Elpek bezi
Elpek bezi, Zonguldak'ın Karadeniz Ereğli ilçesinde üretilen yöresel el dokumalarıdır.[1][2][3]
"Düzen” adı verilen el tezgâhlarında keten ve pamuk ipliği ile dokunur. Çaycuma’da "pelemet" diğer yerleşim birimlerinde "çözme bez" olarak bilinir.[4] Elpek bezi, Karadeniz Ereğli'de 1960'lı yıllara kadar köylünün geçim kaynağı ve giyim malzemesi iken yörede sanayi gelişip, dokumacılıktan ve buna paralel olarak keten tarımından vazgeçilmesinden sonra önemini yitirmiştir.
Geçmişi[değiştir | kaynağı değiştir]
Karadeniz Ereğli yöresinde keten dokumacılığının 6 bin 500 yıllık bir geçmişi olduğuna yönelik bulgular vardır.[5] Keten dokumacılığı, yörede Antik Çağ'da hüküm sürmüş olan Frigler döneminde yaygınlaşmıştır.[1] Kâtip Çelebi’nin Cihannüma başlıklı eserine göre bölgede elpek bezi ile Osmanlı donanması için yelken bezi üretilmiştir.[1] Elpek bezi, geçmiş yüzyılda giyim malzemesi ve iç çamaşırı, gömlek, çarşaf gibi ihtiyaçlar için kullanılmıştır.[6]
1940-1950 yıllarında kaybolma sürecine giren elpek bezinin üretimi,[7] 1997 yılında Ereğli ilçesinin Kandilli semtinde Nilgün Efes tarafından bir dokuma evi kurulması ile yeniden canlandırılmıştır.[8] Günümüzde elpek bezi ile masa örtüleri ve hediyelik eşyalar yapılmaktadır. Ayrıca elpek bezi Karadeniz Ereğli'sini temsil eden turistik ürünler arasında yer almaktadır.[9]
Dokuma özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Mekikleri el ile atılan iki ayaklı tezgahlarda bezayağı tekniği ile dokunur. Atkı veya çözgüsünde keten ve pamuk ipliği kullanılır. Çözgü ve atkıda tek renk veya renk tekrarları kullanılarak boyuna dikey çizgili dokumalar üretilmektedir.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c "Elpek Bezi". www.zonguldak.gov.tr. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
- ^ "Elpek Bezi". www.kdzeregli.bel.tr. 22 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2020.
- ^ "Geleneksel El Sanatları". zonguldak.ktb.gov.tr. 6 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
- ^ Tonus, Emine; Kaynar, Hülya (1 Aralık 2015). "ZONGULDAK EREĞLİSİ ELPEK BEZİ DOKUMACILIĞI'NIN GELİŞİMİNDE YENİ TASARIMLARIN ÖNEMİ VE ÖRNEK ÇALIŞMALAR". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 8 (15): 31-60. ISSN 1308-4445. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ "6 bin 500 yıldır dokuma tezgahlarından insanlara ulaşıyor 'elpek bezi' şehre gelen turistlerin gözdesi". Haberturk.com. 24 Haziran 2021. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ "ELPEK BEZİ". Kültür Portalı. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
- ^ Tonus, Emine; Kaynar, Hülya (Ocak-Haziran 2015). "Zonguldak Ereğlisi Elpek Bezi Dokumacılığı'nın Gelişiminde Yeni Tasarımların Önemi ve Örnek Çalışmalar". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2022.
- ^ iha.com.tr. "2 Bin Yıllık El Dokumacılığı Sanatı Yaşatılmaya Çalışılıyor". www.iha.com.tr. 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2022.
- ^ "Elpek Bezi Japon dergisinde". Pusulagazetesi.com.tr. 2 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2020.
- ^ "Kumaş Dokumacılığının Anadolu'daki Coğrafi Dağılımı" (PDF). Idil Journal of Art and Language. 10 (78). 28 Şubat 2021. doi:10.7816/idil-10-78-10. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Elpek Bezi örneği
 |
Wikimedia Commons'ta Elpek bezi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |