Hertvisi
Hertvisi (Gürcüce: ხერთვისი; okunuşu: "h'ertvisi"), Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde, Aspindza Belediyesi'nde bir köydür. Paravani Deresi'nin Kura Nehri'ne katıldığı yerde, deniz seviyesinden 1.250 metre yükseklikte yer alır. Aspindza kasabasına 14 km uzaklıktadır. Hertvisi Kalesi bu köyde bulunmaktadır.
Hertvisi, Toloşi ve Gulsunda köyleriyle birlikte Toloşi temini oluşturmaktadır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hertvisi adı “dere” anlamına gelen “hevi” (ხევი) ile “birleşme” anlamına gelen “ertvis” (ერთვის) kelimelerinden türemiş bir yer adıdır. Bundan dolayı Hertvisi, iki derenin birleştiği yerde kurulu yerleşim birimlerinin adı olarak kullanılmaktadır. Hertvisi de Kura Nehri ile Paravani Deresi'nin birleştiği yerde kuruludur.
Hertvisi'deki kalenin en erken İÖ 4. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Daha sonra yeniden elden geçirilen kaledeki kilise ise 10. yüzyıla tarihlenmektedir.[2] Orta Çağ'da bir kentin işlevine sahip olan Hertvisi, Gürcü devletleri döneminde önemli bir kale-kentti. Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği (1268-1625) sınırları içindeyken 1578'de Osmanlıların eline geçti. Kale çevresindeki olduğu için Osmanlı idaresi yerleşmeyi Rabat-i Kale-i Hertvis (رباط قلعۀ خرتوس) olarak kaydetmiştir.
1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Hertvisi, aynı adlı livanın ve bu livaya bağlı Hertvisi nahiyesinin idari merkeziydi. Hertvisi livası ise Gürcülerden ele geçirilen toprakları kapsadığı için Osmanlı idaresinin Gürcistan Vilayeti olarak adlandırdığı eyaletin sekiz livasından biriydi ve Hertvis, Meşe-Cavahet ve Buzmaret nahiyelerini kapsıyordu. Hertvisi nahiyesinde 38 köy, Meşe-Cavaheti nahiyesinde 69 köy ve Buzmaret haniyesinde ise 12 köy vardı. Bu tespitlerden Hertvisi livasının toplam 119 köyden oluştuğu görülmektedir. Ancak bu köylerin önemli bir kısmı bu defterde boşalmış olarak kaydedilmiştir. Bu yerleşim yerleri Osmanlıların eline geçtiği için Hristiyan nüfusun evlerini terk etmiş olmasından dolayı boşalmış olmalıdır. Bu köylerden biri olan Hertvisi'de (Rabat-i Kale-i Hertvis) bu tarihte, Hristiyan köylülerden alınan ispenç vergisi vermekle yükümlü 127 hane kaydedilmiştir. Her hanede 5-6 kişinin yaşadığı kabul edilirse, Hertvisi'nin nüfusunun 635-762 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Bu nüfus buranın bir köyden çok küçük bir Orta Çağ kenti olduğunu göstermektedir.[3]
Hertvisi, yaklaşık 250 yıl Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Çarlık Rusya'nın eline geçti. Bu dönemde Gürcistan bu imparatorluğun bir parçasıydı ve köy bu şekilde yeniden Gürcistan'a katılmış oldu. Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli'nin verdiği bilgiye göre, eskiden bir kent olan Hertvisi 20. yüzyılın başlarında bir köye dönüşmüştü. Köyün Hristiyan Gürcüleri Osmanlı döneminde Müslüman olmuşlardı. Köyün ileri gelen ailesi Vaçnadze soyadını taşıyordu ve kadılar da bu aileden yetişiyordu.[4]
Gürcistan'ın en önemli Orta Çağ kalelerinden biri olan Hertvisi Kalesi, Kura ve Paravani nehirlerinin birleştiği yerde ve dar kanyonda, yüksek kayalık tepede yer alır. Kale, su ihtiyacını kuzeyden iki tünelle Kura Nehri'nden sağlıyordu. Hertvisi Kalesi, 24 Ekim 2007'den beri UNESCO Dünya Mirasları bekleme listesindedir.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]2014 yılı verilerine göre köyde 202 kişi yaşıyordu. Nüfusun çoğunluğu Gürcülerden oluşuyordu.[5]
| Yılı | Nüfus |
|---|---|
| 2002 | 203 |
| 2014 | 202 |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 218 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7
- ^ Kartlis Tshovreba Arkeoloji ve Yer Adları Sözlüğü (Gürcüce), Tiflis, 2013, s. 637-638 28 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-15-896-4.]
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947) s. 172, II. cilt (1941), s. 171, III. Cilt (1958), s. 242-302". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021.
- ^ "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (დიდებული მესხეთი), Gori, 1914, s. 145". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.
- ^ Samshe-Cavaheti (Gürcüce), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 283 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7