Jet çağı
| Teknoloji tarihi |
|---|
Jet Çağı, havacılık tarihinde, jet türbinli motorlarla güçlendirilmiş hava taşıtlarının ortaya çıkışı ve ticari jet seyahatinin desteklediği sosyal ve kültürel değişikliklerle belirlenen bir çağdır.
Jet uçakları eski pistonlu motor uçaklara göre daha yükseğe, daha hızlı ve daha uzağa uçabilmiş, kıtalararası ve denizaşırı seyahatleri çok daha hızlı ve kolay hale getirebilmiştir. Kuzey Amerika'dan ayrılan ve Atlantik Okyanusu'nu (ve daha sonra Pasifik Okyanusu'nu ) geçen uçaklar artık varış noktalarına durmaksızın uçabiliyor ve böylece dünyanın büyük bir kısmı ilk kez bir günlük seyahatle erişilebilir hale geliyordu. Büyük jet uçakları piston motorlu uçaklardan daha fazla yolcu taşıyabilir hale geldi, bu da uçak ücretlerinin düşmesine ve uluslararası seyahatin daha geniş bir sosyoekonomik grup yelpazesine açılmasına neden oldu.
Saf jet motorlarına ek olarak, türbin tahrikli pervaneli motorlar daha yumuşak bir sürüş ve daha iyi yakıt verimliliği sağlamıştır. Büyük uçakların jet motorlu hakimiyetinin bir istisnası Tu-114'e (ilk uçuş 1957) güç veren karşıt dönüşlü pervaneli turboprop tasarımı olmuştur. Bu yolcu uçağı çağdaş jetlerin hız, kapasite ve menzilini yakalayabilmiş, hatta aşabilmiştir, ancak bu tür motorlar 1976'dan sonra sadece askeri uçaklar için büyük gövdelerde kullanılmıştır.
Concorde süpersonik nakliye (SST) uçağının 1976 yılında düzenli hizmete girmesinin, seyahat sürelerini önemli ölçüde kısaltarak hava yolculuğunda daha da devrim yaratması beklenmekteydi, ancak uçak hiçbir zaman ticari başarı elde edemedi. Yirmi beş yıllık hizmetin ardından Concorde uçuşları, Temmuz 2000'de Paris yakınlarında meydana gelen ölümcül kaza ve diğer faktörlerin ardından 2003 yılında durdurulmuştur. Bu, sivil hizmette bir SST'nin tek kaybı olmuştur. Sadece bir başka SST tasarımı, Sovyet dönemi Tu-144 sivil kapasitede kullanıldı, ancak yüksek bakım ve diğer sorunlar nedeniyle kısa süre sonra geri alındı. McDonnell Douglas, Lockheed ve Boeing 1960'lardan bu yana çeşitli SST tasarımları geliştirmeyi planlayan üç ABD'li üreticiydi, ancak bu projeler çeşitli gelişimsel, maliyet ve diğer pratik nedenlerle sonunda terk edilmiştir.
Menşei
[değiştir | kaynağı değiştir]"Jet Çağı" terimi 1940'ların sonlarında icat edildi.[1] O dönemde üretimde olan tek jet motorlu uçak, çoğu avcı uçağı olan askeri tiplerdi. Bu ifade, jet motorunun havacılık ve uzay alanında köklü bir değişim yarattığı ya da yakında yaratacağının kabul edildiğini göstermektedir.
Bir görüşe göre jet çağı 1930 ve 1940'larda jet motorunun icadıyla başlamıştır.[2] Askeri havacılık tarihi, 1944 yılında Arado Ar 234 keşif bombardıman uçağının ve Messerschmitt Me 262 savaş uçağının II. Dünya Savaşı sırasında hizmete girmesiyle başlamıştır.[3][4] Ticari havacılıkta jet çağı, 1952 yılında De Havilland Comet uçağının ilk tarifeli uçuşuyla İngiltere'de ve on yıl sonra ilk Amerikan yapımı jet uçaklarıyla Amerika'da başlamıştır.[5][6]
Sivil Havacılık
[değiştir | kaynağı değiştir]
İngiliz De Havilland Comet, uçan ilk jet uçağı (1949), hizmete giren ilk uçak (1952) ve düzenli transatlantik hizmet sunan ilk uçak(1958) olmuştur. Tüm versiyonlardan yüz on dört adet üretilmiştir. Bununla birlikte, sürekli ve güvenilir bir hizmet sunan ilk jet uçağı, 1956 ve 1958 yılları arasında dünya çapında faaliyet gösteren tek jet uçağı olan Sovyet Tupolev Tu-104 (201 adet üretilmiştir) olmuştur. Comet ve Tu-104 daha sonra ABD'nin Boeing 707 (1958'de hizmete girdi) ve Douglas DC-8 tarafından üretimde geride bırakılarak önümüzdeki birkaç yıl içinde göklerde ona eşlik etmiştir. Dönemin diğer tipleri arasında Fransız Sud Aviation Caravelle de vardı. 707'nin 26 Ekim 1958'de Pan American ile New York-Paris hattında hizmete girmesinin ardından, 1959 yılı transatlantik yolcuların denizden çok hava yoluyla yolculuk yaptığı ilk yıl haline gelmiştir.
Yolcu sayısı arttıkça, büyük merkez havalimanlarından uçan uçak sayısını artırmak pratik olmamaya başlamıştır. Fransa'nın Paris kentindeki Orly Havalimanı gibi uluslararası havalimanları, artan yolcu sayısına yanıt olarak terminallerini bagaj kontrolü ve gümrük işlemlerinin verimliliğine göre inşa edecekti.[7] Bunun yerine, tasarımcılar daha da büyük geniş gövdeli uçaklar yarattı ve motor üreticileri de daha büyük, daha güçlü ve aynı zamanda daha fazla yakıt tasarrufu sağlayan motorlarla karşılık vermiştir. İlk "jumbo jet" Boeing 747 idi ve hem havaalanı yolcu kapasitesini artırdı hem de hava yolculuğunun maliyetini düşürerek Jet Çağı'nın getirdiği sosyal değişiklikleri daha da fazla hızlandırdı.
Askeri havacılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Askeri havacılık jet çağına biraz daha erken, İkinci Dünya Savaşı'nın son dönemlerinde girmiştir. Savaş sonrası ilk yıllarda, jet uçaklarının artan kullanımının çok az önemli etkisi olmakla birlikte, esas olarak geçmişte görülen performanstaki yavaş ama istikrarlı gelişmelerin devam etmesine hizmet etmiştir. Süpersonik uçuş, uçak performansında bir adım değişikliğe neden oldu. Düz uçuşta ses bariyerini aşan ilk uçak olan Bell X-1, roketle çalışan deneysel bir tipti ve onu takip eden üretim jetleri çok az daha hızlı uçabiliyordu. Başlangıçtan itibaren süpersonik uçuş için tasarlanan ilk jet uçağı İngiliz Fairey Delta 2 idi. Bu uçak 10 Mart 1956'da saatte 1.000 milden daha hızlı uçan ilk uçak oldu ve mevcut mühendislik malzemeleri nedeniyle genellikle Mach 2,2 hızıyla sınırlı olan "hızlı jetler" çağının habercisi haline gelmişti. Jetler hızlandıkça, silahlanmaları da silahlardan füzelere doğru değişti. Radar, atış kontrol ve diğer sistemlerle birlikte aviyonik sistemler daha karmaşık hale gelmiştir. Uçaklar daha büyük ve daha pahalı hale geldikçe, ekonomik olmaları için daha fazlasını yapmaları gerekmiştir. Tüm bunlar Soğuk Savaş sırasında askeri stratejinin doğasını derinden etkilemiş bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "The Story goes on" (PDF). 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ocak 2020.
- ^ "History of flight | aviation". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020.
- ^ "military aircraft | Types, History, & Development". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 28 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2020.
- ^ Green, W.; "Warplanes of the Third Reich", Macdonald and Jane's (1970).
- ^ "Sixty years of the jet age". Flight Global. 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "The Jet Age, 1958 – today," America by air, Smithsonian national Air and Space Museum.
- ^ Schwartz, Vanessa R. (1 Aralık 2014). "Dimanche à Orly: The Jet-Age Airport and the Spectacle of Technology between Sky and Earth". French Politics, Culture & Society. 32 (3): 24-44. doi:10.3167/fpcs.2014.320302. ISSN 1537-6370.