Geç Devoniyen yok oluşu
Geç Devoniyen yok oluşu, Geç Devoniyen Devresi'ndeki birkaç yok oluştan meydana gelir ve bunlar toplu olarak yerkürenin yaşam tarihindeki en büyük beş kitlesel yok oluşundan biridir. Geç Devoniyen yok oluşu, 372 milyon yıl önce Frasniyen katı ile Devoniyen Dönemi'nin son katı olan Fameniyen'in arasındaki sınırda gerçekleşmiş olan Kellwaser olayı adlı büyük yok oluşu kast eder.[1][2] Bu yok oluş ile tüm familyaların %19'u ve tüm cinslerin %50'sinin nesli tükendi.[3] İkinci bir kitlesel yok oluş olan Hangenberg olayı (Devoniyen sonu yok oluşu olarak da bilinir), 359 milyon yıl önce meydana geldi ve böylece Dünya Karbonifer Dönemi'ne geçerken Fameniyen ile beraber Devoniyen de sonlandı.[4]
Geç Devoniyen'de büyük bir biyoçeşitlilik kaybı olduğu iyi bir şekilde belirlenmiş olsa da, bu olayın zaman aralığı belirsizdir. Tahminler 500.000 ila 25 milyon yıl arasında değişmektedir ve Orta Jivesiyen'den Fameniyen sonuna kadar uzanmaktadır.[5] Bazı bilim insanları, bu yok oluşun Jivesiyen, Frasniyen ve Fameniyen katlarının sonunda gerçekleşen kayda değer yok oluşlarla birlikte yaklaşık 25 milyon yıla yayılan yedi farklı olaydan meydana geldiğini düşünmektedir.[6]
Geç Devoniyen'de toprak bitkiler ve böcekler tarafından kolonileşmişti. Okyanuslarda mercanlar ve stromatoporoidler devasa resifler oluşturmuştu. Avroamerika ve Gondvana, daha sonra Pangea olacak şekilde birleşmeye başlamıştı. Yok oluş sadece deniz yaşamını etkilemiş gibi görünmektedir. En çok etkilenen gruplar arasında brakiyopodlar, trilobitler ve resif oluşturan organizmalar bulunur. Resif oluşturan organizmalar neredeyse tamamen ortadan kalktı. Bu yok oluşların nedenleri tam olarak belirlenememiştir. Önde gelen hipotezler arasında küresel soğuma veya okyanuslardaki volkanizma tarafından tetiklenen deniz seviyesindeki değişiklikler ve oksjien azalması vardır. İsveç'teki Siljan Halkası'nda olduğu gibi bir kuyruklu yıldızın veya başka bir dünya dışı cismin etkisi de öne sürülmüştür.[7] Bazı istatistiksel analizler, biyoçeşitlilikteki azalmanın, yok oluştan çok türleşmedeki azalmadan kaynaklandığını öne sürmektedir.[8][9] Buna tek bir olaydan ziyade kozmopolit türlerin istilası neden olmuş olabilir.[9] Zırhlı balıklar, Kellwasser olayından ağır bir şekilde etkilendi ve Hangenberg olayıyla hepsinin nesli tükendi fakat diğer çeneli omurgalıların çoğu daha az etkilendi. Agnathalar (çenesiz balıklar), Frasniyen'in sona ermesinden çok öncesinde sayıca azalmaktaydı ve yok oluşlar nedeniyle neredeyse tamamen nesilleri tükendi.[10]
Yok oluşlar devam ederken bir yandan okyanuslarda anoksik bir ortam oluşmaya başladı; oksijen eksikliğinde çürüme süreci yavaşladı ve organik maddeler korundu. Bu durum, gözenekli resif kayaçlarının petrol tutma kabiliyeti ile birleştiğinde, özellikle ABD'de Devoniyen kayaçlarının önemli bir petrol kaynağı olmasına yol açmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Racki, 2005
- ^ McGhee, George R. Jr, 1996. The Late Devonian Mass Extinction: the Frasnian/Famennian Crisis (Columbia University Press) 0-231-07504-9
- ^ "John Baez, Extinction, April 8, 2006". 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022.
- ^ Caplan (May 1999). "Devonian–Carboniferous Hangenberg mass extinction event, widespread organic-rich mudrock and anoxia: causes and consequences". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 148 (4): 187-207. doi:10.1016/S0031-0182(98)00218-1. 23 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022.
- ^ Stigall, Alycia (2011). "GSA Today - Speciation collapse and invasive species dynamics during the Late Devonian "Mass Extinction"". www.geosociety.org. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2021.
- ^ Sole, R. V., and Newman, M., 2002. "Extinctions and Biodiversity in the Fossil Record - Volume Two, The earth system: biological and ecological dimensions of global environment change" pp. 297-391, Encyclopedia of Global Environmental Change John Wiley & Sons.
- ^ Sole, R. V., and Newman, M. Patterns of extinction and biodiversity in the fossil record 14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bambach (December 2004). "Origination, extinction, and mass depletions of marine diversity". Paleobiology. 30 (4): 522-542. doi:10.1666/0094-8373(2004)030<0522:OEAMDO>2.0.CO;2. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022.
- ^ a b Stigall, 2011
- ^ Sallan, L. C.; Coates, M. I. (June 2010). "End-Devonian extinction and a bottleneck in the early evolution of modern jawed vertebrates". Proceedings of the National Academy of Sciences. 107 (22). ss. 10131-10135. Bibcode:2010PNAS..10710131S. doi:10.1073/pnas.0914000107
. PMC 2890420 $2. PMID 20479258.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- McGhee, George R. (1 Ocak 1996). The Late Devonian Mass Extinction: The Frasnian/Famennian Crisis. Columbia University Press. s. 9. ISBN 978-0-231-07505-3. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2015.
- Racki, Grzegorz, "Toward understanding Late Devonian global events: few answers, many questions" in Jeff Over, Jared Morrow, P. Wignall (eds.), Understanding Late Devonian and Permian-Triassic Biotic and Climatic Events, Elsevier, 2005.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Late Devonian mass extinctions 27 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at The Devonian Times. An excellent overview.
- Devonian Mass Extinction
- BBC "The Extinction files" 9 Ekim 1999 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "The Late Devonian Extinction"
- "Understanding Late Devonian and Permian-Triassic Biotic and Climatic Events: Towards an Integrated Approach 8 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.": a Geological Society of America conference in 2003 reflects current approaches
- PBS: Deep Time 12 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
