Derleme Sözlüğü
Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü veya kısaca Derleme Sözlüğü, Anadolu'da halk ağzında bulunan, halk tarafından kullanılan ancak yazı diline girmemiş Türkçe sözcüklerin derlenmesi amacıyla Türk Dil Kurumu tarafından 1932-1960 yılları arasında yürütülen faaliyet sonucu ortaya çıkan sözlüktür. Derleme çalışmaları ise Türk Dil Kurumu bünyesinde Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu tarafından hala devam ettirilmektedir.[1][2] Ayrıca pek çok akademisyen ve gönüllü, akademik ve bireysel çalışmaları ile derlemeye günümüzde de katkı sağlamaktadır.
Eser, 1932-1934 yılları arasında yapılan ve Söz Derleme Dergisi olarak basılan 6 ciltlik bir derleme, 1952-1959 yılları arasında yapılan ikinci bir derleme ve Anadilden Derlemeler adli sözlük çalışmasının birleşmesinden oluşan 12 ciltlik bir sözlüktür.[3] Derleme, ülkenin çeşitli bölgelerindeki uzmanlar ve gönüllüler tarafından gönderilen 600.000'den fazla fişe dayanılarak yapılmıştır.[4] İlk derlemeye dört beş bin kişi kadar, ikinci derlemeye ise 917 kişi katılmıştır. İkinci derlemeye katılanların adları ve her birinin nerelerden, ne kadar söz derlediği bellidir.[4][5]
Türkçenin derlenmesine yönelik çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Derleme sözlükler, halk ağzında bulunan ve yazın diline geçmemiş kelimelerin derlenmesiyle oluşur. Türkiye'de Türk Dil Kurumunun bünyesinde derleme çalışmaları, ilk Türk Dil Kurultayının toplanmasının ardından Bakanlar Kurulunun 21 Kasım 1932 tarihinde kabul ettiği talimatname ile başlamıştır.[1][6]
Bundan daha önce, 1920’li yıllarda Rıza Nur’un Maarif Vekili olduğu sıralarda özel bir yönetmelikle Anadolu ağızlarındaki Türkçe sözlerin derlenmesine başlanmıştır. Ragıp Hulisi önderliğinde 1929-1930 yılları arasında yeni derlemeler yapılmıştır. Hamit Zübeyir ve İshak Refet tarafından 1932’de Anadilden Derlemeler adı altında bir sözlük yayınlanmıştır.[3][6] Anadilden Derlemeler adlı eser daha sonra Derleme Sözlüğü'nün bir parçası haline gelmiştir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Koraş, Yrd Doç Dr Hikmet (1 Nisan 2002). "Derleme Sözlüğü'ne İlâveler". Türklük Bilimi Araştırmaları (12): 171. ISSN 1300-7874. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.
- ^ Reşide Gürses, Türk dil Kurumunda Yapılan Ağız Çalışmalarına Genel Bir Bakış, Türk Dili, S. 607, C. LXXXIV, Temmuz 2002, s. 175-189
- ^ a b Erdoğan, Songül (21 Nisan 2022). "Türkiye'de "Derleme Sözlüğü" ile ilgili yapılan çalışmalar üzerine bir bibliyografya denemesi (1990-2021)". RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (27): 212-227. doi:10.29000/rumelide.1104192. ISSN 2148-7782. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2024.
- ^ a b Demirci, Metin (2017). "DERLEME SÖZLÜĞÜ'NE OSMANĠYE, DÜZĠÇĠ AĞZINDAN KATKILAR - I"
|url=değerini kontrol edin (yardım). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 6 (3): 1360-1383. ISSN 2147-0146. - ^ GÜL, Meltem (2013). "A STUDY ON TURKISH DİCTİONARY". The Journal of Academic Social Science Studies. Volume 6 Issue 2 (6). doi:10.9761/jasss_530. ISSN 2147-2971.
- ^ a b Akalın, Şükrü Haluk: “Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu” Türk Dili, S. 607, C. LXXXIV, Temmuz 2002, Ankara 2002