Kedi nanesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kedi nanesi
Biyolojik sınıflandırma
Cins: Nepeta
Tür: cataria

Nepeta cataria, bilinen adıyla kedi nanesi, Ballıbabagiller familyasının Nepeta cinsine ait bir bitki türüdür. Güney ve doğu Avrupa'ya, Orta Doğu'ya, Orta Asya'ya ve Çin'in belli kısımlarına has olmakta birlikte, kuzey Avrupa, Yeni Zelanda ve Kuzey Amerika'nın belli kısımlarında natüralize edilmiştir.[1][2][3][4][5][6]

Kedi nanesi ismi, kedilerin bu bitkiye duydukları hazdan dolayı türemiştir.[7] Bazı bitki çaylarının yapımında da kedi nanesi kullanılır.[8][9]

Kedi nanesi, çok yıllık otsu bir bitkidir. Boyu 100 cm'yi bulabilir ve ilkbahardan sonbahara kadar çiçek açabilir.[10] Genelde süs bitkisi olarak yetiştirilmesine rağmen kediler üzerindeki etkileri için de yetiştirilir.[5] ideal olarak bol güneş ışığı alan yerde yetiştirilir.[11] Tarih boyunca, insanlar için boşaltım yolu rahatsızlıklarına karşı kullanılmıştır.[9]

Kullanıldığı yerler[değiştir | kaynağı değiştir]

Terpenoid nepetalakton bitkisi, "Nepeta cataria"nın uçucu yağının ana kimyasal bileşenidir. Nepetalakton, buhar damıtma ile kedi nanesinden özü çıkarılabilir.[12]

Yetiştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Nepeta cataria kullanılmak üzere bahçelerde süs bitkisi olarak ayrıca ev kedileri ve kelebek’ler için çekiciliği nedeniyle yetiştirilir.[13]

Bitki kuraklığa dayanıklı ve geyik’lerin yemesine karşı dayanıklıdır.

Yaprak bitleri ve kabak böcekleri dahil olmak üzere belirli böcekler için kovucu olabilir.[13]

Kedi nanesi en iyi bol güneş ışığında yetişir ve gevşek dallı, alçak, çok yıllık bir bitki olarak büyür.[14]

Çeşitleri arasında Nepeta cataria var. citriodora (veya N. cataria subsp. citriodora) veya limon kokulu yapraklarından adını alan "lemon catnip" (Türkçe: limonlu kedi nanesi) çeşitleri vardır.[15]

Biyolojik kontrol[değiştir | kaynağı değiştir]

Kedi nanesi yağından elde edilen iridodial bileşiğinin yaprak bitleri ve akarları yiyen sinir kanatlıları cezbettiği bulunmuştur.[16]

Böcek kovucu olarak[değiştir | kaynağı değiştir]

Nepetalakton sivrisinek ve sinek kovucudur.[17][18]

Kedi nanesinden buhar damıtma yoluyla yalıtılan yağ, böcekleri, özellikle sivrisinekleri, hamamböceklerini ve termitleri kovar.[19][20] Araştırmalar, DEET'den daha etkili bir mekansal kovucu olmasına rağmen,[21] SS220 veya DEET ile karşılaştırıldığında cilt üzerinde kullanıldığında böcek savar kadar etkili olmadığını gösterir.[22]

İnsanlar üzerindeki etki[değiştir | kaynağı değiştir]

Kedi nanesi, geleneksel tıpta mide krampı, hazımsızlık, ateş, kurdeşen ve sinir rahatsızlıkları gibi çeşitli rahatsızlıklar için kullanılmaktadır.[23] Bitki, çay, tentür, infüzyon veya lapa olarak tüketildi ve ayrıca tütsüleri yapıldı.[23] Ancak, modern tıbbın gelişmesiyle tıbbi kullanımı gözden düşmüştür.[23]

Kedigillere etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kedi nanesinin çoğu evcil kedi üzerindeki etkileri arasında yuvarlanma, pençeleme, koşuşturma ve kuyruk sallama vardır. Kedi nanesinden biyolojik olarak etkilenmeyen kediler için kediotu kökü ve yaprakları, silver vine (türkçe:gümüş asma) ve tatar hanımeli dalı gibi çeşitli seçenekler vardır.

Kedi nanesi, kedi cezbeden nepetalakton içerir. N. cataria (ve Nepeta cinsindeki diğer bazı türler), yalnızca evcil kediler üzerinde değil aynı zamanda diğer kedi ailesi türlerinde de davranışsal etkileriyle bilinir.[23] Yapılan testler leopar, puma, serval ve vaşağın da evcil kediler gibi kedi nanesine güçlü tepki verdiklerini göstermiştir; aslan ve kaplan’da güçlü tepki verebilirken tutarlı şekilde tepki göstermez.[24][25][26][27]

Evcil kedilerle, N. cataria evcil kedilerin eğlenmesi için eğlence maddesi olarak kullanılır, evcil kedilerle birlikte kullanılmak üzere tasarlanmış kedi nanesi ve kedi naneli ürünler tüketicilerin beğenisine sunulur.

Kedi nanesinin çürük yaprakları veya sapları kediye sürtündüğünde, kedinin onu hisseder hissetmez yerde yuvarlandığı, kedi nanesini pençelediği, yaladığı ve çiğnediği çok görülür. Bitkinin çoğunu tüketilmesi, salya akması, uyku hali, endişe, zıplama ve mırıldama takip eder. Bazıları kedi nanesini tutan ele hırıldayabilir, miyavlayabilir, tırmalayabilir veya ısırabilir.[28][29] Maruziyetten sonraki ana tepki süresi genellikle 5 ila 15 dakika arasındadır, bundan sonra genellikle koku yorgunluğu başlar;[30]:p. 107 ancak kedilerin yaklaşık üçte biri kedi nanesinden etkilenmez.[23][31][32][33] Davranış kalıtımsal’dır.[34]

Kediler nepetalaktonu vomeronazal organı aracılığıyla değil koku epitelyumu aracılığıyla tespit eder.[35] Koku epitelinde, nepetalakton bir veya daha fazla olfaktör reseptöre bağlanır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Nepeta cataria". Germplazm Kaynakları Bilgi Ağı (GRIN). Tarım Araştırma Merkezi (ARS), Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA). 
  2. ^ "World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2022. 
  3. ^ "Flora of China Vol. 17 Page 107 荆芥属 jing jie shu Nepeta Linnaeus, Sp. Pl. 2: 570. 1753". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2022. 
  4. ^ "Genere Nepeta - Flora Italiana". luirig.altervista.org. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  5. ^ a b Wilson, Julia (8 Şubat 2020). "What is Catnip (Nepeta Cataria) for Cats?". Cat-World (İngilizce). 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  6. ^ "Nepeta cataria L. GRIN-Global". npgsweb.ars-grin.gov. 7 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  7. ^ Bol, Sebastiaan; Caspers, Jana; Buckingham, Lauren; Anderson-Shelton, Gail Denise; Ridgway, Carrie; Buffington, C. A. Tony; Schulz, Stefan; Bunnik, Evelien M. (16 Mart 2017). "Responsiveness of cats (Felidae) to silver vine (Actinidia polygama), Tatarian honeysuckle (Lonicera tatarica), valerian (Valeriana officinalis) and catnip (Nepeta cataria)". BMC Veterinary Research. 13: 70. doi:10.1186/s12917-017-0987-6. ISSN 1746-6148. PMC 5356310 $2. PMID 28302120. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  8. ^ "Catnip Tea: Health Benefits and Uses". Healthline (İngilizce). 15 Kasım 2017. 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  9. ^ a b "Catnip: Its uses and effects, past and present". 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  10. ^ "Nepeta cataria - Plant Finder". www.missouribotanicalgarden.org. 26 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  11. ^ "Growing Catnip - Bonnie Plants". web.archive.org. 8 Şubat 2012. 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  12. ^ "DIY Kitty Crack: ultra-potent catnip extract". Instructables. 3 Haziran 2007. 12 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009. 
  13. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; mbot isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  14. ^ "Growing Catnip - Bonnie Plants" (İngilizce). 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2016. 
  15. ^ Kathi Keville (2016). The Aromatherapy Garden: Growing Fragrant Plants for Happiness and Well-Being (illustrated bas.). Timber Press. s. 133. ISBN 9781604695496. 
  16. ^ Agricultural Research. May/Jun2007, vol.55 Issue 5, p7-7. 1p.
  17. ^ Kingsley, Danny (3 Eylül 2001). "Catnip sends mozzies flying". ABC Science Online. 10 Eylül 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009. 
  18. ^ Junwei J. Zhu, Christopher A. Dunlap, Robert W. Behle, Dennis R. Berkebile, Brian Wienhold. (2010). Repellency of a wax-based catnip-oil formulation against stable flies. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 58 (23): 12320–12326 (8 Nov 2010, DOI:10.1021/jf102811k).
  19. ^ Schultz, Gretchen; Peterson, Chris; Coats, Joel (25 Mayıs 2006). "Natural Insect Repellents: Activity against Mosquitoes and Cockroaches" (PDF). Rimando, Agnes M.; Duke, Stephen O. (Ed.). Natural Products for Pest Management. ACS Symposium Series. American Chemical Society. 
  20. ^ "Termites Repelled by Catnip Oil". Southern Research Station, United States Department of Agriculture – Forest Service. 26 Mart 2003. 15 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ "Catnip Repels Mosquitoes More Effectively Than DEET". www.sciencedaily.com. 31 Ağustos 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2016. 
  22. ^ Chauhan, K.R.; Klun, Jerome A.; Debboun, Mustapha; Kramer, Matthew (2005). "Feeding Deterrent Effects of Catnip Oil Components Compared with Two Synthetic Amides Against Aedes aegypti". Journal of Medical Entomology. 42 (4): 643-646. doi:10.1603/0022-2585(2005)042[0643:FDEOCO]2.0.CO;2. PMID 16119554. 29 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2022. 
  23. ^ a b c d e Grognet J (June 1990). "Catnip: Its uses and effects, past and present". The Canadian Veterinary Journal. 31 (6): 455-456. PMC 1480656 $2. PMID 17423611. 
  24. ^ Reader's Digest: Does Catnip "Work" On Big Cats Like Lions And Tigers? 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Accessed 22 May 2015
  25. ^ Chris Poole (2 Ağustos 2010). Q: Do Tigers Like Catnip?. Big Cat Rescue. 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2015. 
  26. ^ Chris Poole (19 Mart 2013). Q: Do Tigers Like Catnip? Part 2. Big Cat Rescue. 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2015. 
  27. ^ Durand, Marcella (4 Mart 2003). "Heavenly Catnip". CatsPlay.com. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2015. 
  28. ^ Becker, Marty; Spadafori, Gina (2006). Why Do Cats Always Land on Their Feet?: 101 of the Most Perplexing Questions Answered About Feline Unfathomables, Medical Mysteries and Befuddling Behaviors. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Incorporated. ISBN 0757305733. 
  29. ^ Spadafori, Gina (2006). "Here, Boy!". Universal Press Syndicate. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2014. 
  30. ^ Arden Moore (20 Temmuz 2007). The Cat Behavior Answer Book: Solutions to Every Problem You'll Ever Face; Answers to Every Question You'll Ever Ask. Storey. ISBN 978-1-60342-179-9. 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2013. 
  31. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; bmcvetres.biomedcentral.com isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  32. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Cat World isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  33. ^ Turner, Ramona (29 Mayıs 2007). "How does catnip work its magic on cats?". Scientific American. 4 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2009. 
  34. ^ Stromberg, Joseph (12 Eylül 2014). "How catnip gets your cat high". Vox (İngilizce). 15 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021. 
  35. ^ Hart, Benjamin L.; Leedy, Mitzi G. (July 1985). "Analysis of the catnip reaction: mediation by olfactory system, not vomeronasal organ". Behavioral and Neural Biology. 44 (1): 38-46. doi:10.1016/S0163-1047(85)91151-3. PMID 3834921. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kedi_nanesi&oldid=30859264" sayfasından alınmıştır