Kira (Osmanlı Devleti)
Kira (uzun adıyla Kira Kadın) Osmanlı'da Harem'de kadınların dış dünya ile bağlantı kurmasına olanak sağlayan Yahudi kökenli kadınların genel adıdır.[1] Tarihi kayıtlarda şu ana kadar üç tane kira kadının ismine ulaşılabilmiştir. Bunlardan birincisi Kanuni dönemindeki Fatma Hatun, Safiye ve Nurbanu Sultan dönemlerindeki Ester Handali ve III. Mehmed dönemindeki Esparanza Malchi'dir.[2] Kira Yunanca "kadın" anlamına gelmektedir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
İspanya gibi çeşitli Avrupa ülkesinden sürülen Yahudiler Osmanlı'nın onları kurtarması sonucunda Osmanlı'ya yerleşmiş ve burada yaşamaya başlamışlardır.[2] Boyamacılık, dokumacılık ve ziynet eşyaları ile ilgilenmeyi bilen Yahudiler bu mesleklerini yeni vatanlarında da yapmaya başlamış ve zaman içerisinde belirli bir refah seviyesine ulaşmışlardır. Osmanlı'daki Yahudiler XV ve XVI yüzyılda Osmanlı'daki iktisadi hayatın en önemli unsurlarından biri haline geldi. Mültezemlik ve sikke basımı gibi birçok iktisadi alanda hizmet verdiler. İstanbul, Gelibolu Novo Brdo, Üsküp ve Siroz gibi bölgelerin darphanelerinin yönetimleri Yahudilerin ellerindeydi.[3] Yahudiler zamanla paşa ve vezir gibi önemli kişilerin güvenini kazanarak Saray'da da etkin konuma gelmeye başlamışlardır.[2]
Yahudi kadınlar kazanmış oldukları bu konum sayesinde zamanla hareme açılmaya başlamış ve saraydaki kadınların dışarıyla olan bağlantılarını gerçekleştirmeye başlamışlardır. Başlangıçta haremde yaşayan kadınların dışarıdan istedikleri mücevher, kozmetik ve pahalı giyecek siparişlerini temin ederlerken zamanla daha siyasi konularda sultanlara yardımcı olmaya başlamışlardır.[2] Örneğin Ayşe Hafsa Sultan, Süleyman 1532 yılında Güney Avusturya'da savaşırken ordunun hareketleri konusundaki son bilgileri almak için kendisine bağlı olan kirayı Venedik balyosuna yollamıştır.[1] Safiye Sultan döneminde Kiralık yapan Ester Kira, Safiye Sultan ile İstanbul'daki Fransız elçi arasında aracılık yapmıştır.[4] Ester aynı zamanda Safiye ve Nurbanu Sultan'ın Venedik'le ilişkilerinin gelişmesinde rol oynamıştır.[2][5]
Kira Esperanza Malchi, Safiye Sultan döneminde nüfuzunu gittikçe artırmış ve çevirmiş olduğu entrikalar ile paranın ayarını bozarak büyük bir servet sahibi olmuştur. Malchi'nin entrikaları ve zenginliğinden rahatsız olan Yeniçeriler 1600 yılında isyan ederek Malchi'yi öldürmüşlerdir.[6] Malchi, Osmanlı tarihinde ekonomi konularına dahil olan ilk ve son kira kadın olmuştur. Bu tarihten itibaren haremde kira'lar görevlerine devam etseler bile hiçbiri ekonomik konulara dahil olmamıştır.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Leslie Pierce (Eylül 2019). Hürrem Sultan. s. 135.
- ^ a b c d e f Mahir Aydın. "Osmanlı Dünyasinda Yahudi Kira Kadınlar*064". 2 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ Ayhan Pala (Aralık 2021). "Selânik Yahudilerinin Fetihten Sonra İstanbul'da İskânı". Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi. s. 46. 8 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ Afyoncu, Erhan (7 Haziran 2013). Sahte Mesih; Osmanlı Belgeleri Işığında Dönmeliğin Kurucusu Sabatay Sevi ve Yahudiler (Yeditepe Yayınevi). Yeditepe Yayınevi. ISBN 978-625-8396-54-6. 6 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ Naim A. Güleryüz. "Bizans'tan 20. Yüzyıla - Türk Yahudileri". ISBN 978-9944-994-54-5.
- ^ Evrim TÜRKÇELİK (Eylül 2022). "DAMAD HALİL PAŞA (ö. 1603): "MUTEDİL" BİR OSMANLI PAŞASININ HAYATI VE KARİYERİ". Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.