Farslar sayfasının kaynağını görüntüle

{{yönlendirme|Fars}}
{{Etnik grup bilgi kutusu
|grup = Farslar <br />{{dil|fa|پارس&zwnj;ها|dil_adı=hayır}}
|resim  =
|nüfus = 55 milyon
|bölge1 = {{IRN}}
|nüfus1 = 60-78 milyon 
|ref1 =<ref>{{web kaynağı|url=https://www.ethnologue.com/language/pes|başlık=Persian, Iranian|website=[[Ethnologue]]|erişimtarihi=11 Aralık 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220105062922/https://www.ethnologue.com/language/pes|arşivtarihi=5 Ocak 2022|ölüurl=hayır}} Total Iranian Persian users in all countries.</ref>
<ref name="CIA Geos">{{web kaynağı |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |başlık=Iran — The World Factbook |çalışma=Central Intelligence Agency |erişimtarihi=13 Mayıs 2013 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |arşivtarihi=3 Şubat 2012}}</ref><ref name="Congress">{{web kaynağı |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Iran.pdf |başlık=Country Profile: Iran |çalışma=Library of Congress – Federal Research Division |tarih=May 2008 |erişimtarihi=30 Nisan 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150927105102/http://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Iran.pdf |arşivtarihi=27 Eylül 2015 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=The World Fact Book – Iran|yazar=United States Central Intelligence Agency(CIA)|yayıncı=CIA|erişimtarihi=15 Mayıs 2011|tarih=28 Nisan 2011|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|arşivtarihi=3 Şubat 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|ölüurl=evet}}</ref><ref>Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran". http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120130153236/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf |tarih=30 Ocak 2012 }}. Retrieved 2009-12-02.</ref>
|diller = [[Farsça]]
|dinler = '''Çoğunluk:'''<br />[[İslam]] (Çoğunluk [[Şiilik]],<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |başlık=CIA - The World Factbook - Iran<!-- Bot generated title --> |erişimtarihi=31 Mart 2014 |arşivurl=https://www.webcitation.org/75DF2tW7S?url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |arşivtarihi=6 Ocak 2019 |ölüurl=hayır}}</ref><ref>http://www.aljazeera.com/me.asp?service_ID=12883{{Ölü bağlantı|date=Mayıs 2022 }}</ref> azınlık [[Sünnilik]])<br />'''Azınlık:'''<br />[[Dinsizlik]], [[Bahâîlik]], [[Hristiyanlık]], [[Yahudilik]] ve [[Zerdüştlük]]
}}
'''Farslar''' ([[Eski Farsça]]: 𐎱𐎠𐎼𐎿,<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.etymonline.com/word/Persia|başlık=Persia|erişimtarihi=18 Aralık 2023|arşivtarihi=18 Aralık 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231218182447/https://www.etymonline.com/word/Persia|tarih=|ölüurl=hayır|eser=|yayıncı=Douglas Harper|yazar=}}</ref><ref>{{kaynak|url=http://www.fas.harvard.edu/~iranian/OldPersian/opcomplete.pdf|başlık=An Introduction to Old Persian|seri=2nd|yer=Cambridge|yayıncı=Harvard|yıl=2005|ad=Prods Oktor|soyadı=Skjærvø|erişim-tarihi=1 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170402172708/http://www.fas.harvard.edu/~iranian/OldPersian/opcomplete.pdf|arşivtarihi=2 Nisan 2017|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{kaynak|başlık=Encyclopaedia Iranica|bölümurl=http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts|katkı=Iran, vi. Iranian languages and scripts|başlıkbağı=Encyclopaedia Iranica|yıl=2006|cilt=13|ad=Prods Oktor|soyadı=Skjærvø}}</ref> [[Farsça]]: {{dil|fa|پارس&zwnj;ها|dil_adı=hayır}}), '''Persler''' veya [[Osmanlıca]]daki tabirle '''Âcemler''' ([[Osmanlıca]]: عجم<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.luggat.com/index.php#ceviri | başlık = Bu sayfada Acem'in Osmanlıcada ne anlama geldiğini bulabilirsiniz | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170820174731/https://www.luggat.com/index.php#ceviri | arşivtarihi = 20 Ağustos 2017}}</ref>, [[Acem (topluluk)|''Âcem'']]), çoğunlukla [[İran]]'da yaşayan [[İran halkları|İranî]] bir halktır.

Antik Persler MÖ 9. yüzyılda günümüz [[İran]]'ın [[Fars (eyalet)|Fars]] eyaletine karşılık gelen [[Persis]] ([[Yunanca]]: Περσίς, ''Persís''; [[Eski Farsça]]: 𐎱𐎠𐎼𐎿, ''Parsa'') bölgesinde yaşamaktaydılar.<ref name="Iranica: Fars">{{ansiklopedi kaynağı|url=http://www.iranicaonline.org/articles/fars-i|başlık=FĀRS i. Geography|tarih=24 Ocak 2012|sayfalar=?-336|ansiklopedi=Encyclopædia Iranica|alıntı=The name of Fārs is undoubtedly attested in Assyrian sources since the third millennium B.C.E. under the form Parahše. Originally, it was the "land of horses" of the Sumerians (Herzfeld, pp. 181–82, 184–86). The name was adopted by Iranian tribes which established themselves there in the 9th century B.C.E. in the west and southwest of Urmia lake. The Parsua (Pārsa) are mentioned there for the first time in 843 B.C.E., during the reign of Salmanassar III, and then, after they migrated to the southeast (Boehmer, pp. 193–97), the name was transferred, between 690 and 640, to a region previously called Anšan (q.v.) in Elamite sources (Herzfeld, pp. 169–71, 178–79, 186). From that moment the name acquired the connotation of an ethnic region, the land of the Persians, and the Persians soon thereafter founded the vast Achaemenid empire. A never-ending confusion thus set in between a narrow, limited, geographical usage of the term—Persia in the sense of the land where the aforesaid Persian tribes had shaped the core of their power—and a broader, more general usage of the term to designate the much larger area affected by the political and cultural radiance of the Achaemenids. The confusion between the two senses of the word was continuous, fueled by the Greeks who used the name Persai to designate the entire empire.|cilt=IX|author=Xavier de Planhol|erişim-tarihi=1 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230518134057/https://www.iranicaonline.org/articles/fars-i|arşivtarihi=18 Mayıs 2023|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="Sacks, David 2005 p. 256">Sacks, David; Murray, Oswyn; Brody, Lisa R. (2005). ''Encyclopedia of the Ancient Greek World''. Facts On File. p. 256 (''at the right portion of the page''). ISBN <bdi>978-0-8160-5722-1</bdi>.</ref> Persler antik dünya topraklarının büyük bir kısmını kapsayıp önemli kültürel, politik ve sosyal etkiye sahip antik çağın güçlü imparatorluklarını kurmuş ve yönetmiştir.<ref>Farr, Edward (1850). ''History of the Persians''. Robert Carter. pp. 124–7.</ref><ref>Durant, Will (1950). ''Age of Faith''. Simon and Schuster. p. 150. <q>Repaying its debt, Sasanian art exported its forms and motives eastward into India, Turkestan, and China, westward into Syria, Asia Minor, Constantinople, the Balkans, Egypt, and Spain.</q></ref><ref>Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2011). ''A Companion to Ancient Macedonia''. John Wiley and Sons. ISBN <bdi>978-1-4443-5163-7</bdi>.</ref> Bu noktada Fars devletlerinin tarihi kendi dönemine kadar antik çağda kurulmuş en büyük imparatorluk olan [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahamenişler]]<ref name="Sacks, David 2005 p. 256"/> ve [[Sasaniler]] şeklinde 2550 yıl öncesine kadar uzanır.<ref>{{ansiklopedi kaynağı|url=http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty|başlık=ACHAEMENID DYNASTY|sayfalar=414-426|ansiklopedi=Encyclopædia Iranica|alıntı=In 550 B.C. Cyrus (called "the Great" by the Greeks) overthrew the Median empire under Astyages and brought the Persians into domination over the Iranian peoples; he achieved combined rule over all Iran as the first real monarch of the Achaemenid dynasty. Within a few years he founded a multinational empire without precedent—a first world-empire of historical importance, since it embraced all previous civilized states of the ancient Near East. (...) The Persian empire was a multinational state under the leadership of the Persians; among these peoples the Medes, Iranian sister nation of the Persians, held a special position.|cilt=I|ad=R.|soyadı=Schmitt|erişim-tarihi=1 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110429155501/http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty|arşivtarihi=29 Nisan 2011|ölüurl=hayır}}</ref>

Farsların dili [[Farsça]] olmakla birlikte Farsça [[Hint-Avrupa dili|Hint-Avrupa dil]] ailesinin [[İran dilleri]] koluna bağlı bir Batı İran dilidir. [[Eski Farsça|Antik Farsça]] ve oradan [[Orta Farsça]]nın devamı olan Farsçaya ait en eski kayıtlar M.Ö. 1000'li yıllara dayanmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.iranian.com/Features/Dec97/Persian/|başlık=Arşivlenmiş kopya|erişimtarihi=9 Temmuz 2012|arşivtarihi=1 Temmuz 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120701040707/http://www.iranian.com/Features/Dec97/Persian/|ölüurl=hayır}}</ref> Bu dilde yazılmış yazılı ve sözlü eserlerden oluşan [[Fars edebiyatı]] ise dünyanın en eski ve önde gelen edebiyat geleneklerinden biridir<ref>Arthur John Arberry, ''The Legacy of Persia'', Oxford: Clarendon Press, 1953, {{ISBN|0-19-821905-9}}, p. 200.</ref><ref name="Spooner2012">{{Kitap kaynağı|başlık=Language policy and language conflict in Afghanistan and its neighbors: the changing politics of language choice|tarih=2012|bölüm=Dari, Farsi, and Tojiki|sayfa=94|yer=Leiden|yayıncı=Brill|bölümurl=https://books.google.com/books?id=52aicl9l7rwC&pg=PA94|ad1=Brian|soyadı1=Spooner|editör1-soyadı=Schiffman|editör1-ad=Harold}}</ref> ve tarihi önemi olan çok sayıda Fars [[şâir]] ve [[bilge]] mevcuttur.<ref>Arberry, Arthur John (1953). ''The Legacy of Persia''. Oxford: Clarendon Press. p. 200. ISBN <bdi>0-19-821905-9</bdi>.</ref> 
[[Dosya:Ancient_Persian_costumes.jpg|küçükresim|Antik Persler (''The History of Costume'' Braun & Scheider, 1861–1880)]]
{{İran tarihi}}

== Terminoloji ==
Farslar [[İran halkları|İranlı]] bir ulustur. Anzan-Güney Elam civarında yerleşiktiler ve başkentleri Sus şehriydi.

[[Etimoloji]]k olarak ''Pars'' ([[Pers]]) sözcüğünden gelmektedir. Pars kelimesi [[Arapça]]nın etkisiyle Fars haline gelmiştir; Arapçada bulunmayan P harfi F ile ikame edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.iranian.com/Features/Dec97/Persian/|başlık=Kamran Talattof. The Iranian|erişimtarihi=31 Mart 2014|arşivtarihi=20 Ekim 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141020210909/http://iranian.com/Features/Dec97/Persian/|ölüurl=hayır}}</ref> Arapçada bu iki ses ortak kapalı a sesi ile verilmektedir. Arapçada "p" sesi olmadığından Araplarca "Pars/Pers" olarak değil, "Fars/Fers" olarak adlandırılmışlar ve sonrasında da genel olarak bu adla anılmışlardır. Yani anlaşılacağı üzere Farslar [[Müslüman]] olmadan önce bu isimle bilinmekteydiler. Günümüz [[İranlılar]]ın ataları olarak kabul edilirler. [[Antik İran]]'da kurulan en önemli iki imparatorluk [[Ahamenişler]] ve [[Sasaniler]], Persler tarafından kurulmuştur.

== Tarih ==
Tarih kaynaklarında II. Sirus'un hakimiyeti, Pers tarihinin başlangıcı olarak gösterilmektedir. Ekbatan'ı ele geçiren Sirus, sonrasında tüm Medya'ya egemen oldu. MÖ 29 Ekim 539 tarihinde [[Babil]]'i ele geçirdi ve buradaki tutsak Yahudileri salıverdi.

İmparatorluğun doruk noktası [[I. Darius]] döneminin sonuna kadar olan zaman dilimini kapsar. Bu dönemde imparatorluk 20 eyaletten oluşmaktaydı ve bunlar "satrap" denilen valiler tarafından idare edilmekteydi.
Anadolu, MÖ 543-333 yılları arasında [[Ahameniş İmparatorluğu|Pers]] hakimiyetinde kaldı. [[Anadolu]]'ya [[Medler|Med]] hakimiyetine son vererek gelen Perslerin, Anadolu'ya kültürel etkileri bilhassa [[Kapadokya]] (Persçe: ''Katpatuka'') üzerinden olmuştur.

Yolları yeniden düzenleyerek ihtiyaçları olan tahıl, dokuma, hayvan ve hayvan ürünlerini [[Anadolu]]'dan almışlardır. Ayrıca dünyadaki ilk ''posta teşkilatını'' kurmuşlardır.

Perslerin boğazlara egemen olması boğazlardan ekonomik gelir sağlayan [[İyonya]]lıların tepkisine neden olmuştur.

[[İyon şehir devletleri]]ni Pers istilasından kurtarmak için [[Büyük İskender]], Asya seferine çıkar. [[MÖ 334]]'te [[İssos Savaşı|İssos]] ve [[Granikos Savaşı|Granikos Savaşları]] ile Persler yenilmiş ve [[Ahameniş İmparatorluğu]] yıkılmıştır. Böylece [[Helenistik Dönem]] başlamıştır. Tarihleri boyunca Persler, tüm [[Anadolu]]'nun yerli kültürlerine saygı göstermişlerdir.

=== Toplumsal yaşam ===
Antik Pers toplumunda aynı sınıftan insanlar dudak dudağa öpüşerek, astlar ise üstlerinin yanağını öperek selamlaşırlardı. Devlet otoritesini temsil eden kimseler, önünde rengin eğilerek ve bel kemikleri öpülerek selamlanırdı. Topluluk içinde tükürmek, sümkürmek ve akarsuları kirletmek yasaklanmıştı. Ayrıca sokakta yemek yemek de aynı şekilde hoş karşılanmamaktaydı ve yasaktı.

Persler, 36 karakterden oluşan çivi yazısını kullanmaktaydılar. Uzaklık ölçümünde "parasang" birimi, ödemelerdeyse "talent" kullanılmaktaydı. Dinleri [[Mitraizm]] ve [[Zerdüştlük]] idi.

== Kültür ==
Perslerin sanatsal mirası hem doğudan hem de batıdan katkılar içermektedir. İran'ın merkezi konumu nedeniyle Fars sanatı, doğu ve batı gelenekleri arasında bir füzyon noktası olarak hizmet vermiştir. Persler kaligrafi, halı dokuma, cam işi, lake, kakmacılık (khatam), metal işi, minyatür illüstrasyon, mozaik, seramik ve tekstil tasarımı gibi çeşitli sanat türlerine katkıda bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı |url=https://books.google.com.tr/books?id=gEca_4iSNCUC&redir_esc=y |başlık=Burke, Andrew; Elliot, Mark (2008) |erişimtarihi=22 Mayıs 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210226073728/https://books.google.com.tr/books?id=gEca_4iSNCUC&redir_esc=y |arşivtarihi=26 Şubat 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>

== Müzik ==
Xenophon'un bildirdiği hesaplara göre, Akhamenid mahkemesinde çok sayıda şarkıcı vardı. Ancak, o dönemin müziğinden çok az bilgi edinilebilir. Sasani İmparatorluğu'nun müzik sahnesi, önceki dönemlerden daha mevcut ve ayrıntılı bir belgeye sahiptir ve özellikle Zerdüşt müzik ritüelleri bağlamında daha belirgindir. Genel olarak, Sasani müziği etkiliydi ve sonraki dönemlerde benimsendi.<ref>(Lawergren 2009) iv. First millennium C.E. (1) Sasanian music, 224-651.</ref><ref>[https://books.google.com.tr/books?id=EBu6gWcT0DsC&pg=PA3&dq=Sassanid+music&redir_esc=y&hl=tr#v=onepage&q=Sassanid%20music&f=false Seyyed Hossein Nasr (1987). Islamic art and spirituality. SUNY Press. pp. 3–4.] ISBN 9780887061745.</ref>

İran müziği, bir bütün olarak, bölgeye özgü çeşitli müzik enstrümanlarından yararlanıyor ve eski ve Orta Çağlardan beri önemli ölçüde gelişti. Geleneksel Sasani müziğinde oktav on yedi tona ayrıldı. 13. yüzyılın sonunda İran müziği, batıdaki meslektaşlarına benzeyen on iki aralıklı bir oktav sürdürdü.<ref>Janet M. Green; Josephine Thrall (1908)</ref>

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

{{İran'daki etnik gruplar}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Farslar| ]]
[[Kategori:Afganistan'daki etnik gruplar]]
[[Kategori:Tacikistan'daki etnik gruplar]]
[[Kategori:Özbekistan'daki etnik gruplar]]
[[Kategori:Irak'taki etnik gruplar]]
[[Kategori:İran tarihi]]