Hipsometrik eğri

Hipsometrik eğri (HE), değişik ölçekteki drenaj alanlarının (tek bir vadiden kıta ölçeğine kadar) yükseklik/alan dağılımını tanımlamaktadır. Hipsometrik integral (HI) ise bu eğri altındaki alanı rakamsal olarak ifade eder. HE ile havzanın yarılma derecesi arasındaki yakın ilişki integral değerinin havzanın aşınım döngüsü içindeki yerinin ifade edilmesine imkân verir. Yüksek integral değerleri, genç topoğrafyaya işaret ederken; düşük değerler aşınımın tektonik süreçlere göre daha baskın olduğu, morfolojik evrimin ileri aşamalarını ifade eder. HE analizi farklı seviyelerdeki aktif ve pasif tektonik alanları ayırmakta kullanılan önemli bir araçtır.

Hipsometrik eğri, ayrıca Hipsografik eğri, kümülatif yükseklik frekans eğrisi Dünya'nın yüzeyi veya bir kısmı için adlandırılır. Bir hipsometrik eğri esas olarak göreli yüksekliğe karşı göreceli alanı çizerek çeşitli yüksekliklerde var olan arazi alanının oranını gösteren bir grafiktir. Toplam Dünya yüzeyinin hipsometrik eğrisinde, 100 metre (109 yarda) ve 4.700 metre (5,140 yarda) tabidir. yüksekliklerde ova, kıtasal alanlarının ve derin deniz tabanının ortalama seviyesi ile ilişkili olan iki maksimum frekansı vardır. Hipsometrik analizle ortaya çıkan Dünya yüzeyinin bu yönü, okyanusların altındaki sımatıc (peridotitik, Özgül Ağırlık yaklaşık 3.3) malzemelerden ve kıtaların sialik (granitik-gabbroik, Özgül Ağırlık yaklaşık 2.7) malzemelerinden oluşan bir kabuk teorisini desteklemektedir.

HE, bir havza içinden geçen h yüksekliğine ait bir eşyükselti eğrisinin üzerinde kalan alanın tüm drenaj havzasının alanına oranı (a/A, x) ve eş yükselti eğrisinin değeri ile havzanın en yüksek kotunun oranının (h/H, y) karşılaştırılması ile elde edilir. Hipsometrik analizin sonuçları, duraylı koşullar olarak tanımlanabilecek sabit bir iç süreç (tektonizma) – dış süreç (iklim, bitki örtüsü) ilişkisi içerisinde çeşitli faktörlerden etkilenerek değişiklik göstermektedir. Bunlardan bazıları şunlardır;

HI değeri ile drenaj alanı arasında ters orantı bulunmaktadır.
Vadi profili boyunca yükseklik değerinin azalma eğilimi ile HI ters orantılıdır.
Litoloji değişimi ve kapmalar, HE üzerinde anomaliler olarak gözlenirler.

Bir noktadan hipsometrik eğrinin nasıl çıkarıldığı gösteren varsayımına dayanan drenaj havzası. a/A ve h/H'ın farklı değerlerinin işaretlenmesi hipsometrik eğrinin çizilmesini olanaklı kılar.

Kaynakça

Keller, A.E;Pinter N., 1996, Active Tectonics/Earthquakes, Uplift and Landscape, Prantice-Holl,336 p.
Erturaç, M.K., 2009. Amasya ve Çevresinin Morfotektonik Evrimi, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi.