Hidayet Hayır Cemiyeti
| Hidayet Hayır Cemiyeti | |
|---|---|
| Azerice: Hidayət xeyriyyə cəmiyyəti | |
| Kuruluş | 1904) |
| Kuruluş yeri | Azerbaycan |
| Tür | sivil toplum kuruluşu |
| Yasal statü | hayır kurumu |
| Amaç | insancıl |
| Merkez | Bakü |
Hidayet Hayır Cemiyeti (Azerice: Hidayət xeyriyyə cəmiyyəti), 19. yüzyıl Azerbaycan'ında dini fanatizme direnmek, soygunculara ve katillere karşı mücâdele etmek olan bir toplumdu. 1904'te kurulan cemiyetin yönetim kurulunda Hacı Zeynelabidin Tağıyev, İsa Bey Hacınski, Mirmuhammed Kerim Bakuvi, Molla Ruhulla Memmedzade, Ahmet Bey Ağaoğlu, Mustafa Bey Alibeyov ve diğerleri yer alıyordu. Toplumun üyeleri, görüş ve eylemlerinden dolayı suçlular ve dini radikaller tarafından sürekli olarak baskı görmüştür.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hidayet Hayır Cemiyeti 1904'te Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olan Bakü'de (günümüz Azerbaycan) kurulmuştur. Cemiyetin kurucuları, Azerbaycanlı din adamlarının ve aydınların temsilcileriydi. Başlıca amaçları Bakü sakinlerini rahatsız eden soygunculara ve katillere karşı mücâdele etmek ve dini fanatizmi bastırmaktı. Dernek üyeleri, sokaklarda topluma zarar veren ve kadınlara hakaret eden kişileri tespit etmiş, haklarında cezai işlem yapılması için adları genel valiye sunulmuştur. Hidayet Hayır Cemiyeti, aralarında Hacı Zeynelabidin Tağıyev, İsa Bey Hacınski, Mirmuhammed Kerim Bakuvi, Molla Ruhulla Memmedzade, Ahmet Bey Ağaoğlu, Mustafa Bey Alibeyov ve diğerlerinin de bulunduğu on üyeden oluşuyordu. Cemiyetin tüzüğü Ahmet Bey Ağaoğlu tarafından kaleme alınmıştır.[1]
Cemiyetin yardımıyla 17 Kasım 1906'da çok sayıda soyguncu ve holigana karşı önlem alınmıştır. Bunlardan biri Novhanı'da yaşayan Meşadi Hacı oğluydu. Meşadi Hacı oğlu 16 Ocak 1912'de cemiyet mensubu Molla Ruhulla Memmedzade'ni kendi evinde öldürerek ondan intikam almıştı. 1913'te görülen cinayet davasıyla ilgili davaya cemiyetin katibi Mustafa Bey Alibeyov katılmıştır.[2][3]
Hidayet Hayır Cemiyeti, İmam Hüseyin'in acı çekmesini ve ölümünü taklit eden, kendini kırbaçlama ve benzeri ritüellerin eşlik ettiği dini fanatizme, "şahsey-vahsey" ayinine karşı çıkmıştır. Toplum, onlara yalnızca zarar verdikleri için bu ritüelleri terk etme çağrısı yapan insanlara başvurmuştur. Cemiyetin katibi Mustafa Bey Alibeyov da bu konuda İrşat gazetesinde bir yazı yazmıştır. Bu öfke muamelesi, şehrin dini fanatikleri tarafından benimseniyordu. Hatta bazıları, cemiyetin üyelerinden Mirmuhammed Kerim Bakuvi ve Mustafa Bey Alibeyov'un başlarının kesilmesini talep ediyordu. Daha sonra Mirmuhammed Kerim'in evinin kapısı ateşe verilmiştir. Mustafa Bey Alibeyov zulme uğramamak için bir süre evinden dışarı çıkmamıştı.[4]
Cemiyetin katibi Mustafa Bey Alibeyov,[5] Bakü petrolünü yabancı sermayenin tekelinden çıkarıp milletin menfaatine kullanmak için cemiyet bünyesinde Hidayeti-İslamiye adlı bir petrol şirketi kurmak için girişimde bulunmuştur. Bu amaçla 27 maddeden oluşan şirket tüzüğünü geliştirmiştir.[6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Nasiman Yagublu (2013). Azərbaycanın ilk qeyri - hökumət təşkilatları. Baku: Elm və təhsil. s. 40. 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ Mirabbas Məmmədov (19 Kasım 2013). "Səs-küylü qətl" (Azerice). Region Plus. Archived from the original on 19 Aralık 2022. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ "Məşhur mollanın səs-küylü qətlinin təfərrüatları" (Azerice). milli.az. 23 Kasım 2013. 25 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ Nasiman Yagublu (2013). Azərbaycanın ilk qeyri - hökumət təşkilatları. Baku: Elm və təhsil. s. 41. 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ Savalan Farajov (1 Şubat 2017). "İlk qadın məcmuəsinin naşiri" (Azerice). medeniyyet.az. Archived from the original on 19 Aralık 2022. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.
- ^ Encyclopedia of the Azerbaijan Democratic Republic (PDF). I. Baku: Lider nəşriyyat. 2004. s. 365. 6 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Nisan 2023.