Gombe Şempanze Savaşı
| Gombe Şempanze Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Kahama şempanzeleri | Kasakela şempanzeleri | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Hugh (ölü) Charlie (ölü) | Humphrey | ||||||||
| Güçler | |||||||||
|
6 erkek 3 dişi |
8 erkek 12 dişi | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
|
10 ölü 3 kayıp 3 köle (savaşa katılmayanlar dahil) | 1 ölü | ||||||||
Gombe Şempanze Savaşı, Tanzanya'daki Gombe Ulusal Parkı'nda iki şempanze topluluğu arasında yaşanan, 1974'ten 1978'e kadar süren şiddetli çatışmalar serisidir. İki grup ilk zamanlarda Kasakela topluluğu altında birleşik bir şekilde yaşamaktaydı. 1974'te araştırmacı Jane Goodall, topluluğun parçalanmaya başladığını fark etti.[2] Sekiz ay boyunca, büyük bir şempanze grubu, Kasakela'nın güney bölgesine yerleşti ve Kahama topluluğu olarak adlandırıldı. Ayrılıkçılar, altı yetişkin erkek, üç yetişkin dişi ve bir gençten oluşuyordu.[2] Kasakela'da ise sekiz yetişkin erkek, on iki yetişkin dişi ve onların yavruları kaldı.
Dört yıllık çatışmanın ardından, Kahama topluluğunun tüm erkekleri öldürüldü ve topluluk etkin bir şekilde dağıtıldı. Muzaffer Kasakela şempanzeleri daha fazla bölgeye genişledi, ancak daha sonra başka bir şempanze topluluğu tarafından püskürtüldüler.
Savaşın kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]
Dört yıllık savaştan önce Gombe Ulusal Parkı, Milli Park haline gelmeden önce Gombe Çayı Araştırma Merkezi olarak biliniyordu.[3] Park, Kakombe Vadisi'nin aşağı bölgesinde yer almaktadır[3] ve ilk olarak Gombe Çayı Araştırma Merkezi'nin yöneticisi olarak görev yapan araştırmacı Jane Goodall tarafından yararlanılan primat araştırma olanakları ile tanınır.[3] Alan, nehir ormanları ile yemyeşil dere vadilerinin üzerinde yükselen, açık ormanlık alanın dik yamaçlarından oluşmaktadır.[4] Şempanzeler, bu tepelerde, bir üyeden kırk üyeye kadar değişen bölgesel topluluklar ile dolaşırlar.[4] Kasakela terimi, kuzeyde Kasakela, güneyde Kakombe ve Mkenke ile orta vadideki üç araştırma alanından birini ifade eder.[3] Bölgeciliğin ilk kanıtı, Goodall tarafından, saldırgan bölgesel davranışlarına dikkat çekerek şempanzeleri beslenmeleri sırasında takip ettiğinde belgelendi; ancak, yaklaşan çatışmayı öngöremedi.[5]
Kasakela topluluğundan ayrılmalarının ardından, yeni kurulan Kahama'ya kardeş ikili Hugh ve Charlie liderlik etti, diğer erkekler ise Godi, De, Goliath ve genç Sniff'ti. Kasakela erkekleri ise; alfa erkek Figan, Satan, Sherry, Evered, Rodolf, Jomeo ve Humphrey'den oluşuyordu.
Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk kan, 7 Ocak 1974'te Humphrey, Figan, Jomeo, Sherry, Evered ve Rodolf'tan oluşan altı yetişkin Kasakela erkeğinin bir ağaçta beslenmekte olan yalnız Kahama erkeği Godi'yi pusuya düşürüp öldürdüğü zaman Kasakela topluluğu tarafından akıtıldı.[6][7] Bu, şempanzelerden herhangi birinin bir erkek şempanze arkadaşını kasten öldürdüğü ilk vakaydı.[6] Godi'yi öldürdükten sonra şempanzeler, dalları fırlatıp sürükleyerek, yuhalama ve çığlık atarak kutlama yaptılar.
Godi öldürüldükten sonra, onu sonra De'nin ve ardından Hugh'ın öldürülmesi takip etti.[8] Daha sonra yaşlı Goliath öldürüldü. Savaş boyunca Goliath, karşılaşmalar olduğunda Kasakela komşularına nispeten dostane davranmıştı. Ancak nezaketine karşılık verilmedi ve o da öldürüldü.[9] Sadece üç Kahama erkeği kaldı: Charlie, Sniff ve çocuk felcinden sakat kalan Willy Wally. Sonra, Karşı koyma şansı olmadan, Charlie öldürüldü.[10] Ölümünden sonra Willy Wally ortadan kayboldu ve bir daha bulunamadı. Kalan son Kahama erkeği, genç Sniff, bir yıldan fazla bir süre hayatta kalmayı başardı.[11] Bir süre için yeni bir topluluğa kaçabilir ya da Kasakelalar'a geri dönebilirmiş gibi göründü, ancak böyle bir şansı olmadı. Bir süre sonra Sniff de Kasakela erkekleri tarafından öldürüldü.[12] Kahama'daki dişilerden biri öldürüldü, ikisi kayboldu ve üçü Kasakela erkekleri tarafından dövülerek kaçırıldı. Kasakela daha sonra Kahama'nın eski topraklarını ele geçirmeyi başardı.[13]
Ancak bu bölgesel kazanımlar kalıcı olmadı. Kahama'nın yok edilmesiyle, Kasakela'ların bölgesi artık doğrudan Kalande adı verilen başka bir şempanze topluluğunun toprakları ile komşu oldu.[14] Kalande'nin üstün gücü ve sayısı ile beraber sınırlarında yaşanan birkaç şiddetli çatışmanın ardından korkan Kasakela, yeni bölgelerinin çoğundan hızla vazgeçti.[14] Dahası, Kasakela topluluğu kuzeye geri döndüğünde, kendi topluluklarından sayıca üstün olan Mitumba toplayıcıları tarafından taciz edildi. Sonunda çatışmalar sona erdi ve her şeyin normal düzeni sağlandı.
.png)
Goodall üzerindeki etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Savaşın patlak vermesi, daha önce şempanzeleri insanlara benzemelerine rağmen davranışlarını "daha iyi" olarak gören Goodall için şok edici oldu.[15] Topluluktaki yüksek rütbeli bir dişi tarafından 1975'te yamyamca bebek öldürme gözlemiyle birleştiğinde, Gombe savaşının şiddeti ilk defa Goodall'a şempanze davranışının "karanlık tarafını" gösterdi.[15] Bu gerçek, onu derinden rahatsız etti; Bir Pencereden: Gombe Şempanzeleri ile Otuz Yılım (İngilizce orijinal adıyla: Through a Window: My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe) adlı anılarında şunları yazdı:
Birkaç yıl boyunca bu yeni gerçek ile yüzleşmek için mücadele ettim. Çoğu zaman aklıma korkunç görüntüler gelmesi nedeniyle geceleri uyandım. Satan [maymunlardan biri], Sniff'in yüzündeki büyük bir yaradan fışkıran kanı içmek için elini çenesinin altına sıkıştırışı... Çoğu zaman iyi kalpli ve sakin olan yaşlı Rodolf'un, Godi'nin yere yığılmış bedenine dört kiloluk bir taş ile vurması... Jomeo'nun, Dé'nin uyluğundan bir et parçasını koparışı... Figan'ın, çocukluk kahramanlarından biri olan Goliath'ın yaralı, titreyen bedenine tekrar tekrar saldırması ve vurması...[16]
Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]
Goodall, Gombe'de yaşananları bildirdiğinde, şempanzeler arasında doğal olarak meydana gelen bir savaşın anlatımına genel olarak inanılmadı. O zamanlar inanılan insan ve hayvan davranışının bilimsel modelleri ile neredeyse hiç örtüşmemişti.[17] Bazı bilim adamları onu aşırı antropomorfizmle suçladı;[17] diğerleri ise onun varlığının ve şempanzeleri besleme uygulamasının, doğal olarak barışçıl bir toplumda şiddetli çatışmalar yarattığını öne sürdü.[18] Ancak son araştırmalar, daha az müdahaleci yöntemler kullanarak, şempanze toplumlarının doğal hallerinde savaş davranışı gösterdiklerini doğruladı.[18][19] American Journal of Physical Anthropology'de (Türkçe: Amerikan Fiziksel Antropoloji Dergisi) 2018 yılında yayınlanan bir araştırmada, Gombe Savaşı'nın büyük olasılıkla üç yüksek rütbeli erkek arasındaki güç mücadelesinin bir sonucu olduğu sonucuna varıldı ve bu savaş, doğurgan dişi sayısındaki ciddi azlık ile daha da şiddetlendi.[1]
Sonuç olarak yapılan analizler, Gombe'de yaşananları doğrulamakla kalmadı, Goodall'ın müdahalelerinin hiçbirinin şempanze komüniteleri arasındaki savaşa etki etmediğini, tarafların tamamen doğal nedenlerle bu savaşı başlattığını gösterdi. Böylece Gombe Şempanze Savaşı, insanlığın resmi olarak tanıklık ettiği ilk şempanze savaşı olarak bilim tarihindeki yerini aldı.[20]
10 Mart 2023 tarihinde Steam platformu üzerinde Gombe Şempanze Savaşı'nı konu alan bir bilgisayar oyunu yayınlandı. Gombe Games isimli oyun geliştirme firması tarafından yayınlanan bu oyunun adı Apewar olarak geçmektedir.[21][22]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "How infighting turns toxic for chimpanzees". sciencedaily.com. 27 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2018.
- ^ a b Goodall 2010, s. 120
- ^ a b c d Martin, R. D. (1974). "The Predatory Behaviour of Wild Chimpanzees" (Yabani Şempanzelerin Yırtıcı Davranışı), Geza Teleki. Bucknell University Press, $15". Oryx. 12 (3): 387–388.
- ^ a b "On the occurrence of Colobus Kirkii" (Colobus Kirkii'nin oluşumu hakkında). Annals and Magazine of Natural History. 13 (76): 307. 1884.
- ^ Wilson, Michael L.; Wrangham, Richard W. (2003). "Intergroup Relations in Chimpanzees" (Şempanzelerde Gruplararası İlişkiler). Annual Review of Anthropology. 32 (1): 363–392.
- ^ a b Morris, s. 288
- ^ Goodall 2010, s. 121
- ^ Goodall 2010, s. 105
- ^ Goodall 2010, ss. 105–106
- ^ Goodall 2010, s. 106
- ^ Goodall 2010, s. 107
- ^ Goodall 2010, s.108
- ^ Morris, s.289
- ^ a b Goodall 2010, ss. 129–130
- ^ a b Goodall 2010, s. 128
- ^ Goodall 2010, ss. 128–129
- ^ a b Bradshaw, G. A. (2009). Elephants on the Edge: What Animals Teach Us about Humanity. Yale University Press. s. 40
- ^ a b Morris, p. 290
- ^ "Nature of war: Chimps inherently violent; Study disproves theory that 'chimpanzee wars' are sparked by human influence". sciencedaily.com. 18 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2014.
- ^ Bakırcı, Çağrı Mert (9 Ekim 2015). "4 Yıl Savaşları: Gombe Şempanze Savaşı (1974-1978)". Evrim Ağacı. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ "Apewar Steam'de". store.steampowered.com. 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
- ^ "Gombe Games – Play for Fun". 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]
- Goodall, Jane (1990). Through a Window: My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 9780547488387. 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- Morris, Ian (2014). War! What Is It Good For?: The Role of Conflict and the Progress of Civilisation from Primates to Robots. MacMillan. ISBN 9781847654540. 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Goodall, Jane (1986). The chimpanzees of Gombe: patterns of behavior. Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-67411-649-8.