Hırtsıjıqo Ale
| Hırtsıjıqo Ale Cançat | |
|---|---|
 Rus kaynaklarında Ale olduğu iddia edilen resim | |
| Doğum | Ale Cançat 18. yy Şah, Çerkesya |
| Ölüm | 1836 Çerkesya |
| Bağlılığı |  Çerkesya Konfederasyonu |
| Rütbesi | Dzepaşe |
| Komutası | Abzeh ordusu |
| Çatışma/savaşları | Rus-Çerkes Savaşı |
| Ailesi | |
| Babası | Hırtsıj Cançat |
| Çocukları | Aleqo Hasan Cançat Savaşta ölen ve ismi bilinmeyen 6 erkek evlat |
| Aile adı | Cançat |
Hırtsıjıqo Ale Cançat (Adigece: Джанчатэ Хъырцыжъыкъо Алэ, romanize: Cançatə Xhırtsıjjıqo Alə) Çerkes komutan ve asker. Rus-Çerkes Savaşında yer almıştır.[1][2][3][4][5]
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Ale'nin soy adı Cançat olup Hırtsıjıqo "Hırtsıj'ın oğlu" anlamına gelmektedir. Çerkeslerin "-qo" soneki ile biten hem soyadları hem de lakapları vardı. Bu ek Türkçe adlardaki "-oğlu" ekiyle eş anlamlıdır. Edmund Spencer'in kitabında "Hirsiz Sultanoglu" olarak geçmektedir.[6]
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Çerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler dış geldiği için Hırtsıjıqo'nun erken yaşamı hakkında pek bir şey kaydedilmedi. Kaynaklar, Çekesya'nın Abzeh bölgesinin Şah köyünde doğduğunu ve Cançate sülalesinden olduğunu belirtiyor. Doğum tarihi bilinmemektedir ancak 1776 tarihinde Don Kazaklarına karşı düzenlenen bir sefere henüz genç bir delikanlı olarak katıldığı kayıtlarda geçmektedir.[8]
Rus-Çerkes Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünlenmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hırtsıjıqo, kısa sürede askerî başarılarıyla ünlendi.[8] Ğış Nuh, onu şu şekilde tarif etmiştir:[8][9][10]
Hırtsıjıqo Ale ve yakın arkadaşlarının en belirgin özellikleri kin ve intikam değil, cesur ve şakacı olmalarıdır. Hayatlarında yiğitlik ve şakalar o kadar iç içedir ki, bilmeseniz düşmanla oynuyorlar zannedersiniz. Korku denen şey akıllarına gelmez, hareketlerinde de görülmez. Hedeflerine ulaşmada bir sorunla karşılaştıklarında, arkadaşlarından biri her zaman bir çıkış yolu bulur. Hırtsıjıqo Ale, yönetici ve komutan olarak her zaman ön plandadır. En zor işleri yönetir. Arkadaşları da yanındadır. Onu dikkatle izlerler ve yiğitlik söz konusu olduğunda ondan geri kalmazlar. Ale savaşta askerlerine komuta ederken, arkadaşları da bu arada büyük bir sorunla uğraşır.
Çerkes bayrağını dalgalandırması
[değiştir | kaynağı değiştir]1830 yılında Seferbiy Zaneqo tarafından Çerkes bayrağı tasarlandı.[11][12] 1834'te bayrağın ilk kopyası Çerkesya'ya ulaştığında Nur Muhammed Hağur tarafından teslim alınarak günümüzde Soçi'de bulunan Geş vadisine getirildi. Burada tüm Çerkes vilayetlerinin reisleri toplanarak bayrağı kabul ettiler ve komutan Hırtsıjıqo Ale bayrağı ilk defa Çerkes toprağına diken kişi oldu.[6][13]
Zass ile düşmanlıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]1833'te Grigori Zass, Rus-Çerkes Savaşı'nın başkomutanı olarak atandı ve tam yetki sahibi olarak Kuban hattına geldi.[14] Zass Çerkeslere olan nefretiyle ünlüydü[15] ve arkadaşlarına gönderdiği mektuplarda Çerkes sivilleri katledişiyle övünüyordu.[16][16] Zass'ın ana karargahı Prochnyi Okop kalesindeydi. Zass'a darbe vurmak isteyen Hırtsıjıqo Ale, Çerkes ordusundan yoldaşlarıyla birlikte bu üsse saldırarak General Zass'ın kızını kaçırdı. 3 yıl sonra Zass'a kızını iade edeceklerini bildiren bir mektup göndererek teslim yeri ve şartları konusunda anlaştılar.[12][17][18] Çerkes arabulucular belirlenen saatte geldiler ve Çerkes kıyafetleri giymiş kızı attan alıp babasına teslim ettiler. Kız, babasını Çerkesleri bağışlaması için ikna etti ve her iki taraf da üslerine döndü.[12][17][18]
Rus birliklerince kuşatılması
[değiştir | kaynağı değiştir]Hırtsıjıqo Ale ile Alceriyeqo Kuşuk, bir gece vakti arazide konaklarken Rus ordusu tarafından çevrildi. Sabah olduğunda, her iki komutan en önde olmak üzere kuşatmayı yardılar. Sayım yapıldığında tüm arkadaşlarının sağ olduğunu gördüler, ancak Alceriyeqo Kuşuk'un hizmetkârı yoktu. Hırtsıjıqo Ale, tek başına Rus birliklerinin içine dalarak hizmetkârı kurtardı ve böylece hiç zayiat vermeden kuşatmadan kurtuldular.[19]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Ale, 1836 yılında bugünkü Çerkessk şehri yakınlarında bir baskından dönerken Grigori Zass'ın birlikleri tarafından pusuya düşürüldü. Kendisiyle birlikte önde gelen savaş arkadaşlarının da bulunduğu 41 kişi hayatını kaybetti ve aynı yerde toprağa verildi.[19]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Milletin Özgürlüğü İçin Canla Başla Mücadele Ettiler!". cherkessia.net. 2021. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Peneshu, Asker. Khirtsizhiqo Ale
- ^ "Лъэпкъым ишъхьафитныгъэ псэемыблэжьэу фэбэнагъэх — Адыгэ макъ" (Rusça). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Тибыракъ мамырэу къытшъхьащэрэт!". Koshvesti. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "- АДЫГЭ ПСАЛЪЭ - ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ" (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.
- ^ a b Spencer (capt.), Edmund (1837). Travels in Circassia, Krim Tartary, &c (İngilizce). 19 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ Цуекъо, Алый (2012). Адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ тэмыгъэхэмрэ (Adigece). Адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ тэмыгъэхэмрэ. s. 149. Erişim tarihi: 18 Mart 2023.
- ^ a b c Çetao, İbrahim. Hırtsıjıko Ale. 13 Mayıs 2014.
- ^ ГЪЫЩ, Нухь (2017). "ГъукIэлIым иIашэр гущыI". Adıge Maq dergisi. 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023.
- ^ noname. "ГъукIэлIым иIашэр гущыI — Адыгэ макъ" (Rusça). 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023.
- ^ Bashqawi, Adel (2017). "The Circassian Flag, the Homeland, the Circassian Identity". Circassia: Born to Be Free. ISBN 9781543447651. Erişim tarihi: 10 Haziran 2019.
- ^ a b c Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free. ISBN 1543447643.
- ^ "ПУТЕШЕСТВИЯ В ЧЕРКЕСИЮ". www.vostlit.info. 21 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2019.
- ^ "Jembulat Bolotoko: The Prince of Princes (Part One)". Jamestown (İngilizce). 25 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021.
- ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023.
- ^ a b Colonel Grigory Zass. Letter to Baron Rosen. 25 February 1834. P. Boutkov, Materials for the New History of the Caucasus – Part I
- ^ a b "General Zass'ın Kızının Adigeler Tarafından Kaçırılışı". ÇERKES-FED. 31 Mayıs 2018. 14 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b Shalakho, Abu. "Literaturer, Pıunığer"
- ^ a b "Çetao İbrahim | KAHRAMANLARIMIZI TANIYALIM (2) - HIRTSIJIKO ALE". Cherkessia.net. 13 Mayıs 2014. 5 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024.