Kullanıcı:Barış Çobanoğlu/madde adı

ÊLİYAN AŞİRETİ

1841 yılında Tümgeneral, 1847 yılında Doğu Sibirya Genel Valiliği görevlerinde bulunan ve 1855 yılında Kars’ın alınmasında öncülük ettiği için Rus Çarı tarafından prestij olarak soyadına ‘’Karsky’’ yani ‘’Kars’’ unvanı eklenen Rus Tümgeneral ve Diplomat Nikolay Nikolayevich Muravyov’un emriyle, 1877- 1878 Osmanlı- Rus Savaşı’nda Süvari Generalliği rütbesi ile Kafkasya Cephesinin kumandanlığını yapan ve 1853-1856 Kırım Savaşına katılan ancak o dönemde Albay rütbesinde olan Mihail Tarieloviç Loris-Melikov tarafından 30 Kasım 1855 tarihinde hazırlanan ve “Kürd Kabilelerinin Yönetimi Hakkında’’ başlıklı rapora göre Rus sınırları içerisinde dolaşan 10 Kürd aşireti vardır ve bu aşiretlerin isimleri şu şekildedir:

1. Radiks (REDKAN)

2. Dzhelali (CELALİ)

3. Biryuki (BRUKİ)

4. Yezidis (EZİDİLER)

5. Milanly (MİLANLI)

6. Dzhunuki (CUNİKİ)

7. Elianli (ÊLİYANLI)

8. Dilheyranly (DILXEYRANLI)

9. Jemadinly (CEMADİNLİ)

10. Kaskanlı (KASKANLI)

Söz konusu rapora göre; Erivan Eyaleti ile Kars Paşalığı (sancak) bölgelerinde 4 bin Kürd ailesinin dolaştığı, savaş başlamadan önce Erivan (Rewan) eyaletindeki Kürdlerin, yoğun olarak Ermenistan’ın orta bölgesinde bulunan ve şu anki adı Armavir şehri olan Serdarabad topraklarında, Erivan’ın bir kazası konumundaki Sürmeli sancağı (Sürmalin Uyezd- Surmalinsky), Azerbaycan Nahçıvan Özerk Bölgesi ile Ermenistan sınırı boyunca uzanan Aras Nehri çevresindeki Şerur (Şarur) bölgelerinde yaşadıkları ve bazen de Nahçıvan ilçesindeki Darılayez dağlarına geçtikleri aktarılmaktadır.

Yine Osmanlı ve İran devletlerince oluşturulan ve başkanlığını Derviş Paşa ile Kâtipliğini Hurşid Paşa'nın yaptığı, İran Devleti’ni ise Cafer Han'ın temsil ettiği “Tahdîd-i Hudûd Komisyonu’’ (1849-1853) sayım raporlarına göre; Bâyezid Sancağı sınırları içerisinde, Bâyezid kazası ve köyleri,Eleşkirt- Ayintab bölgelerinde, küçük Ağrı Dağı eteklerinde bulunan Tanbat Mağaraları, Hamur, Kars Sancağı ile Sürmeli sancağı ve ilçelerinde, Bayezid’e birkaç saat uzaklıktaki Kazlugöl ve Abgay Sahrasının kuzey taraflarında İran Makû ve Makû ile Bâyezid civarındaki Akgöl, Van Sancağına bağlı Ebgay yaylaklarında, Rusya topraklarında Revan (Erivan) Elegez (Alagöz) dağları ile Revan ve Bâyezid Sancağı arasındaki Pîrlü ve Mâm Zeydî isimli yaylaklarda, Erzurum Eyaleti ile İran Xoy bölgelerinde yaşamakta olan Kürd aşiretlerinden birisi olarak Êliyan Aşireti'nden bahsedilmektedir.

Bu aşiretin Zilan Konfederasyonu'na bağlı 19 aşiretten birisi olduğu belirtilerek söz konusu konfederasyonu oluşturan aşiretlerin şunlar olduğu resmi olarak kayıt altına alınmıştır.

Eyleyanlu (Êliyanlı)

Rediki

Ayanlu

Berukânlu

Dilhıranlu

Kara Çorlu

Kurdikânlu

Milliyân veya Millivân

Kelturânlı

Azîzî

Şeyh Bizinî

Çekemânlu

Cemâldînlu

Motanlu

Bizkânlu

Salanlu

Süveydânlu

Karahacılar ve Hazekânlu.

Ehmedê Xanî, Kürdlerin; Boxtî, Mıhemmêdî ve Silîvî olarak üç kısma ayrıldığını belirtirken, Şerefxanê Bedlîsî ise Silîvî’nin kendi içerisinde Zilan [Zili] Milan [Mili] ve Kurdo Roş olarak üç kola ayrıldığını söylemektedir.

Şerefnâme’nin Sılêmani beyleri bölümünde Silîvî aşiretleri olarak sekiz aşiretten bahsedilmektedir.

Bu aşiretler; Banokî, Hevêdî, Dilxêran, Bociyan, Bazyan, Zixtêyan ve Berazan ile birlikte Zilan aşiretleridir.

Zil aşiretleri ise temel olarak doğu kökenli göçebe ve dağ meskenli aşiretlerdir.

Osmanlı ve Çarlık Rusyası devlet kayıtlarına göre Êliyan aşireti, Zil bendinden olup, Zilan Konfederasyonu’nu oluşturan 19 aşiretten birisidir.

Êliyan aşiretinin; Zilan, Celali veya Bruki aşiretlerinin alt kabilesi olduğu yönündeki iddialar gerçeği yansıtmadığı gibi tarihi veya bilimsel herhangi bir dayanağa da sahip değildir.

Zira Êliyan Aşireti kabile değil, ayrı ve müstakil bir aşirettir.

Ehl-i Sünnet (sunni) inancını benimsemiş olup, Şafii mezhebine mensuptur ve Kurmanci konuşmaktadır.

Êliyan aşiretinin ana yurdu büyük oranda, Kars-Erzurum platosu, Bayezid ve Sürmeli sancakları, Şerur (Şarur) ile İran Xoy bölgeleri, bugünkü Ermenistan’ın en büyük şehri ve başkenti olan Erivan (Rewan), Sevan Gölü, Elegez Dağları ve Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk bölgeleri ile Aras Nehri boyunca uzanan Kuzey ve Kuzeydoğu Kürdistan topraklarıdır.

Belirli bir zaman dilimi açısından geçici olarak Amid Eyaletine bağlı olan Diyarbekir’in Hani kazasında bulunmuştur.

Aliyan-Alyan, Alikan-Aliki, Alidin-Aladdin veya Alan gibi yakın isimli aşiretler ile Êliyan aşiretinin hiçbir bağlantısı olmadığı gibi bahsi geçen aşiretlerin her biri diğerinden farklı ve ayrı aşiretlerdir.

Yakın isimli aşiretler ile arasında herhangi bir akrabalık bağı bulunmamaktadır. Alyan Aşireti hariç bahsi geçen yakın isimli aşiretler ile aynı konfederasyon çatısı içerisinde yer almamıştır.

Êliyan aşireti, hiçbir dönemde Milan, Haverka veya Zend konfederasyonlarına bağlı olmamış, Ekl-i Hak inancını benimsememiş, var olduğu tarihi süreç boyunca da Zazaki konuşmamıştır.

1830 ila 1850 yılları arasında göçebelikten yarı göçebeliğe, 1850 sonrasında ise zorunlu iskâna tabi tutularak yerleşik hayata geçmiştir.

Yazılı belgelere dayandırılamamasına rağmen Zilanlı, Brukî ve Dilxeri aşiretleri ile aralarında akrabalık bağları bulunduğuna dair miras bilgileri söz konusudur.

Êliyan aşiretine dair resmi arşiv kayıtlarının son derece sınırlı ve yetersiz olmasına karşın Osmanlı Devlet arşivlerinde ‘’Eyleyanlu’’ veya ‘’’Îlîyanlı’’ , Rus devlet arşivlerinde ise ‘‘Êliyanlı’’ isimleriyle yer aldığı görülebilmektedir

[1]