Girnavaz Höyüğü
| Arkeolojik Höyük | |
| Adı: | Girnavaz Höyüğü |
| il: | Mardin |
| İlçe: | Nusaybin |
| Köy: | Girnavaz |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | |
| Tescil durumu: | Tescilli[1] |
| Tescil No ve derece: | |
| Tescil tarihi: | |
| Araştırma yöntemi | Kazı |
Girnavaz Höyüğü, Mardin il merkezinin güneydoğusunda, Nusaybin ilçesinin 4 km. kuzeyinde, Suriye sınırından 5 km içeride yer alan bir höyüktür. Höyüğün yer aldığı Girnavaz adlı tepe, Çağ Çağ Deresi'nin oluşturduğu kayalık bir çıkıntının üstünde yer almakta olup, 350 metre çapında, 24-25 metre yüksekliktedir. Çağ Çağ Deresi Vadisi'nin hemen girişinde bulunan yerleşme, Savur Nehri üzerinden Batman bölgesine ulaşan doğal geçiş üzerindedir.[2]
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski çağlardan beri Kuzey Mezopotamya'nın verimli vadilerini sulayan Çağ Çağ Deresi, Aksu ve Karasu derelerinin Nusaybin'in 18 km. kadar kuzeyinde birleşmesiyle doğar ve Tur Abdin bölgesinin ana eksenini oluşturur. Nusaybin'in 5 km. kuzeyine kadar devam eden bu vadi, Nusaybin Ovası'na, dolayısıyla Kuzey Mezopotamya'ya açılmaktadır. Irmak, günümüz Suriye topraklarında verimli ovalar boyunca akmaya devam eder. Yaz kış verimli olan bu kanyon benzeri vadi, hem verimliliği hem de doğal bir ulaşım hattı olmasıyla eski çağların siyasi / kültürel tarihinde önemli bir yer oynamaktadır.[3]
K. Kessler tarafından 1980 yılındaki araştırmalar, Nusaybin ve çevresi konusunda oldukça önemli sonuçlar getirmiştir. Kessler bölgedeki araştırmalarıyla ulaştığı sonuçları Kuzey Mezopotamya'nın Tarihi Topoğrafyası Üzerine Araştırmalar adıyla yayımlamıştır. Bu çalışmasında esas olarak antik çağların bölgedeki ana ulaşım hatlarını incelemiştir. Üzerinde çalıştığı ana ulaşım hatlarından biri Kaşyari Yolu olarak bilinen aslında dağlık bir bölgedir. Günümüzde Mardin eşiği olarak bilinen bu bölge esasen Tur Abdin'dir.[4] Mardin ve Midyat civarını içine alan bölgenin doğu sınırını Dicle oluşturmakta, kuzeyde Diyarbakır'a doğru uzanmaktadır.[5] Yeni Asur Dönemi belgelerinde sıklıkla yer verilen bölge, tahıl ve şarap üretim potansiyelinin yanı sıra günümüz Diyarbakır bölgesine uzanan önemli bir ulaşım hattını oluşturmaktaydı.[4]
Kazılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Höyükteki ilk incelemeler 1964 yılında A. T. Olmstead tarafından yapılmıştır.[4] Mardin Müzesi'ne 1981 yılında MÖ III. binyıl mezarlığından 22 parça getirilmesinden sonra höyükte kazı yapılmasına karar verilmiştir. Kazılar, Prof. Dr. Hayat Erkanal başkanlığında 1982 yılından itibaren, 1985 yılı hariç olmak üzere, terörist saldırılarının başladığı 1991 yılına kadar devam etmiştir.[2]
Tabakalanma[değiştir | kaynağı değiştir]
Tepede MÖ 1. binyıl, doğu ve kuzeydoğu yamaçlarda MÖ 2. binyıl, yine kuzeydoğu ve kuzey yamaçta ise MÖ 3. binyıl yerleşmelerinin varlığı saptanmıştır. Tarih öncesi çağ tabakalarına ilişkin kuzeydoğu yamaçtaki açmalarda 9 tabaka saptanmıştır. Buna göre 1. ve 2. tabakalar, MÖ 2. binyıl başları, 3. – 5. tabakalar MÖ 3. binyıl sonuna (Erken Tunç Çağı III. evre), 6. – 9. tabakalar Erken Hanedanlık I – III dönemlere (Erken Tunç Çağı II. evre) tarihlenmektedir.[2]
Buluntular[değiştir | kaynağı değiştir]
Kazılarda bulunan bir tablette geçen Yeni Asur Dönemi kenti Nabulanın Grinavaz Höyüğü olduğu düşünülmektedir. Nabula kenti, Orta Asur ve Yeni Asur belgelerinde sıklıkla geçmektedir. Girvanaz'da bulunan üç Yeni Asur tabletinden biri, bir bahçe satışıyla ilgilidir ve doğal olarak bahçeyi betimlerken kenti de anlatmıştır. Givanaz'ın Nabula olduğu yönündeki tespit, bu belgeye dayandırılmaktadır.[6] İsim benzerliğinden hareketle MÖ II. binyıl belgelerinde adı geçen Nawalanın da burası olduğu ileri sürülmektedir.[2]
Az sayıdaki yerleşme içi mezarlarda, III. tabakada yanında taş baltası ve kamasıyla birlikte gömülen bir erkek, VI. tabakada, boncuk dizisi, topuz başlı iki tunç iğne ve tunç halkadan oluşan takılarıyla gömülen bir kadın mezarı ele geçmiştir. Höyüğün kuzeydoğu yamacındaki mezarlıkta ise 70 dolayında mezar incelenmiştir. Bu mezarlarda üç tarz gömüt yapıldığı saptanmıştır. Bunlar kerpiç sanduka mezarlar, küp ya da çömlek mezarlar ve basit toprak mezarlardır. Kerpiç mezarların üstü toprakla örtülmüş olup kuzey – güney yönünde yerleştirilmişlerdir ve ölüler "hocker" biçiminde gömülmüştür. Küp ya da çömlek mezarlara, yine hocker biçiminde çocukların gömüldüğü görülmektedir. Toprak mezarlara ölüler yine hocker biçimi ve hasıca ya da kumaşa sarılarak gömülmüştür. Üzerleri ağaç dalları ile kapatıldıktan sonra toprak atılmıştır. Gömüt armağanları olarak çanak çömleklere rastlanmıştır. Bazılarının içine kil, bazılarının içine buğday ve mercimek konulmuştur. Bu kaplar ölünün baş ve ayakucuna bırakılmış vaziyettedir. Ölüyle bırakılan özel eşyalar arasında akik, friz, lap is, lazuli ile kemik ve boncuk kolyeler, silindir mühürler, Sümer tarzı tunç balta vardır.[2]
Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Höyüğün kronolojik olarak MÖ 4. binyıldan MÖ 7. yüzyıla kadar kesintisiz iskan edildiği anlaşılmaktadır.[7][8] Diğer bakışla Geç Uruk Dönemi'nden (MÖ 3.500 – 3.100[9]) Yeni Asur Dönemi'ne kadar yerleşilmiştir.[10] Girnavaz'ın önemli bir niteliği, bölgede kazı çalışması yapılmış tek Ninive 5 yerleşmesi olmasıdır.[11]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Yakın plan kroki
- Fotoğraflar 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "TAY – Yerleşme Ayrıntıları". 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ a b c d e "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ 5. Kazı Sonuçları Toplantısı, (1983) Sh.: 131
- ^ a b c Nilgün Yıldırım, Sh.: 122
- ^ 7. Kazı Sonuçları Toplantısı (2005), Sh.: 201
- ^ Nilgün Yıldırım, Sh.: 122-123
- ^ "Mardin Kültür ve Turizm Müdürlüğü". 7 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ "gap.gov.tr". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ Ömür Harmansah, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia 6 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2007)
- ^ 5. Kazı Sonuçları Toplantısı, Sh.: 132
- ^ Bora Uysal, Ninive 5 Kültürü'nün Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Yayılımı sh.: 49
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Nilgün Yıldırım, Anadolu'da Bulunan Yeni Asurca Belgeler12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.