İçeriğe atla

Jericho (füze)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Jericho, İsrail tarafından 1960'lardan günümüze kadar geliştirilen, uygulanmış balistik füzelerin birbiriyle yakından ilgili bir ailesi için verilen genel bir addır. İsmi, 1963 yılında İsrail ve Dassault arasında imzalanan Jericho'nun ilk geliştirme sözleşmesinden alınmış ve kod adı da İncil'deki Jericho şehrinden referans olarak verilmiştir. Çoğu İsrail klasik silah sisteminde olduğu gibi, test verilerinin, hükûmet yetkililerinin kamuya açıklamalarının ve özellikle de Shavit uydu fırlatma aracıyla ilgili açık bilgilerin ayrıntılarının bulunduğu kesin ayrıntılar sınıflandırılmıştır. Daha sonraki Jericho ailesi gelişimi, Jericho II IRBM'nin türevleri olduğuna inanılan ve Jericho III ICBM'nin gelişiminden önce gelen Shavit ve Shavit II uzay fırlatma araçlarıyla ilgilidir.[1]

Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı, Shavit'in 7500 km'de 500 kg'lık bir savaş başlığı taşıyan bir ICBM olarak uyarlanabileceği sonucuna varmıştı.[2] Jericho programına ilişkin ilave bilgiler, RSA-3'ün Jericho II/Shavit'in lisanslı kopyaları olduğuna inanılan Güney Afrika serisi füzeler ve bu sistemlerin bir kısmını kullanan RSA-4'ün ağır bir ilk aşaması tarafından ortaya çıkarılmıştı. Güney Afrika nükleer programının ilanından ve devreden çıkartıldıktan sonra,[3] RSA serisi füzeler ticari olarak uydu fırlatma araçları olarak teklif edildi ve ilan edilen şartnameler halkın bilgi birikimi haline geldi.[4] Jericho'nun sivil uzay fırlatma aracı sürümü Shavit, bir Boeing 747 üzerine bindirilmiş, havadan fırlatılan bir versiyonda incelenmişti, bu model, Minuteman ICBM'nin C-5 Galaxy'den deneme amaçlı fırlatılmasına benzemektedir.[5]

Jericho I

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jericho I, ilk olarak 1971 sonlarında operasyonel kısa menzilli balistik füze sistemi olarak kamuya açıklandı. Uzunluğu 13.4 metre, çapı 0,8 m, ağırlığı 6,5 ton (14,000 lb) idi. 500 km (310 mil) menzil ve 1.000 m (3000 ft) bir CEP (Dairesel hata olasılığı) aralığına sahipti ve 400 kilograma (880 lb) kadar bir yük taşıyabiliyordu. Bir nükleer savaş başlığı taşınmak istenmişti.[6][7] İsrail'in nükleer silah programı üzerindeki belirsizlik nedeniyle, füze balistik bir füze olarak sınıflandırıldı. İlk gelişmede Fransa'yla birlikte, Fransız Dassault 1963'ten itibaren çeşitli füze sistemleri sağladı ve MD-620 olarak adlandırılan bir tür 1965'te test edildi. Fransa'nın işbirliği Ocak ayında 1968'de silah ambargosu ile durduruldu, ancak Fransa'dan 12 füze teslim edilmişti.[7] İş, Beit Zachariah tesisinde IAI tarafından sürdürülmüş ve programın bazı ABD teknolojisi de dahil olmak üzere 1980 yılına kadar neredeyse 1 milyar dolarlık maliyeti olmuştur.[8] Kılavuz sistemleriyle ilgili bazı başlangıçtaki sorunlara rağmen, bu türde yaklaşık 100 füze üretildiğine inanılıyor.

1969 yılında İsrail, ABD ile birlikte Jericho füzelerinin nükleer savaş başlıklı "stratejik füzeler" olarak en az 1972 yılına kadar kullanılamayacağına karar verdi.[9]

Paniğe kapılmış Savunma Bakanı Moşe Dayan, Ekim 1973'te Yom Kippur Savaşı sırasında kuzey ve güney sınırlarında ilk defa sürpriz atılımlar yaparak İsrail Başbakanı Gorda Meir'e "Bu üçüncü tapınağın sonu" çıkışında bulundu.[10] İsrail'in yaklaşmakta olan yenilgisini uyardı ancak "Tapınak"'da nükleer silahlar için kullanılan bir kod kelime idi.[11] Dayan, nükleer konuyu bir kabine toplantısında yeniden gündeme getirdi ve ülkenin "son çare" noktasına yaklaştığını söyledi.[12] O gece Meir, Suriye ve Mısır hedeflerine karşı kullanılmak üzere Sdot Micha Hava Üssü'ndeki Jericho I füzeleri ve Tel Nof Hava Üssü'ndeki F-4 uçakları için on üç nükleer silahın 'fizik paketleri'nin kurulmasına izin verdi.[11] Tamamen yenilgiyi önlemek için kesinlikle gerekliyse kullanılacaktı, ancak hazırlık kolaylıkla tespit edilebilir bir şekilde yapıldı; bu muhtemelen ABD'ye bir işaretti.[12] ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger, 9 Ekim sabahı nükleer alarmı öğrendi. O gün, Arap ordularının toplanmasına yönelik önleyici bir İsrail saldırısını engelleyen anlaşma ve uyarılarına uyarak,[13] Başkan Nixon, İsrail'in maddi kayıplarının tümünü yerine koymak için Amerika tarafından bir hava kurtarma operasyonu olan Nikel Grass Operasyonunun başlatılmasını emretti.[14] Anekdot niteliğinde elde edilen kanıtlar, Kissinger'ın ABD hava taşımacılığının sebebinin İsraillilerin "nükleer çekime" yakın olduğunu Sadat'a söylediğini göstermekteydi.[11]

Jericho I artık eskimiş olarak değerlendirildi ve 1990'lı yıllarda hizmet dışı bırakıldı.

Jericho II

[değiştir | kaynağı değiştir]
Shavit'in 3. aşaması

Jericho II katı yakıtlı, iki aşamalı uzun menzilli balistik füze sistemidir ve Jericho I projesinden türetilmiştir. İsrail'den 1,770 km (1,100 mil) menzilli Pershing II orta menzilli balistik füzeler için bir talep, ABD tarafından, Sina'yı İsrail'den Mısır kontrolüne geçirecek ABD menşeli bir barış anlaşması çerçevesinde aktarılan müzakereler sırasında 1975 yılında sunulan askeri yardım teşvik paketinin bir parçası olarak reddedildi.[15] Jericho II'nin gelişimi 1977'de başladı ve 1986'da test atışları rapor edildi. George C. Marshall Enstitüsü'nün bir projesi olan Missilethreat'e göre, Jericho II'nin 1979'daki İslamcı devrimle Şah'ın yönetiminin devrilmesinden sonra dostça ilişkilerin kesilmesi ile sona eren ortak bir İsrail-İran projesi olan işbirliğinden kaynaklandığını gösteren kanıtlar vardı.[16] Akdeniz'e doğru 1987-1992 yılları arasında, en uzun 1.300 km'de, çoğunlukla Tel Aviv'in güneyinde bulunan Palmahim tesisi'nden bir dizi deneme başlatıldı. Jane's, 1.400 km'lik deneme atışlarının Haziran 1989'da Güney Afrika'nın Overberg Test Alanı'ndan gerçekleştirildiğine inanıyor.[17]

Jericho II, 14.0 m uzunluğunda, 1.56 m genişliğinde ve 26.000 kg'lık bir fırlatma ağırlığına (21.935 kg başka bir fırlatma ağırlığı önerildi) sahipti. Büyük miktarda yüksek patlayıcı taşıyabilen veya 1 Mt'luk nükleer savaş başlığı taşıyabilen 1.000 kg'lık bir yükü vardı. Ayrı bir savaş başlığına sahip iki aşamalı katı iticili motor kullanmaktaydı. Füze bir silodan, demiryolunda düz bir araçtan veya bir taşınabilir araçtan fırlatılabilir. Bu, herhangi bir saldırıya karşı büyük ölçüde hayatta kalmayı garantilemek, hızlı hareket ettirmek veya sertleştirilmiş bir siloda tutulmasını sağlamak içindir.[18]

Jericho II, 1988'de Palmahim'den fırlatılan üç aşamalı, 23 tonluk Shavit NEXT uydu fırlatıcısının temelini oluşturmaktadır. Shavit'in performansından, balistik bir füze olarak yaklaşık 500 kg'lık bir yükle en fazla yaklaşık 7.800 km'lik bir menzile sahip olduğu tahmin edilmektedir.[8]

Jericho II, 1991 Körfez Savaşı'ndaki Irak füze bombardımanına İsrail'in karşı saldırısı seçeneği olarak kabul görmedi. Jane's o sırada, Jericho II'nin 1989'da hizmete girdiğine inanıyordu.[19] Araştırmacı Seth Carus, bir İsrail kaynağına göre, Jericho-2'yi operasyonel olarak konuşlandırma kararının yalnızca Scud saldırılarının sona ermesinden ve ateşkes ve silahsızlanma rejiminin yürürlüğe girmesinden birkaç yıl sonra 1994'ten sonra yapıldığını iddia etmektedir.[20] Raytheon, Sovyet istihbarat arşivlerini aktardı; Jericho-2'yi 1989'da tamamen geliştirilmiş bir silah olarak gördüğünü gösterdi, ancak konuşlandırma için ne zaman hazır olduğunu belirtmedi.[21] Uluslararası Barış İçin Carnegie Vakfı Araştırmacıları, Jericho füze üssünden şüphelenilen Zachariah yakınlarındaki Sdot Micha Hava Üssü'ndeki ticari uydu görüntülerine erişti; karşılaştırma, 1989 ve 1993 yılları arasındaki şüpheli Jericho II fırlatıcıları ve füzeleri barındıracak tür genişlemesini gösteriyordu.[22] Böyle bir gelişme, 1991 sonrası konuşlandırma kronolojisi ile daha tutarlı olacaktır.

Jericho III

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jericho III'ün 2011 yılında hizmete giren nükleer silahlı bir ICBM olduğuna inanılıyor. Jericho III'ün üç aşamalı bir katı iticili ve 1,000 ila 1,300 kg'lık bir yük kapasitesine sahip bir füze olduğuna inanılıyor. Yük, tek bir 750 kg nükleer savaş başlığı veya iki veya üç düşük verimli MIRV tipi bir savaş başlığı olabilir. Yaklaşık 30.000 kg'lık bir fırlatma ağırlığı ve 1.56 m'lik bir genişlik ve 15.5 m'lik bir uzunluğa sahiptir. İsrail Havacılık ve Uzay Sanayii tarafından üretilen, iyileştirilmiş ve yeniden tasarlanmış bir Shavit uzay fırlatma aracına benzeyebilir. Muhtemelen daha uzun birinci ve ikinci kademe motorlarına sahiptir. Missilethreat.com tarafından, 4.800 ila 6.500 km'lik (2.982 ila 4.038 mil) bir menzile sahip olduğu tahmin ediliyor,[23] Kongre Araştırma Hizmeti (Congressional Research Service) tarafından 2004'te yapılan bir füze araştırma anketi muhtemel maksimum menzilini 11.500 km'ye çıkardı.[24]

2004 yılında Amerikan kongresine gönderilen resmi bir rapora göre, Jericho III, 1.000 kg ağırlığa sahip bir savaş yükü ile İsrail'in tüm Ortadoğu, Afrika, Avrupa, Asya ve Kuzeydeki hemen hemen tüm bölgelerinde ve Amerika, yanı sıra Güney Amerika ve Kuzey Okyanusya'nın büyük bölümlerine nükleer saldırı yeteneklerini karşılayabilir. MissileThreat raporlarına göre: "Jericho 3'ün menzili aynı zamanda yakındaki bölgelerde gelişebilecek Balistiksavar Füze (ABM - Anti-Ballistic Missile) savunmalarından kaçınmakta yakın hedefler için son derece yüksek bir etki hızı sağlar."[23] 17 Ocak 2008'deki bir İsrail denemesinde, "konvansiyonel veya konvansiyonel olmayan savaş başlıkları" taşıyabilen Jericho III türü olduğuna inanılan çok aşamalı bir balistik füze ateşledi.[25] 2 Kasım 2011'de, İsrail Jericho III'un Palmahim'de yükseltilmiş bir sürümü olduğuna inanılan bir füzeyi başarıyla test etti; Orta İsrail semalarında uzun süren duman izleri görüldü.[26] İsrail'in kıtalararası balistik füze rampalarının ilk nükleer saldırı anından kurtulacak kadar iyi gizlenmiş olarak yer altında gömülmüş olduğuna inanılıyor.[27][28]

2013'te bir başka denemeden sonra Alon Ben David, bu görüşü, Havacılık Haftası'nda füze menzili ve atış ağırlığı ile ilgili bir makalede yayınladı: "Bildirildiğine göre, İsrail'in Jericho III balistik füzesi, 5.000 km'den fazla bir menzile 1.000 kilogramlık (2.204 lb.) bir savaş başlığını taşıma kapasitesine sahip."[29]

Güney Afrika RSA Serisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jericho II/Shavit SLV, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde RSA serisi uzay araçları ve balistik füzelerine kaynak oluşturacak üretim lisansı almıştı.

RSA-3, Cape Town'un 30 km doğusunda, Grabouw'daki Houwteq (Denel'in durdurulan bir bölümü) şirketi tarafından üretildi. Deneme fırlatması, Cape Town'ın 200 km doğusundaki Bredasdorp yakınlarındaki Overberg Test Alanı'ndan yapıldı. Rooi Els, motor test tesislerinin bulunduğu yerdi. Güney Afrika nükleer silahlarından feragat ettikten sonra[30] ticari uydu fırlatıcısı olarak kullanılmaya devam edildi. Kalkınma aslında, 1992'de 50-70 şirketin nükleer feshinden bir yıl sonra, kamu ve özel sektörden 1300-1500 kişiye istihdam sağlamıştı.[31][32] Peacekeeper ICBM, sınıfında ilk aşamada ancak Jericho-2/RSA-3 üst kademeli bileşenlere sahip daha ağır bir ICBM veya uzay aracı olan RSA-4 geliştirilme aşamasındaydı[33] RSA-2, yerel bir kopyaydı, Jericho II balistik füzesi ve RSA-1, taşınabilir bir füze olarak kullanılmak üzere Jericho II ikinci aşamasının yerel bir kopyasıydı.[4][34][35][36]

Füzeler, Güney Afrika uzay programı için inşa edilmiş ve test edilmiş olan RSA-3 ve RSA-4 fırlatıcılarına dayanıyordu. "Güney Afrika'nın altı atom bombasını nasıl inşa ettiğini" yazan Al J Venter'ın bir yazısına göre, bu füzeler mevcut Güney Afrika nükleer savaş başlıkları ile uyumlu değildi ve 340 kg'lık bir yük için tasarlanan RSA serisinin "Güney Afrika'nın 1980'lerin sonuna dek sürdürdüğü çabaların çok ötesinde" olan 200 kg'lık bir savaş başlığı taşıyabiliyordu. Venter'in çözümlemesine göre, RSA serisinin, asla silahlı bir sistemde birlikte kullanılması amaçlanmamış olsa bile, acil durumlarda dünya güçlerine nihai bir diplomatik itirazda ayrı bir nükleer test ile birlikte güvenilir bir teslimat sistemi sunması amaçlanmıştı.[37] RSA-3 ile başlatılan Greensat Yörünge Yönetim Sisteminin (araç takip ve bölgesel planlamanın ticari uydu uygulamaları için) gelişmesine destek olarak, 1980'lerin sonlarında yörünge altı yörüngelere üç roket fırlatılmıştı. 1989'da nükleer silah programını iptal etme kararını takiben, füze programlarına askeri finansmanın sona erdiği 1992 yılına kadar devam edilmesine ve tüm balistik füze çalışmalarının 1993 ortalarında durdurulmasına karar verildi. Füze Teknolojisi Kontrol Rejimi'ne katılabilmek için hükûmet hem uzun menzilli füze hem de uzay fırlatma programları için geçerli olan önemli tesislerin yok edilmesinin ABD tarafından denetlenmesine izin vermek zorunda kaldı.[38]

Değişken Fırlatma Tarihi Fırlatma Yeri Yük Görev Durumu
RSA-3 1 Haziran 1989 Overberg Test Alanı Güney Afrika Cumhuriyeti RSA-3't 1 Apoje: 100 km (60 mi)
RSA-3 6 Temmuz 1989 Overberg Test Alanı Güney Afrika Cumhuriyeti RSA-3 2 Apoje: 300 km (180 mi)
RSA-3 19 Kasım 1990 Overberg Test Alanı Güney Afrika Cumhuriyeti RSA-3 3 Apoje: 300 km (180 mi)

Haziran 1994'te, RSA-3/RSA-4 Güney Afrika uydu fırlatıcısı programı iptal edildi.[39]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Delivery systems"Israel" (country profile). NTI. 9 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2017. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2017. 
  3. ^ Von Wielligh, N. & von Wielligh-Steyn, L. (2015). The Bomb – South Africa’s Nuclear Weapons Programme. Pretoria: Litera.
  4. ^ a b "RSA-3". astronautix.com. 6 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2016. 
  5. ^ "Israel Studies Airborne Launch Scheme for Shavit Rocket". SpaceNews.com. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  6. ^ Prospects for Further Proliferation of Nuclear Weapons (PDF), Special National Intelligence Assessment, CIA, 23 Ağustos 1974, SNIE 4-1-74, 13 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 20 Ocak 2008 
  7. ^ a b Kissinger, Henry A (16 Temmuz 1969), "Israeli Nuclear Program" (PDF), Memorandum for the President, The White House, 14 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 26 Temmuz 2009 
  8. ^ a b "Ballistic Missile Proliferation". Canadian Security Intelligence Service. 23 Mart 2001. 2000/09. 26 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010. 
  9. ^ Kissinger, Henry A (7 Ekim 1969), "Discussions with the Israelis on nuclear matters" (PDF), Memorandum for the President, The White House, 23 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 2 Temmuz 2006 
  10. ^ "Violent Week: The Politics of Death". time.com. Time. 12 Nisan 1976. 1 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2011. 
  11. ^ a b c Farr, Warner D. "The Third Temple's Holy of Holies: Israel's Nuclear Weapons 19 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Counterproliferation Paper No. 2, USAF Karşı Önleme Merkezi, Hava Harp Akademisi, Eylül 1999.
  12. ^ a b Cohen, Avner. "The Last Nuclear Moment 14 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The New York Times, 6 Ekim 2003.
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 1 Kasım 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2017. 
  14. ^ 9 Ekim 1973, konuşma (6:10–6:35 pm) between Israeli Ambassador to the United States Simcha Dinitz, Henry Kissinger, Brent Scowcroft, and Peter Rodman. Transcript 17 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. George Washington Üniversitesi Ulusal Güvenlik Arşivi.
  15. ^ "Missiles for Peace". time.com. Time. 29 Eylül 1975. 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  16. ^ "Archived copy". 21 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012. 
  17. ^ "Shavit (Israel), Space launch vehicles – Orbital". Jane's Information Group. 21 Nisan 2009. 5 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2010. 
  18. ^ "Jericho 2". MissileThreat. 17 Ocak 2008. 24 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010. 
  19. ^ Duncan Lennox, ed., "Jericho 1/2/3 (YA-1/YA-3) (Israel), Offensive Weapons," Jane's Strategic Weapon Systems, Issue 50, (Surrey: Jane's Information Group, Ocak 2009), s. 84-86.
  20. ^ Seth W. Carus, "Israeli Ballistic Missile Developments," Testimony before the Commission to Assess the Ballistic Missile Threat to the United States, 15 Temmuz 1998, www.fas.org.
  21. ^ Raytheon Systems Company, Missile Systems of the World, (Bremerton, WA: AMI International, 1999), s. 459.
  22. ^ Joseph Cirincione, Jon B. Wolfsthal ve Miriam Rajkumar, Deadly Arsenals: Tracking Weapons of Mass Destruction (Washington, DC, Carnegie Endowment for International Peace, 2002), s. 230. Identifying the specific deployment date of the Jericho-2 arsenal at Sdot Micha would provide knowledge about the operational status of the Jericho-2 during the 1991 Iraq War. Probable test flights from Israel and South Africa around 1989 would indicate that the R&D phase of the Jericho-2 project was nearing completion at that date. However, scale-up and transition from the R&D phase to the manufacturing phase would likely have required several years, as would necessary expansion or modifications to the Sdot Micha airbase. Commercial satellite images showing expansion of the base would be consistent with a deployment date roughly 4 to 5 years after the initial test flights, thus implying that the Jericho-2 was not yet deployed during the 1991 Iraq War.
  23. ^ a b "Jericho 3". Missile Threat. 26 Mart 2012. 21 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2012. 
  24. ^ [Missile Survey: Ballistic and Cruise Missiles of Foreign Countries http://www.au.af.mil/au/awc/awcgate/crs/rl30427.pdf 21 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.], Andrew Feickert, Congressional Research Service, 5 Mart 2004.
  25. ^ Azoulay, Yuval (18 Ocak 2008). "Missile test 'will improve deterrence'". Haaretz. 14 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2012. 
  26. ^ Pfeffer, Anshel (2 Kasım 2011). "IDF test-fires ballistic missile in central Israel". Haaretz. 3 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  27. ^ Plushnick-Masti, Ramit (25 Ağustos 2006). "Israel Buys 2 Nuclear-Capable Submarines". The Washington Post. 10 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2010. 
  28. ^ Missile survey: ballistic & cruise missiles of foreign countries (PDF), 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 31 Mayıs 2017 
  29. ^ "Israel Tests Enhanced Ballistic Missile". aviationweek.com. Aviation Week Network. 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2017. 
  31. ^ Iain McFadyen. "The South African Rocket & Space Programme". aessa.org.za. 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  32. ^ Guy Martin. "Satellites for South Africa". defenceweb.co.za. 27 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  33. ^ "RSA-4". astronautix.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  34. ^ "RSA". astronautix.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  35. ^ "RSA-1". astronautix.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  36. ^ "RSA-2". astronautix.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  37. ^ Leon Engelbrecht. "Book Review: How SA built six atom bombs". defenceweb.co.za. 7 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  38. ^ "Jericho". astronautix.com. 29 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2015. 
  39. ^ "South Africa". astronautix.com. 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jericho_(füze)&oldid=32541134" sayfasından alınmıştır