Besitçay Devlet Tabiatı Koruma Alanı
| Besitçay Devlet Tabiatı Koruma Alanı | |
|---|---|
| Azerice: Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğu | |
IUCN kategori Ia (tabiatı koruma alanı)
| |
| Alan türü | Tabiatı koruma alanı |
| Devlet | Azerbaycan |
| Bölge | Zengilan Rayonu |
| Koordinatları | 39°03′09″K 46°36′46″D / 39.05250°K 46.61278°D |
| Kapladığı alan | 107 ha |
| Kuruluş tarihi | 4 Temmuz 1974 |
| Kontrol kuruluşu | Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı |
Besitçay Devlet Koruma Alanı, Azerbaycan'ın Ermenistan sınırına yakın bir konumda yer alan bir koruma alanıdır. Nadir Doğu çınarını korumak amacıyla 1974 yılında 107 hektarlık bir alanda kurulmuştur. Koruma alanı Ekim 1980'de 10 hektar kadar küçültüldü. Koruma alanı, Küçük Kafkasya'nın güneydoğu kesimindeki Besitçay çevresindeki alanı kapsamaktadır.[1]
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Daha eskiden Doğu çınar ağacı Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarının tamamına yayılmıştı. Günümüzde çınar ağaçları bu ülkenin sadece bazı bölgelerinde bulunmaktadır.[2]
Besitçay havzasında, çınar bahçeleri 25 yıldan uzun süredir koruma alanı altında korunmaktadır. Şubat 1961'den itibaren Zangilan ormanlık alanları üzerinde bulunan çınar ormanları koruma alanı haline getirilmiştir. Cumhuriyet Bakanlar Kurulu Orman Ana Daire Başkanlığı, orman kültürlerini oluştururken korunması ve restorasyonundan sorumludur. Ancak böyle bir koru koruma sistemi yetkisiz olduğundan, Besitçay Koruma Alanı Temmuz 1974'te 117 hektarlık bir alanda kuruldu. Ekim 1980'den bu yana, koruma alanı 107 hektar arazi kapsamakta olup, bunun 100 hektarı ormandan oluşmakta olup, bölgenin geri kalanında kayalar ve Besitçay taşkın yatağının kumları uzanmaktadır.[3][4]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Koruma alanı, Zengilan Rayonu'nda yer almaktadır. Zengilan'a 8 kilometre uzaklıktadır. Koruma alanı, Küçük Kafkasya'nın güneydoğu kesiminde, Besitçay Nehri vadisinde kurulmuştur. Çınar korusunu korumak için oluşturulmuştur. Toprakları esas olarak Bazaltçay yakınlarındaki nehir alanları tarafından kapsanır ve vadi boyunca yaklaşık 15 km devam eder. 150–200 m genişliğe sahiptir. Ermenistan Cumhuriyeti topraklarında bulunan ve aynı zamanda korunan Shikahogh Nehri'nin üst kısmına kadar uzanır. Kpruma alanı, deniz seviyesinden 630–800 m yükseklikte yer almaktadır. Ermenistan Cumhuriyeti'nin ormanları ile batıdaki sınır bölgesinde yer almaktadır.[5][6]
Rölyef[değiştir | kaynağı değiştir]
Besitçay Vadisisini fiziko-coğrafi çevresi asimetrik bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla vadinin sağ tarafı çok dik ve dağlıktır ve sol tarafı daha düzdür ve mutlak yüksekliği 700–1000 m olan tepelik bir plaka üzerindedir. Alüvyal çökeltiler vadinin teraslarını kaplar. Besitçay'ın kolları vadinin yamaçlarını güçlü bir şekilde parçalamıştır.[7]
İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Koruma alanının topraklarına orta derecede sıcak bir iklim hakimdir. Yazlar sıcak, kışlar ılıktır.
Atmosferin yıllık ortalama sıcaklığı 13.3 °C'dir. Kışın ortalama sıcaklık 1 °C'dir. Ortalama yaz sıcaklığı 25,3 C'dir.
Mutlak sıcaklık maksimum 41 °C. minimum –21 °C'dir.
Yılda 10°'nin üzerindeki sıcaklıkların toplamı 4200°'ye ulaşır.
23 Kasım - 24 Mart arasındaki dönemde toprak örtüsü karla kaplıdır
Yıllık yağış miktarı 600 mm'nin üzerindedir. Yağışın çoğu ilkbahar ve yaz başında düşer. Minimum yağış Aralık ayında (14 mm) ve maksimum yağış Mayıs ayında (90 mm) düşer. Yağışların çoğu ılık mevsimlerde düşer. Bir yıl boyunca 10–30 cm'lik bir kar örtüsü ile 25 güne kadar görülebilir.
Yıllık buharlaşma seviyesi 900 mm'dir (Ocak ayında 29 mm'den Temmuz ayında 170 mm'ye). Bağıl nem ortalama %66'dır (Temmuz ayında %51'den Kasım ayında %77'ye).
Karasal iklime rağmen, orman örtüsü normalde çeşitli geniş yapraklı türlerden oluşur. Doğu Çınar ağacı, yoğun sıcaklık (45-50°), don (-20, -25°), kuraklık (200 mm yıllık yağış) ve yüksek nem (1000 mm yıllık yağış) isteyen oldukça dayanıklı bir ağaç türüdür.[7][8]
Toprak[değiştir | kaynağı değiştir]
Koruma alanı ve çevresi toprak örtüsü kahverengi dağ ormanı ve alüvyon çayır ormanı olmak üzere iki tür toprakla kaplıdır. Herhangi bir toprakta, hatta taşlı bir substratta, alüvyon çökellerinde ve güçlü iskelet, infertil topraklarda yetişir. Bununla birlikte çınar ağacı, güçlü verimli sulanan topraklarda daha verimli ormanlar oluşturur.[9][10]
Flora ve fauna[değiştir | kaynağı değiştir]
Koruma alanının kuruluşunun temel amacı, koruma alanı topraklarının %93,5'inde büyüyen dünyanın en büyük korusu olan doğu çınar ağacını korumaktı. Yerli çınar ağaçlarının ortalama yaşı 170 yıldır. 50 metre yüksekliğinde ve 4 metreye kadar ulaşan gövde çapına sahip dev ağaçlar 1200-1500 yaşlarına ulaşabilmektedir. Koruma alanında çınar ağaçlarına ek olarak meşe, bir ardıç, birçok meyve ağacı yetişir.
Koruma alanında yaşayan ender hayvanlar, çevredeki ormanlardan koruma alanlarına giren yaban domuzu, karaca, kurt, çakal, porsuk ve tavşandır. Koruma alanının doğası, Shikahogh Koruma Alanı ile birçok ortak noktaya sahiptir.[11]
Çınar ağacı[değiştir | kaynağı değiştir]
Çınar ağaçları Besitçay Devlet Koruma Alanı'nın %93,5'ini oluşturmaktadır. Ortalama olarak çınar ağaçları 170 yıl yaşar. Ancak 1200-1500 yaşlarında, 50 metre yüksekliğinde ve 4 metre çapında çınar ağaçlarına rastlamak mümkündür.[1]
Besitçay Devlet Koruma Alanı Ermeni güçleri tarafından işgal edilmiş durumdadır ve şu anda faaliyet göstermemektedir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2020.
- ^ "Azərbaycan :: Baş səhifə". www.azerbaijans.com (Azerice). 6 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ "Азербайджан :: Заповедники". garabagh.net (Azerice). 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ "Государственные заповедники Азербайджана". www.ksam.org. 16 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ "Page 330 -". heydar-aliyev-foundation.org. 14 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ ЦВЕТУЩИЕ уголки БИОРАЗНООБРАЗИЯ: Сохранение генетических ресурсов и их использование в традиционных системах (Rusça). Food & Agriculture Org. 11 Haziran 2018. ISBN 9789254066130.
- ^ a b "Besitchay reserve - [TYPE] - Azerbaijan, Zangilan". www.gomap.az. 18 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ "Платановые леса Баситчайского заповедника". Туристический портал Кэмпера Шустрова (Rusça). 31 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ "БАСУТЧАЙСКИИ ЗАПОВЕДНИК". forest.geoman.ru. 10 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ "Заповедники Азербайджана | Природные и архитектурные памятники Азербайджана". www.baku.ru. 14 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.
- ^ "Basitchay State Nature Reserve". biodiversity-azerbaijan.megavisionsites.com. 18 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2018.