Hüsameddin Çelebi
Hüsameddin Çelebi (d. 1225, Konya - ö. 1284, Konya) Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin, Mesnevî’yi yazmasına vesile olan müridi ve halifesi.
Asıl adı Hüsameddin Hasan olup, Urmiye'den Konya'ya göç eden Kürt[1] bir aileye mensuptur ve bilge ve kibar kişiliği sebebiyle kendisine "Çelebi" unvanı verilmiştir. Babasının adı Muhammed, onun babasının adı da Hasan'dır.[2] Konya’da doğup büyüyen Hüsameddin Çelebi, Urmiye’den Anadolu’ya göç edip Konya’ya yerleşen bir aileye mensuptur. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî’sinin ilk cildinin önsözünde onun aslen Urmiyeli olduğunu ve “Kürt olarak yattım, Arap olarak kalktım” diyen bir şeyhin soyundan geldiğini kaydeder.[3][4] Bu şeyhin, ünlü Kürt Tarikat el-Aleviyye'nin Vefâiyye kolunun kurucusu olan Tâcülârifîn Ebü’l-Vefâ el-Bağdâdî (ö. 1107) olduğu kabul edilmektedir.[2][5] Ancak, bu kişinin Urmiyeli Hüseyin b. Ali b. Yezdânyâr (ö. 945) olma ihtimali de bazı araştırmacılar tarafından dile getirilmiştir.[6] Mesnevî’de ve Menâkıbü’l-Arifîn’de Hüsâmeddin’in ancak üç nesil öncesine giden şeceresinde dedesinin adı "Ahî Türk" olarak kaydedilmiştir. Fakat bu bir unvan olup, Hüsâmeddin Çelebi’ye "Ahî Türkoğlu" unvanı verilmesi babasının Konya ve yöresindeki ahîlerin şeyhi olması sebebiyledir.[2][4]
Ahmed Eflâkî’nin (ö. 1360) Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Mevlevî tarikatı hakkında geniş bilgiler içeren Farsça kaleme alınmış Menakıbü'l-Arifîn isimli eserinde anlattığına göre;[7] Hüsameddin henüz ergenlik çağına ulaşmadan babası ölmüştür. Bunun üzerine, onu, babasının yerine ahilerin reisi yapmak istemişlerse de kendisi Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'ye intisap etmiş ve malvarlığını da Mevlana'ya ve tarikatına bağışlamıştır. Mevlânâ’ya samimi bir sevgiyle bağlanan Hüsâmeddin Çelebi, bu sebeple mensup olduğu Şâfiîliği terkedip Mevlânâ’nın mezhebi olan Hanefîliğe girmek istemiş, fakat Mevlânâ buna izin vermemiştir. Hüsâmeddin’in Mevlânâ’ya gösterdiği sevgiye karşılık Mevlânâ da kendisini diğer dostlarından ve akrabalarından daha üstün tutmuştur.[4]
Talebelere Ferîdüddin Attâr’ın Mantıku't-Tayr ve Hakîm Senâî’nin Hadîkatü’l-Hakika’sı gibi eserlerin okutulduğunu gören Hüsameddin, Mevlana'ya Mesnevî’nin yazılması fikrini vermiş ve onu bu yönde teşvik etmiştir.[4][8] Mesnevi'nin kâtipliğini de yapan Hüsameddin Çelebi ile ilgili Mesnevi'de bolca övgüler mevcuttur. Mevlana, eserini Hüsameddin Çelebi'ye ithaf etmiştir.[9]
Mevlana daha hayatta iken yerine geçecek kişi olarak Hüsameddin Çelebi'yi işaret etmişti.[10] Mevlana'nın ölümünden (1273) sonra Mevleviliğin ilk postnişini olan Hüsameddin Çelebi, Mevlana'nın mezarı üzerine türbe yaptırdı. Kendisi de 25 Ekim 1284 tarihinde Konya'da vefat edince Mevlânâ’nın baş ucuna defnedildi.[11]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "HÜSÂMEDDİN ÇELEBİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 20 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2024.
- ^ a b c Şefik Can, "Hazreti Mevlana'nın Etrafındakiler", Konya Belediyesi sitesi 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (erişim: 7.1.2021)
- ^ "HÜSÂMEDDİN ÇELEBİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024.
- ^ a b c d H. Ahmet Sevgi, "Hüsâmeddin Çelebi" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 18, Ankara 1998, s. 512
- ^ Ahmet Yaşar Ocak - Türk Sufiliğine Bakışlar.pdf 28 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sayfa 42.
- ^ Ethem Cebecioğlu, "İbn Yezdânyâr" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 20, Ankara 1999, s. 450
- ^ Tahsin Yazıcı, "Menâkıbü’l-Arifîn" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 29, Ankara 2004, s. 114
- ^ "Şeyh Hüsameddin Çelebi", İslam Alimleri Ansiklopedisi, ehlisunnetbuyukleri.com 29 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (erişim: 7.1.2021)
- ^ Semih Ceyhan, "Mesnevi" 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., DİA, c. 29, Ankara 2004, s. 327
- ^ Nuri Şimşekler, "Mevlevilik", Konya B.Şehir Belediyesi Websitesi 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (erişim: 8.1.2021)
- ^ Mehmet Önder, "Mevlevîliğin Sistemleşmesi, Sultan Veled ve Diğer Postnişinler" 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Konya’dan Dünya’ya Mevlânâ ve Mevlevîlik, Ed. Nuri Şimşekler, Konya 2003, ss. 131-150. (erişim: 8.1.2021)