İçeriğe atla

Kelaynak

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kelaynak
Korunma durumu

Kritik tehlikede (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Pelecaniformes
Familya: Threskiornithidae
Alt familya: Threskiornithinae
Cins: Geronticus
Tür: G. eremita
İkili adlandırma
Geronticus eremita
Linnaeus, 1758
turuncu: üreme bölgesi

mavi : kış bölgesi

Dağılımı

Kelaynak (Geronticus eremita), kayalık veya yarı çöl kurak yaşam alanlarında bulunan iri yapılı, suda veya çamurda yürüyen ince uzun kıvrık gagalı, 70–80 cm uzunluğunda, 120–135 cm kanat genişliğinde bir kuş türü. Aynı zamanda bir hastalık türü olan kelaynak, kuş gribi salgınından sonra literatürde yer almıştır.

Özellikleri ve davranışları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüysüz kırmızı bir yüz ve kafası ile uzun kıvrık kırmızı bir gagaya sahiptir. İri, parlak, cilalı, siyah kuşlardır. Başlarında tüy olmaması nedeniyle kelaynak adı almışlardır. Yılda bir defa ve 1-4 yumurta yapar, kuluçka süreleri 4 hafta kadardır. İlk yumurtadan çıktıklarında yavrunun kafası ve boğazı tüylüdür. Yaşları ilerledikçe bu tüyler yok olur. Siyah tüyleri güneş ışığının farklı açılarında parlak yeşil, kavuniçi ve mor rengini alır. Uçuşları insanı hayrete düşürecek kadar güzel ve zariftir. Kelaynaklar çok sosyaldir, sabahın erken saatlerinde 10–15 km uzaklıktaki beslenme alanlarına gruplar halinde giderler. Uzun ve kıvrık gagalarıyla yiyeceklerini ararlar. Yuvalarını yapma dönemi Şubat-Mart aylarıdır. Yavruları koyu gri renkte olup, yuvada dolaşırken yere düşme tehlikesi yaşarlar. Yumurtadan çıktıktan 2-3 ay sonra palazlanırlar. Erişkin kuşlarla birlikte beslenme alanlarına uçarlar. Kendilerini besleyebilecek duruma gelene kadar anneleri onları 2-3 ay besler.Erkek ve dişilerin belirgin özellikleri bulunmamakta ve aynı davranışları göstermektedirler. Bu kuşların en önemli bir özelliği de “tek eşli” olmaları, eşlerine çok sadık olmalarıdır. Tek eşli yaşamaları nedeniyle üremeleri çok yavaş olur.[1] Kelaynaklar böceklerle beslenir.

Yayılış alanları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Birecik'te yapay kafesler

Orta Doğu ve Afrika, Kuzey Sahra çöllerinde kayalıkların uçurumlarında 2-3 yumurta yumurtlayarak ürerler. Kelaynaklar genelde böcekle beslenen bir türdür. Diğer taraftan akrep, kertenkele, yılan ve kurbağalarla, yeri gagayla eşeleyerek veya delik ve çatlakları karıştırarak beslenirler.diğer küçük yaratıklarla beslenirler. Önceleri Orta Doğu, Kuzey Afrika hatta Avrupa Alplerinde yaygın bulunmaktayken 400 yıl önce buradaki nesilleri tükenmiştir. Kendi mesafe alanında göçmen bir kuştur. Kışı geçirdiği yerler Sudan'ın bir kısmı, Etiyopya, Eritre ve belki de Somali' nin bazı yerleri,Yemen ve Suudi Arabistan'dır. Bu tür şimdi resmî olarak kritik tehlike sınırındadır. Vahşi olarak yaşayan nüfusu 420 olarak tahmin edilmektedir. Ve yaklaşık 1500'ü tutsaktır (2004). Yaşayabilecekleri yerler Fas,Türkiye ve Suriye'dir.

Dünyada sadece Türkiye'de (Birecik/ Urfa) ve Fas'ta koruma altında az sayıda bulunmaktadırlar. Dünya popülasyonları yaklaşık 500 bireydir. Türünün doğal yaşam alanı Alpler'den Kızıldeniz'e, Fas'tan Güneydoğu Anadoluya kadar uzanan geniş bir coğrafyadır. Yanlış tarım politikaları sonucunda kurutulan sulak alanlar ve böcek öldürmek için tarlalarda kullanılan ağır kimyasallar (Özellikle DDT) bu kuşun neslini tükenmenin eşiğine getirmiştir.

Tehdit altında kelaynaklar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kelaynakların yok olmasının birçok sebebi vardır. Bunların başında avcılık ve beslenme sahalarının azalması gelmektedir. 1950 yılında çekirge salgınına karşı yapılan DDT ilaçlaması Birecik'teki kelaynakların hızla yok olmasına yol açmıştır. Kurtulanlar ise ilacın etkisinden birkaç sene yumurta vermemiştir.

Türkiye ve Suriye' deki kelaynakların (Doğu'daki topluluklar) görünüşleri, Fas'taki kelaynaklardan (Batı'daki topluluklar) farklıdır. Bu iki kelaynak topluluğu arasında davranış farklılıkları da vardır. Fas'taki kelaynaklar göç etmezken Birecik ve Suriye'deki kelaynaklar göç eder.

1954 yılında Birecik'te 600 çiftten fazla ve üreyen bir topluluk vardı. DDT ilacının uygulamasından sonra, 1962 yılında Birecik'te toplam 130 çift kelaynak kalmıştı. 1972'ye kadar bunların hiçbiri yumurtlamamıştır. 1973 yılına gelindiğinde ise 26 çift kelaynak kalmıştı. 1982 yılında ise sadece 17 tane kuş Afrika'dan geri dönmüş ve 6 çift doğal ortamında üremiştir.

1990 yılından sonra, Birecik'te yarı yabani kuşlar üreme dönemine hazırlık için Şubat-Mart aylarında kafeslerinden çıkarılır ve göç zamanına doğru Temmuz-Ağustos tekrar kafeslerine alınırlar. Bu dönem içerisinde kuşlar doğal ortamlarında serbestçe uçup, üreyebilirler. Üreme istasyonunun içindeki kayalıklar ve tahta yuvalarda üreyen kelaynaklara günde iki defa yem verilir. Kuşlar aynı zamanda Fırat'ın kenarındaki sahalara gidip beslenebilirler.

2020 yılı itibarıyla 68 rekor yavru birey üretimiyle Birecik' te 285 adet, Fas' ta iki koloni halinde, Avrupa ile Amerika' daki hayvanat bahçelerinde Fas orijinli tahmini 1000-1500 adet Kelaynak kuşu bulunduğu tahmin edilmektedir.[2]

Günümüzdeki durum

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarım ve Orman Bakanlığıyla, Doğa Derneği tarafından Kelaynaklarla ilgili eğitim projesi uygulanmaktadır. Projeyle, kelaynakların tanıtımına katkı sağlamak ve bölgeye daha çok ziyaretçinin gelmesi hedeflenmektedir. Doğa Derneği tarafından görevlendirilen Turan Çetin, kelaynakların doğal yaşamları hakkında gözlem yapmakta ve veri alt yapısı oluşturmaktadır. Günümüzde 83 kelaynak olmakla beraber 13 tane yavru bulunmaktadır. Ve Birecik'teki kelaynakların sağlık durumları da iyidir.

Geronticus eremita
  1. ^ "Kelaynak Kuşları". www.birecik.gov.tr. 18 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2022. 
  2. ^ "http://www.birecik.gov.tr". 28 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021.  |başlık= dış bağlantı (yardım)

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]