Gadeş

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bakü'de "gadeş" resminin bulunduğu grafiti .

Gadeş [1] veya Balagadeş [2] — Azerbaycan'daki bir alt kültür.

Sadece Bakü ve Bakü banliyöleri için karakteristik kabul edilir. 2010'ların sonlarından bu yana, bu alt kültüre nadiren yalnızca Bakü'nün kırsal bölgelerinde rastlanmaktadır. Gadeşlik, Azerbaycan'a, özellikle Bakü'ye özgü yerel bir alt kültürdür.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitli kaynaklara göre "gadeş" kelimesi, tüm Türk dillerinde bulunan "kardeş" kelimesinden türemiş ve Tat dili aracılığıyla Abşeron lehçesine uyarlanmıştır. Karakalpak ve Kırgız dillerinde de "küçük kız kardeş" anlamına gelen bir kelimedir. Ayrıca "karındash//kerenteş//kharantesh", dilin güney lehçelerinde "küçük kız kardeş" anlamına gelen Başkurtça bir kelimedir.[3]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Gadesh alt kültürü 1950'lerde ortaya çıkmıştır. Bunlar Azerbaycan'a, özellikle Bakü ve çevre bölgelere özgü bir kültür olma özelliğini taşır. Gadeş'le aynı dönemde var olan ve Gadeş'in tam tersi olan Stilyagalar arasındaki düşmanlık, çoğunlukla Gadeş'in Stilyagalara baskı yapması ve onlara şiddet uygulamasıyla kendini göstermekteydi. Gadeş, stilgaları milli ve manevi ideallerden uzak, zihinsel değerlere aykırı davranan, köklerinden kopan bir grup olarak görmekteydi. Benzer şekilde Bakü'de de gadeşler 1970'lerde var olan hippilere ve rock'çılara karşı aynı tavrı sergilemişlerdir. Bakü'nün merkezinde bulunan bazı sokaklar ve yerleşim yerleri, Batı alt kültürlerinin yerel temsilcileri için özellikle tehlikeli görülüyordu. Genel olarak bar, İkinci Dünya Savaşı'ndan 1980'lerin ortalarına, yani yeniden yapılanma dönemine kadar Azerbaycan'da var olan alt kültür modellerini bir araya getiren tek kavramdı.[3]

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Gadeşler, muhafazakarlık ve erkeklik tercihleri ile ulusal geleneklere bağlılıklarıyla karakterize edilmektedir. Sovyet döneminde onlara günlerini sokaklarda geçiren, kavgacı, holigan bir yaşam tarzına sahip bir sosyal grubun üyeleri muamelesi yapılmaktaydı. Gadeş, Batı müziğine ve kültürüne karşıydı.[3] Aynı zamanda yayıldıkları bölgelerde yetişen Vakıf Mustafazade'nin ülkeye caz müziği getirmesi de bu alt kültürün bazı temsilcilerini endişelendirmiştir.[4]

Genellikle Bakü lehçesiyle konuşan bir gruptur.[5] Ayrıca Gadeşler, edebi dilin standartlarından saparak kendi jargonlarını ve terimlerini kullanmışlardır. İsimleri sıklıkla anlaşmazlıklarda, sokak kavgalarında ve bazı küçük suçlarda geçmiştir. Gadeşlerin ayırt edici özelliklerinden biri de yeraltı dünyasını ve geleneklerini yücelten şarkıların yanı sıra chanson müziği ve pub müziği gibi şiirsel-müzik türlerini dinlemeyi tercih etmeleriydi. Özellikle Sovyet döneminde yazılı olmayan bazı kanunların etkisi altındaydılar ve anlaşmazlıklarda özel servislere ve polise başvurmanın yanlış olduğunu düşünmekteydiler. Bu gibi durumlarda olay yerine polisi dahil etmek yerine anlaşmazlıkları kendi aralarında çözmeyi tercih ettiler. Kadeşler ayrıca devletin kanunlarına uymanın yanlış olduğunu düşünüyor ve devlet görevlilerine aşağılayıcı isimlerle hitap ediyordu. Gadeşler ve rud-boy'lar, modlar, yağcılar arasında benzerlikler vardı.[3]

Gadeşler giyimde özellikle beyaz ve siyah olmak üzere iki renk olmak üzere daha klasik bir giyim tarzını tercih ediyorlardı. Batılı giyimi kadınlığın bir unsuru olarak görüyorlardı. Çoğu Gadesh genellikle "havaalanları" olarak bilinen büyük şapkalar takardı ve sıklıkla bir tespih taşırdı. Bu iki özellik onlar için sembolik kabul edilmiştir.[3]

Gadesh alt kültürü, kendine özgü özellikleri nedeniyle Sovyet döneminde bir azınlık grubu olarak görülüyordu. Bunun nedeni ise onların herhangi bir toplumsal değere sahip işlerle uğraşmayan kişiler olarak görülmesi, hem toplumda hem de devlet düzeyinde Sovyet aydınlarına ve soylularına karşı çıkmasıydı.[3] Gazeteci Hazar Akhundov, Gadeşleri "psikolojik olarak kent ortamı ile taşra ortamı arasında sıkışıp kalmış" kişiler olarak tanımlamıştır.[6]

Aslen Bakü'lü olan sanatçı Mir Teymur Memmedov, "gadeş" karakterinin kullanımını Bakü halkını küçümsemekle ilişkilendirmiştir.[7]

Popüler kültürde[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir zamanlar Eski Şehir'e tespihli, şapkalı ve "şaşapi"li bir gadeş heykeli yerleştirilmişti ancak bu heykel daha sonra kaldırıldı.[7] Film yönetmeni Eldar Guliyev, Rustam İbrahimbeyov'un senaryosundan yola çıkan “ Güneyli Bir Şehirde ” filminde Bakü halkının düşünce biçimini ve yeniliklere karşı olumsuz tutumunu yansıtmayı başardı. [8] [9] Said Riad'a göre film, geçmişin kalıntılarının insanların düşüncelerine nasıl kök saldığını ve insanın manevi özgürlüğe kavuşmasının ne kadar zor olduğunu vurguluyor. "Çocukluğun Son Gecesi"ndeki Davut karakteri ve "Baladadaş'ın İlk Aşkı"ndaki Baladadaş karakteri gadeş kalıbına uymaktadır. [3] Yazar Kamil Afşaroğlu'nun "Sovyet Sokağı Serenadı" adlı eseri Gadeş alt kültürü açısından önemli bir yere sahiptir. [10] Gündüz Ağayev'in Azadlıg Radyosu için hazırladığı karikatürlerden birinde "gadeş" tabirini kullanan bir karakter tasvir edilmiştir. [11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ İmanquliyev 2019.
  2. ^ İmanov 2018.
  3. ^ a b c d e f g Riad 2020.
  4. ^ Abbaslı 2011.
  5. ^ Pənahqızı 2013.
  6. ^ Axundov 2017.
  7. ^ a b Vahid 2021.
  8. ^ Axar 2015.
  9. ^ Sportarena 2015.
  10. ^ Əfsəroğlu 2016.
  11. ^ Azadlıq Radiosu 2015.

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gadeş&oldid=32497237" sayfasından alınmıştır