Günter Wirths

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Günter Wirths (1 Haziran 1911 – 26 Ocak 2005)[1][2] uranyum üretimi, bilhassa reaktör sınıfında yetkili olan bir Alman kimyagerdir. Auergesellschaft'ta Heereswaffenamt ve Uranverein projesi için uranyum yapımında görev yaptı. 1945'te Sovyet atom bombası projesinde çalışmak üzere Sovyetler Birliği'ne gönderildi. SSCB'den serbest bırakıldığında Batı Almanya'ya taşındı ve Degussa şirketinde görev yaptı.

Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Wirths, Auergesellschaft'ın bilimsel merkezinin müdürü olan Nikolaus Riehl'in bir meslektaşıydı.[3] Auergesellschaft, radyumu çıkarılan önemli tutarda "atık" uranyuma sahipti. 1939'da Siegfried Flügge tarafından uranyumdan nükleer enerjinin teknik kullanımı hakkında bir makaleyi okuduktan sonra[4][a], Riehl şirket için bir iş fırsatının farkına vardı ve o yılın Temmuz ayında, uranyum üretimini görüşmek üzere Heereswaffenamt'a (HWA, Ordu Mühimmat Ofisi) gitti. HWA ile ilgilendi ve Riehl kurumsal kaynakları bu göreve bağladı. HWA nihayet Berlin'in kuzeyindeki Oranienburg'daki Auergesellschaft tesisinde gerçekleştirilen uranyum oksit üretimi için bir sipariş verdi. Auergesellschaft'ın Heereswaffenamt'ın Uranverein projesi için ürettiği uranyum metalinin üretimine Wirths'in ilgi duyması da bundandı.[5][6][7]

Sovyetler Birliği'nde iken[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı'nın sonuna doğru, Amerikan, İngiliz ve Rus askerî güçleri Berlin'e yaklaşırken, Riehl ve ekibinin bir kısmı, İngiliz veya Amerikan kuvvetleri tarafından işgalini sağlamak için Berlin'in batısındaki bir köye geçti. Ancak, Mayıs 1945'in ortalarında, Riehl'in meslektaşı Karl Günter Zimmer'in yardım etmesi ile, Rus nükleer fizikçileri Georgi Flyorov ve Lev Artsimovich bir gün NKVD albay üniformalarıyla geldiler.[8][9] Rus atom bombası projesi için kullanışlı olan ekipman, malzeme, fikri mülkiyet ve personeli saptamak ve "el koymak" için Sovyet askeri ilerlemelerinin ardından Rus nükleer fizikçilerinin kullanılması, tıpkı Amerikan Alsos Operasyonu'na benzer. Alsos'un askeri başkanı Yarbay'dı. Amerika Birleşik Devletleri'nin atom bombası girişimi Manhattan Projesi'nin eski güvenlik şefi Boris Pash ve seçkin bilim insanı, ünlü fizikçi Samuel Goudsmit'ti. 1945'in ilk aylarında Sovyetler, Alsos'a (Rus Alsos) eş bir girişime koyuldu. Sovyet atom bombası projesindeki Laboratuvar 2'den[b] 100'den az Rus bilim insanının kırkı, proje için satın almalara yardım etmek için Almanya, Avusturya ve Çekoslovakya'ya gittiler.[10]

İki albay, Riehl'in birkaç günlüğüne Berlin'de kendilerine katılmasını talep etti ve buradaki nükleer fizikçi Yulii Borisovich Khariton ile yine bir NKVD albay üniforması içinde buluştu. Berlin'deki bu süre, Sovyetler Birliği'nde 10 yıla dönüştü. Riehl ve aileleri de dahil olmak üzere personeli, 9 Temmuz 1945'te Moskova'ya uçtu. Wirths ya Riehl ile birlikte uçtular ya da sonrasında grubunun bir organı olarak Rusya'daki Riehl'e katılmaya gönderildi. Sonunda, Riehl'in tüm laboratuvarı dağıtıldı ve Sovyetler Birliği'ne nakledildi.[9][11][12][13]

1945'ten 1950'ye kadar Riehl, Elektrostal'deki 12 No'lu Fabrikada uranyum üretiminden sorumluydu (Elektrosal [c]).[14] Çoğu atom bilimcisi olan ve II. Dünya Savaşı'nın sonunda Sovyetler Sosyalist Cumhuriyetler Birliği tarafından 12 No'lu fabrikadaki Riehl grubunda çalışma yapmak üzere gönderilen Alman bilim adamları içerisinde: Alexander Catsch (Katsch), HJ Born, Ortmann, Przybilla, Herbert Schmitz, Sommerfeldt, Herbert Thieme, Tobein, Günter Wirths ve Karl Günter Zimmer bulunmaktaydı.[15][16]

12 No'lu Fabrikada metalik uranyum yapımında üç büyük teknolojik arttırma yapıldı, bunlardan ikisi temel itici güç olarak Wirths'i içeriyordu:

  • 1945'in sonlarına doğru, Amerika Birleşik Devletleri Henry Smyth'in Askeri Amaçlı Atom Enerjisi kitabını yayımladı (Smyth Raporu).[17] Kitap Sovyetler Birliği tarafından temin edildi, hemen tercüme edildi ve Rus atom bombası projesinde yer alan kuruluşlara dağıtıldı. Çevirmenler, orijinal baskının, sonraki baskılarından sansürlenen üretim reaktörlerinde nötron zehirlenmesine bir referans içerdiğini fark ettiler. Riehl raporu bir gecede okudu. Kitaptaki ifadelerden Wirths ve Herbert Thieme, düşük verimli fraksiyonel kristalizasyon yönteminin yerini alan uranyum üretiminin ıslak kimya ekstraksiyon süreci olan eter sürecini çalıştı. Seramik bileşenler Almanya, Thüringen'deki Hermsdorf seramik fabrikasından elde edildi. Küçük bir sanayi tesisi Şubat 1946'ya kadar faaliyete geçti. Başarısı, 1947'de çok daha büyük bir üretim kapasitesine sahip çok daha büyük bir tesisin inşa edilmesiyle sonuçlandı. 1947 yılı sonunda faaliyetteydi.[18][19][20]
  • Nauchno-Issledovatel'skij Institut-9'dan (NII-9, Bilimsel Araştırma Enstitüsü No. 9) bir bilim insanı Riehl'e yaklaştı.[d] Riehl, bu adama Platin Albay diyor.[e] Platin Albay, metalik uranyum üretiminde uranyum oksit yerine uranyum tetraflorürün kullanılabileceği görüşünü dile getirdi. Riehl, bu bilgilerin Rus casusluğu yoluyla elde edildiğine inanırken, diğerleri daha yakın zamanda Devlet Nadir Metaller Enstitüsü'ne (GIREDMET) atıfta bulundu.[19] Her halükarda, Wirths ve 12 No'lu Fabrikadaki baş mühendis Yuri N. Golovanov, uranyum oksit işleminden daha üstün olan uranyum üretiminde uranyum tetraflorür işleminin teknolojik uygulamalarını çalıştı. Tetraflorür ile ilk deneyler 1946'da yapıldı ve teknoloji 1947'de endüstriyel uygulama için kabul edildi.[19][21]
  • Uranyumun eritilmesi ve dökümü için yüksek frekanslı bir vakum fırını satın alındı.[19][22]

12 Nolu Fabrikadaki işleri için, Sovyet atom bombası projesine destekte bulunan Wirths ve Thieme, ikinci sınıf bir Stalin Ödülü ve aynı zamanda bilinen Kızıl Bayrak İşçi Nişanı ve Kızıl Bayrak Nişanı ile ödüllendirildi.[23][24][25]

Sovyetler Birliği'nden serbest bırakılmaya hazırlanırken, Wirths'te olduğu gibi, Sovyet atom bombası projesiyle ilgili projelerde çalışan personelin birkaç yıl karantinaya alınması standart bir uygulamaydı. Ayrıca 1954 yılında Deutsche Demokratische Republik (DDR, Alman Demokratik Cumhuriyeti) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Sovyet atom bombası projesiyle ilgili projelerde çalıştıkları için DDR'de tutmak istedikleri bilim adamlarının bir listesini hazırlamışlardı; bu liste "A listesi" olarak biliniyordu. Bu A listesinde 18 bilim insanının ismi vardı. İsimlerin dokuzu, ya da büyük bir ihtimalle 10'u, Ehlektrostal'daki 12 No'lu Fabrikada çalışan Riehl grubuyla birleştirildi. Listede Born, Catsch, Riehl, Wirths ve Zimmer bulunuyordu.[f][26][27]

Almanya'ya dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Wirths SSCB'den serbest bırakıldığında, Batı Almanya'ya kaçtı ve Degussa'da reaktör kalitesinde uranyum üretiminde bir yönetici olarak çalışmaya başladı.[27][28]

Wirths, 1988 NOVA televizyon programı Naziler ve Rus Bombasında yayımlandığı gibi İngilizce konuştu. Programda Manfred von Ardenne de yer aldı; Sohum'un bir banliyösü olan Sinop'ta[29][30] Enstitü A'yı yöneten bir Alman fizikçiydi. Belgeselde Wirths, 12 Numaralı Tesisin uranyum üretiminin saflığı hakkında bir hikâye anlattı. Casusluk yoluyla, Sovyetler Birliği'nin bir Amerikan uranyumu numune temin etti ve onu 12 No'lu Fabrikadakiyle kıyasladı. Sovyet liderleri, 12 Numaralı Tesisin uranyum üretiminin saflığı ile övündüler. Wirths, Amerikalıların büyük bir ihtimalle saflığın daha az katı olmasına izin vererek üretim üretimi muhafaza ettiğini belirlediklerini belirtti ve 12 No'lu Fabrika'nın muhtemelen "işini fazla yaptığını" söyledi ve Sovyet liderlerinden bir tanesinin "Sizi lanet Almanlar!" cevabını verdi.[31]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • A. Böttcher, G. Wirths ve R. Schulten (Almancadan çevrilmiş başlık) Yüksek Sıcaklık Reaktörü için Yakıt Elemanları Research Org Degussa, Frankfurt a. M.; Mannheim, Almanya, 5 sayfa. ABD DoE OSTI Kimliği: 4262639, Rapor Numaraları A/CONF.15/P/1005.
  • G. Wirths ve L. Ziehl (Almancadan çevrilmiş başlık) Uranyum Metal ve Uranyum Bileşiklerinin Üretimiyle Bağlantılı Olarak Ortaya Çıkan Özel Sorunlar, Hanau yakınlarındaki Degussa Wolfgang Araştırma Kuruluşunun bir yayınıdır. M., Almanya, 14 sayfa. ABD DoE OSTI Kimliği: 4261942, Rapor Numaraları A/CONF.15/P/1001.
  • G. Uranyum ve Toryum Üretiminde Kimyagerlerin Wirths Problemleri Research Org Deutsche Goldund Silber-Scheideanstalt'ın bir yayını, Wolfgang bei Hanau, 471-484. ABD DoE OSTI Kimliği: 4298940, CODEN: APASA; 0001-6713.
  • Hentschel, Klaus (editör) ve Ann M. Hentschel (editör yardımcısı ve çevirmen) Physics and National Socialism: An Anthology of Primary Sources (Birkhäuser, 1996)0-8176-5312-0
  • Holloway, David Stalin ve Bomba: Sovyetler Birliği ve Atom Enerjisi 1939 – 1956 (Yale, 1994)0-300-06056-4
  • Maddrell, Paul Bilimde Casusluk: Bölünmüş Almanya'da Batı İstihbaratı 1945 – 1961 (Oxford, 2006)0-19-926750-2
  • Oleynikov, Pavel V. Sovyet Atom Projesi'ndeki Alman Bilim Adamları, Yayılmayı Önleme İncelemesi Cilt 7, Sayı 2, 1 – 30 (2000) 7 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . Yazar, Snezhinsk'teki Rusya Federal Nükleer Merkezi'nin Teknik Fizik Enstitüsü'nde (Chelyabinsk-70) grup lideri olmuştur.
  • Riehl, Nikolaus ve Frederick Seitz Stalin'in Esir: Nikolaus Riehl ve Bomba için Sovyet Yarışı (Amerikan Kimya Derneği ve Kimyasal Miras Vakıfları, 1996)0-8412-3310-1 .
  • Walker, Mark Alman Ulusal Sosyalizmi ve Nükleer Güç Arayışı 1939 – 1949 (Cambridge, 1993)0-521-43804-7

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Also see the article by Siegfried Flügge Document 74. Siegfried Flügge: Exploiting Atomic Energy. From the Laboratory Experiment to the Uranium Machine – Research Results in Dahlem [August 15, 1939] reprinted in English in Hentschel and Hentschel, 1996, 197-206.
  2. ^ Laboratory 2 was in Moscow. It was later known as LIPAN and then the Kurchatov Institute of Atomic Energy. See Oleynikov, 2000, 4.
  3. ^ "Электросталь" is sometimes transliterated as "Elektrostal". A one-to-one transliteration scheme transliterates the Cyrillic letter "Э" as "Eh", which distinguishes it from that for the Cyrillic letter "Е" given as "E". Transliterations often also drop the soft sign "ь".
  4. ^ Today, NII-9 is the Bochvar All-Russian Scientific Research Institute of Inorganic Materials, Bochvar VNIINM. See Oleynikov, 2000, 4
  5. ^ Oleynikov believes the Platinum Colonel very likely was Ilja Chernjaev, who became famous for studies of platinum and its refinement. See Oleynikov, 2000, Reference #140 on p. 29.
  6. ^ The A-list prepared by East Germany and the Soviet Union in 1954 had 18 names on it. These Germans were to be encouraged to stay in East Germany, as they had done work on the Soviet atomic bomb project. At least nine members worked in Riehl's group at Ehlektrostal'

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Degener, Hermann August Ludwig; Habel, Walter (1967). Wer ist wer? (Almanca). Schmidt Römhild. 
  2. ^ "Dr. Günter Wirths". ATW: Internationale Zeitschrift für Kernenergie (Almanca). Düsseldorf: Handelsblatt. 50: 133. 2005. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2013. 
  3. ^ Hentschel and Hentschel, 1996, Appendix F; see the entry for Riehl.
  4. ^ Siegfried Flügge Kann der Energieinhalt der Atomkerne technisch nutzbar gemacht warden?, Die Naturwissenschaften Volume 27, 402 (1939).
  5. ^ Hentschel and Hentschel, 1996, 369, Appendix F (see the entry for Riehl), Appendix B (see the entry for Heereswaffenamt), and Appendix D (see the entry for Auergesellschaft).
  6. ^ Riehl and Seitz, 1996, 8 and 13.
  7. ^ Walker, 1993, 94-104.
  8. ^ Riehl and Seitz, 1996, 71-72.
  9. ^ a b Oleynikov, 2000, 7.
  10. ^ Oleynikov, 2000, 3-5.
  11. ^ Riehl and Seitz, 1996, 71-72 and 80.
  12. ^ Hentschel and Hentschel, 1996, Appendix F, see the entry for Riehl.
  13. ^ Walker, 1993, 183.
  14. ^ Riehl and Seitz, 1996, 89-104.
  15. ^ Riehl and Seitz, 1996, 2, 31, 71, 83, 121-128, and 202.
  16. ^ Maddrell, 2006, 179-180, 186, 189, and 210-221.
  17. ^ Smyth, Henry DeWolf Atomic Energy for Military Purposes: The Official Report of the Development of the Atomic Bomb Under the Auspices of the United States Government 1940–1945 (Stanford University Press, 1989, originally published in 1945 by the United States Government) 0-8047-1721-4.
  18. ^ Riehl and Seitz, 1996, 94-95.
  19. ^ a b c d Oleynikov, 2000, 15-16.
  20. ^ Maddrell, 2006, 210-211.
  21. ^ Riehl and Seitz, 1996, 100-101.
  22. ^ Riehl and Seitz, 1996, 101.
  23. ^ Oleynikov, 2000, 21-22.
  24. ^ Riehl and Seitz, 1996, 103.
  25. ^ Maddrell, 2006, 211.
  26. ^ Riehl and Seitz, 1996, 137-139.
  27. ^ a b Maddrell, 2006, 179-180.
  28. ^ Riehl and Seitz, 1996, 31.
  29. ^ Oleynikov, 2000, 11-12.
  30. ^ Naimark, 1995, 213.
  31. ^ Riehl and Seitz, 1996, 2, 101, Reference #2 on p. 2, and Reference 9 on p. 101. NOVA Cites the program Nazis and the Russian Bomb being broadcast on 2 February 1993: NOVA 14 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Günter_Wirths&oldid=32533743" sayfasından alınmıştır