Karma üyeli nispi temsil
Karma üyeli nispi temsil sistemi, seçmenlerin iki oya sahip olduğu bir seçim sistemidir. Seçmenler, oylarının ilkiyle yaşadıkları dar bölgeyi temsil edecek vekili, ikincisiyle ise bir partiyi seçerler.[1] Karma üyeli nispi temsil sistemde sandalyelerin bir kısmı nispi temsil sistemiyle, kalan kısmı ise genellikle Tek İsimli Tek Turlu Sistem ile belirlenmektedir. Çoğunluk sistemiyle oluşan orantısızlıklar, nispi temsil üzerinden belirlenen sandalyelerin ilgili partilere verilmesi yoluyla giderilmeye çalışılmaktadır. Parlamentodaki sandalyeler ilk olarak dar bölgelerde seçilen adaylar, ardından da partilerin ulusal veya bölgesel olarak aldıkları oy oranına göre dağıtılır. Ulusal veya bölgesel olarak seçilen vekiller, Parti listeli nispi temsil sisteminde olduğu gibi, seçim öncesinde belirlenen parti listelerinden seçilirler.
Karma üyeli nispi temsil, parlamentodaki sandalyelerin partilerin oyuna orantılı olarak, dar bölgelerde oluşabilecek orantısızlığı önlemek amacıyla dağıtılması yönüyle paralel sistemlerden ayrılır. Uygulanan sistemin özelliklerine göre, parlamentodaki sandalye dağılımının ulusal oy dağılımına orantılılığı değişebilir ancak orantısızlığı önlemek için çeşitli düzenlemelerin yapıldığı bir sistemde, eş sayıda oy almış iki parti, kazandıkları dar bölge vekillerinin sayısı fark etmeksizin, parlamentoda eşit sayıda sandalyeye sahip olurlar.
Usuller[değiştir | kaynağı değiştir]
Karma üyeli nispi temsil sisteminde seçmenler biri dar bölge vekili diğeri bir parti için olmak üzere iki oy kullanır ve parlamentodaki sandalye dağılımı parti oyuna göre belirlenir. Yani seçmenler destekledikleri partinin parlamentoda sandalye kaybını dert etmeden; yaşadıkları seçim bölgesinde, destekledikleri partiden bağımsız olarak istedikleri bir adaya oy verebilirler. Buna örnek olarak, bu sistemin uygulandığı Yeni Zelanda'da, 2017'de yapılan genel seçimde, seçmenlerin %27.33'ünün oy verdikleri dar bölge adayının partisiyle, oy verdikleri partinin farklı olması verilebilir.[2]
Çoğu modelde dar bölge vekilleri Tek-İsimli Tek Turlu Sistem'le seçilir, yani oyların çoğunluğunu alma zorunluluğu olmadan, her seçim bölgesinde en çok oy alan aday kazanır.
Çoğu modelde liste vekilleri kapalı liste usulüyle seçilir ve bir kişi hem dar bölge vekilliği için aday olabilir hem de bir parti listesinde yer bulabilir. Eğer bir aday hem dar bölgeden hem de parti listesinden seçilirse, iki sandalye sahibi olmak yerine; sandalye dağılımı hesaplanırken, sırası parti listesinde atlanır ve bir sonraki sıradaki aday onun yerine seçilir.
Sandalye dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Karma üyeli nispi temsil sisteminin icadından beri parlamentodaki sandalyelerin ulusal veya bölgesel düzeyde dağılımı için pek çok metod kullanılmıştır; ancak sistemin özündeki esas, parlamentodaki sandalyelerin tamamının -dar bölgelerden seçilen vekiller de dahil olmak üzere- partilerin oy oranına orantılı olmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, parti oyuna göre sandalyelerin dağıtımında, en yaygınları Droop ve Hare sistemleri olmak üzere, "En büyük artık usulü" veya, en yaygınları d'Hondt ve Sainte-Laguë sistemleri olmak üzere, "En kuvvetli ortalama usulü" kullanılabilir.
Ek ve denkleştirici vekiller[değiştir | kaynağı değiştir]
Eğer bir partinin dar kazandığı dar bölge vekilleri, parlamentodaki sandalyelerin tamamının orantılı dağılımı sonucunda alması gereken vekillerden fazlaysa, fazladan kazandığı vekillere ek vekil denir.[3] Ek vekillerin oluşturduğu orantısızlığı engellemek amacıyla denkleştirici vekil sistemi uygulanabilir.[4] Bu sisteme göre seçilen liste vekillerinin sayısı, parlamentodaki sandalye dağılımı partilerin oy dağılımıyla orantılı olana kadar artırılır.
Almanya'da, Şubat 2013'te yapılan yasa değişikliğiyle beraber, 2013 Seçimlerinden beri bu sistem uygulanmaktadır. 2017 Alman Federal Seçimlerinde CDU/CSU %33'ünü alırken, dar bölge vekillerinin %77'sini aldığından, parlamentoya 111 denkleştirici vekil eklenmiştir. Bu vekiller sayesinde CDU/CSU'nun Federal Meclis'teki sandalye sayısı oy oranına daha orantılı olsa dahi (%34.7), meclisin boyutu 709 üyeye çıktığından yeni bir yasa değişikliği üzerine çalışmalar sürmektedir.[5]
Seçim barajı[değiştir | kaynağı değiştir]
Farklı nispi temsil sistemlerinde olduğu gibi karma üyeli nispi temsilde de partilerin liste vekili çıkarabilmek için parti oyunun belli bir oranına sahip olmaları gerekebilir. Dar bölgeden seçilen vekiller ise bu baraja tabi değildir, yani partileri barajı geçmese dahi parlamentoya girebilirler. Bu sistemin uygulandığı Yeni Zelanda ve Almanya'da baraj %5,[6] Bolivya'da ise %3'tür.[7] Ayrıca, Almanya'da bir parti 3, Yeni Zelanda'da ise 1 dar bölge vekiline sahipse, liste vekili çıkarmak için barajı aşmasına gerek yoktur.
Avantajları[değiştir | kaynağı değiştir]
Oyların sandalyelere çevrilmesinde Karma üyeli nispi temsil sistemi, saf Listeli Nispi Temsil kadar orantılı bir sonuç verebilmektedir. Bu nedenle de Listeli Nispi Temsil Sistemi için belirtilen avantajların çoğu Karma Üyeli Orantılı Sistem için de geçerlidir. Buna ek olarak, temsilciyle temsil edilenin coğrafi bağlantısının kopmamasını da temin etmektedir.[1]
Dezavantajları[değiştir | kaynağı değiştir]
Genel itibarıyla Listeli Nispi Temsil Sistemi ile ilgili zikredilen hususlara ek olarak, sistemde temsilciler farklı yöntemlerle seçildiği için iki farklı temsilci türü ortaya çıkmaktadır. Bu temsilcilerden biri kendini seçim çevresine daha bağlı hissederken diğeri coğrafi bağlantı olmaksızın parti listesiyle seçildiği için kendini partiye daha bağlı hissedebilmektedir. Bu durum da siyasi partilerin iç yapılarında uyumsuzluğa neden olabilmektedir.
Bununla birlikte, Karma Üyeli Orantılı Sistemin saf Listeli Nispi Temsile göre daha az tercih edilmesinin nedenlerinden biri olarak “stratejik oylama” ile bazı anormalliklerin ortaya çıkabilmesi gösterilmektedir. Örneğin 1996’da Yeni Zelanda’da Wellington merkezi seçim çevresinde Ulusal Parti stratejistleri, partilileri kendi adayları için oy vermemeye davet etmişlerdir. Partililer yaptıkları hesaplamalara göre karma üyeli nispi temsil sistem çerçevesinde kendi adaylarına verilecek oyun partiye ekstra bir sandalye kazandırmayacağını, bu nedenle de kendi adaylarına verecekleri oylar “boşa gideceğinden” taktik olarak partilerine ideolojik açıdan yakın olan başka bir partinin adayının kazanmasına yönelik oy kullanma tavsiyesinde bulunmuşlardır.[1]
Sistemi kullanan ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Sistem Almanya, Bolivya, Güney Kore, Lesotho ve Yeni Zelanda'da kullanılmaktadır.
Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Emrah Hurma (1 Eylül 2020). "Dünyada Seçim Sistemleri" (PDF). TBMM. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.
- ^ "Yeni Zelanda'da oy bölümü". 29 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Ek vekil" (PDF). 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Denkleştirici vekil" (PDF). 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Almanya, XXL Bundestag'ı önlemek için seçim reformu istiyor". 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021.
- ^ "Almanya'da seçim barajı". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Bolivya'da seçim barajı". 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.