ Belkıs, Özlem (2010). "1960'tan 1970'e Oyun Yazarlığımızın Genel Görünümü". Sanat Dergisi, 6. s. 77. 
  35. ^ a b c Öztürk 2016, s. 1.
  36. ^ Kodalı 2018, s. 5.
  37. ^ Göktaş 2004, s. 12.
Genel

Kaynak başı

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]



"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kullanıcı:Ego_retribuam/deneme_tahtası_2&oldid=33485568" sayfasından alınmıştır