Jüpiter'in halkaları
Jüpiter'in halkaları ya da Jüpiter halka sistemi, Güneş Sistemi'ndeki en büyük gezegen olan Jüpiter'in çevresinde bulunan halka sistemidir. Satürn ve Uranüs sistemlerinden sonra Güneş Sistemi'nde keşfedilen üçüncü halka sistemiydi. İlk olarak 1979'da Voyager 1 uzay aracı [1] tarafından gözlemlendi ve 1990'larda Jüpiter yörüngesine giren Galileo uzay aracı tarafından araştırıldı.[2] Hubble Uzay Teleskobu ve Dünya'dan da uzun süre gözlemlenmiştir.[3] Halkaların Dünya'dan gözlemlenmesi, mevcut en büyük teleskopları gerektirir.[4]
Jüpiter halka sistemi soluktur ve esas olarak tozdan oluşur.[1][5] Dört ana bileşeni vardır: "hale halka" olarak bilinen parçacıkların kalın bir iç simit (torus); nispeten parlak, son derece ince bir "ana halka" ve malzemelerini oluşturdukları uydular Amalthea ve Thebe'den alan iki geniş, kalın ve soluk dış "gossamer halkası".[6]
Ana ve hale halkalar uydular Metis ve Adrastea ile gözlemlenmemiş diğer ana cisimlerden yüksek hızda çarpışmalar sonucu püskürtülen tozdan meydana gelmiştir.[2] New Horizons uzay aracı tarafından Şubat ve Mart 2007'de elde edilen yüksek çözünürlüklü görüntüler, ana halkada zengin bir ince yapı ortaya çıkardı.[7]
Görünür ve yakın kızılötesi ışıkta, halkalar nötr veya mavi renkli olan hale halkası dışında kırmızımsı bir renge sahiptir.[3] Halkalardaki tozun boyutu değişkendir, ancak hale hariç tüm halkalarda dairesel olmayan en büyük yarıçaplı parçacıklarda enine kesit alanı yaklaşık 15 um'dir.[8] Hale halka muhtemelen mikrometre altı boyutlarda tozun hâkimiyetindedir. Halka sisteminin (çözülmemiş ana cisimler dâhil) toplam kütlesi iyi bilinmemektedir, ancak muhtemelen 1011 ila 1016 kilogram aralığındadır.[9] Halka sisteminin yaşı bilinmemektedir, ancak Jüpiter'in oluşumundan beri var olabilir.[9]
Himalia'nın yörüngesinde bir halka olabilir. Bu halkanın oluşumu için olası bir açıklama, küçük bir uydunun Himalia'ya çarptığı ve çarpışma etkisiyle materyallerin Himalia'dan fırladığıdır.[10]
Keşif ve yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Jüpiter'in halka sistemi, Satürn ve Uranüs'ten sonra Güneş Sistemi'nde keşfedilen üçüncü sistemdi. İlk olarak 1979'da Voyager 1 uzay sondası tarafından gözlemlendi.[1] Dört ana bileşenden oluşur: "hale halka" olarak bilinen parçacıkların kalın bir iç simidi; nispeten parlak, son derece ince bir "ana halka"; ve iki geniş, kalın ve soluk dış "gossamer halkası".[6] Bilinen Jüpiter halkalarının temel özellikleri tabloda listelenmiştir.[2][5][8]
| Adı | Yarıçap (km) | Genişlik (km) | Kalınlık (km) | Optik derinlik (τ) | Toz oranı | Kütle, kg | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hale halka | 92 000–122 500 | 30 500 | 12 500 | ~1 × 10−6 | 100% | — | |
| Ana halka | 122 500–129 000 | 6 500 | 30–300 | 5.9 × 10−6 | ~25% | 107– 109 (toz) 1011– 1016 (büyük parçacıklar) |
Adrastea tarafından sınırlandırılmış. |
| Amalthea gossamer halkası | 129 000–182 000 | 53 000 | 2 000 | ~1 × 10−7 | 100% | 107– 109 | Amalthea ile bağlantılı. |
| Thebe gossamer halkası | 129 000–226 000 | 97 000 | 8 400 | ~3 × 10−8 | 100% | 107– 109 | Thebe ile bağlantılı. Thebe'nin yörüngesinin ötesine uzanan bir kısım vardır. |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Smith (1979). "The Jupiter System through the Eyes of Voyager 1". Science. 204 (4396). ss. 951-957, 960-972.
- ^ a b c Ockert-Bell (1999). "The Structure of Jupiter's Ring System as Revealed by the Galileo Imaging Experiment". Icarus. 138 (2). ss. 188-213.
- ^ a b Meier (1999). "Near Infrared Photometry of the Jovian Ring and Adrastea". Icarus. 141 (2). ss. 253-262.
- ^ de Pater (1999). "Keck Infrared Observations of Jupiter's Ring System near Earth's 1997 Ring Plane Crossing" (PDF). Icarus. 138 (2). ss. 214-223. 14 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ a b Showalter (1987). "Jupiter's Ring System: New Results on Structure and Particle Properties". Icarus. 69 (3). ss. 458-498.
- ^ a b Esposito (2002). "Planetary rings". Reports on Progress in Physics. 65 (12). ss. 1741-1783. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ Morring (7 Mayıs 2007). "Ring Leader". Aviation Week & Space Technology. ss. 80-83.
- ^ a b Throop (2004). "The Jovian Rings: New Results Derived from Cassini, Galileo, Voyager, and Earth-based Observations" (PDF). Icarus. 172 (1). ss. 59-77. 20 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ a b Burns, J. A.; Simonelli, D. P.; Showalter, M. R.; Hamilton; Porco; Throop; Esposito (2004). "Jupiter's ring-moon system" (PDF). Bagenal, F.; Dowling, T.E.; McKinnon, W.B. (Ed.). Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. s. 241. Bibcode:2004jpsm.book..241B. 12 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ "Lunar marriage may have given Jupiter a ring" 22 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., New Scientist, March 20, 2010, p. 16.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Jüpiter Yüzükler Bilgi Formu
- NASA'nın Güneş Sistemi Keşifinden 19 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jüpiter'in Halkaları 16 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- NASA Pioneer proje sayfası
- NASA Voyager proje sayfası 1 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- NASA Galileo proje sayfası 20 Aralık 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- NASA Cassini proje alanı
- Yeni Ufuklar proje sayfası 23 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Gezegen Halkası Düğümü: Jüpiter'in Halka Sistemi 30 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- USGS gezegensel isimlendirme sayfasından12 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jüpiter isimlendirme halkaları 5 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.