Azerbaycan Devlet Kukla Tiyatrosu binası

Azerbaycan Devlet Kukla Tiyatrosu'un binası
Azerbaycan Devlet Kukla Tiyatrosu'un binası
Yerel ad;
Konum	Neftçiler Bulvarı 36, Bakü, Azerbaycan
Kuruluşu	1909—1910
Mimar	İosif Ploşko

Fenomen sinematograf'ın binası veya Kukla Tiyatrosu binası, 1910 yılında Bakü'de inşa edilen ilk sinematograf binasıdır. Bina, İosif Ploşko'nun projesine göre Fransız Rönesans tarzında inşa edilmiştir.^[1] Şu anda binada Azerbaycan Devlet Kukla Tiyatrosu faaliyet göstermektedir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

XX. yüzyılın başlarında, Bakü'nün planlaması ve eğlence tesislerinin inşası için yeni bir mimari konu olan sessiz sinema gösterimi için sinema binası inşa edildi. Herkesin erişebileceği uygun bir sinema hızla izleyicilerin güvenini kazandı. Bakü'deki ilk sinema binası 1909-1910 yıllarında yeni bir bulvar üzerinde mühendis İosif Ploşko'nun tasarımına göre inşa edildi. Bu binanın inşası çok tartışmalara neden oldu. Sinema binasının projesi şehir lideri tarafından onaylandıktan sonra 1909 yılında yeni binanın inşasına başlandı. Ancak şehir yönetimi, "gezi ve dinlenme alanı olarak ayrılan bulvarda böyle bir yapıya izin verilemeyeceğini" belirterek pavilyonu bulvarın görüntüsünü bozacağını ve kalabalık yaratacağını iddia etti ve bu nedenle yıkılmasını talep etti.

Bina bulvarın sonunda "Kafkas ve Merkür" şirketinin depolarıyla birlikte inşa edildi ve 1910 yılının haziranında "Fenomen" adı altında sinema faaliyetine başladı ve farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden oldu. Bulvarın böyle tesislerin oluşturulmasının imkansızlığına dair tartışmalar olsa da, İ. Ploşko'nun Fransız Rönesans tarzında yetenekli bir mimara ait olan ustalıkla inşa edilen şık sinema binasının, "Kafkas ve Merkür" şirketinin çirkin depolarıyla yan yana bulunmasının gereksiz olduğu düşüncesini yarattı. "Fenomen," yeşilliklerin henüz bol olmadığı yeni bir bulvarın ortasında ortaya çıkmıştı. Bahçelere ve parklara ayrılmış olan bulvar, estetik bakımdan büyük bir ilgi uyandırmıyordu. Bu nedenle sinema binasının mimarisi daha zarif görünüyordu. İnce ayrıntılarla süslenmiş cepheler sahil boyunca hakim bir konumdaydı. "Kafkas ve Merkür" şirketinin depolarını göz önüne almasak da, "Fenomen"in binası diğer binalardan daha elverişli bir konumda bulunuyordu.^[1]

Mimari özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük iyonik sıvalarla süslenmiş, uzun bir stylobat (sütunlar için bir taban) üzerinde duran ve balyustralarla süslenmiş bir attika ile tamamlanan ana cephe, sahil boyunca oldukça etkileyici ve büyüleyici bir şekilde görünüyordu. Bu iki sıra payanda, şehirdeki tüm binaların mimarisinde yaygın olan geleneksel kompozisyon tekniklerini belirli bir derecede sürdürdü. Bu yöntem, şehir yapısının bireysel mimari bütünlüğüne hizmet ediyordu. Ana cephenin merkezi bölümü, yarı daire şeklindeki tuğla bir kapı açtırdı ve açık geniş pencereleri bulunan pillerle süslenmiş giriş portalını gösteriyordu. Cephenin kompozisyonunun simetrisi, köşe duvarlarında bulunan heykellerle daha da güçlendirildi. Vurgulamak gerekir ki, Bakü'de mimari ve heykel sanatının sentezi özellikle İ. Ploşko'nun yaratıcılığında görülmüştür. İ. Ploşko daha sonra bu konuya tekrar dönmüş, ancak eserleri heykelin binanın mimari kompozisyonunda etkin bir katılımı olmadan sadelikle sınırlanmıştır.

"Fenomen"in izleyicilere yönelik galeri alanı olan cepheleri de klasik tarzda güzelce işlenmiştir, ancak kabul edilmiştir ki, küçük sıralama ana cephedeki büyük sıraya uymuyor ve bu da merkezi ve yan bölümlerin ölçek uyumsuzluğunu ortaya çıkarıyor. Aynabentli galerilerin oluşturulması ve oraya restoran yerleştirilmesi kuşkusuz ki binanın büyük ölçekli anıtsal karakterini bozar ve onun mimari dengelemesini zayıflatır.

Sinema açılışında yönetim, yeni sinemanın teknik ve mimari özelliklerini geniş bir reklamla duyurarak, salonun geniş ve zarif bir odadan oluştuğunu, her 15 dakikada bir hava değiştirdiğini çünkü orada son havalandırma teknolojilerinden ve özel ozonatörlerden yararlandığını belirtti; zararlı olarak kabul edilen çekirdek havalandırma tasfiye edilmiş, hava salonuna ozonatör, soğutma kanalları ve filtreler aracılığıyla sağlanmıştır.^[1]

Binanın sonrakı kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Fenomen binası, 10 yıl boyunca sinema, kumarhane ve benzeri amaçlarla kullanıldı. 1921 yılında mühendis Ziver bey Ahmedbeyov'un projesi üzerine büyük bir yeniden yapılanmaya tabi tutuldu ve "Satiraqit" adlı tiyatroya dönüştürüldü. Daha sonra 1932 yılına kadar Bakü Türk İşçi Tiyatrosu ve Müzikal Komedi Tiyatrosu burada faaliyet gösterdi. 1941-1945 yılları arasında ise "Müdafiə" sinema salonu olarak hizmet verdi ve savaş sonrasında Azerbaycan Tarım Müzesi olarak faaliyet göstermiştir.

Azerbaycan Tarım Müzesi kurulduktan sonra, binanın önündeki ve Ploşko tarafından yerleştirilen 4 heykel kaldırıldı ve onların yerine çoban ve sütçü heykeli konuldu. 1970 yılından itibaren binada Azerbaycan Devlet Kukla Tiyatrosu faaliyet gösteriyor. 1980'lerde binanın tadilatı sırasında heykeller yeniden restore edildi. Ancak, 2007 yılındaki kapsamlı bir onarımdan sonra 1910 yılında binanın önüne yerleştirilen heykeller kaldırıldı.^[2] ^[3]