Avustralya Aborijin dillerinin transkripsiyonu

Avrupalıların gelişinden önce, Avustralya Aborijin dilleri yalnızca konuşma dilleriydi ve yazma sistemleri yoktu. Kolonicilerin Latin alfabesi Avustralya Aborijin dillerinin transkripsiyonu için kaçınılmaz şekilde kullanılmıştır, fakat seslerin nasıl temsil edildiğinin detayları zamanla ve yazardan yazara değişmiştir, bazen aynı sözcük veya ismin çok büyük şekillerde farklı yazımı oluşmuştur.

Erken yazım

İlk başlarda, Avustralya dilleri yazarın duyduğu şekilde İngilizce yazım kurallarına göre yazılmaktaydı. Bu ise Avustralya dillerinde farklı olan fakat İngilizce olmayan seslerin yazımda tek olarak yazılmasına sebep olmuştur. Aynı zamanda Avustralya dillerinde alofon olan fakat İngilizcede farklı olan seslerin farklı yazılmasına sebep olmuştur.

İngilizcedeki birçok Avustralya Aborijin dili kökenli sözcük, aşağıdaki kuralları kullanmıştır ve asıl dilinde sözcüğün nasıl telaffuz edildiği konusunda kesin bir fikir veremez.

**Avustrayla dillerinin zamanla transkripsiyonları**
Dil	Anlamı	Erken yazımı	Modern yazımı	Telaffuz (IPA)	Notlar
Guugu Yimidhirr	“dil”	unjar (1770)^[1] ngandar (1901)^[2]	nganhdhaar (1979)^[3]	[ŋan̪d̪aːɻ]	İlk telaffuzlar sözcük başındaki [ŋ] sesini kaçırmışlardır ve dişsel sessizlerden ayırt edememişlerdir.
Gamilaraay	“bal”	wuddul (1903)^[4]	warrul (1993)^[5]	[waɾul]	İlk telaffuzlar [ɾ] ve [d] seslerini ayırt etmemişlerdir, bu ikisi İngilizcede alofondur fakat Avustralya dillerinde değildir.

Dilbilimsel konuda daha çok bilgiye sahip yazarlar, bazen ŋ veya ġ sembollerini /ŋ/ için kullanmışlardır, ñ sembolünü /ɲ/ için, sesli harfin uzun olduğu göstermek için (¯) veya inceltme işareti (^) uzun ünlüler için, sesli harflerin kısa okunması için (˘) sembolleri kullanılmıştır, fakat bunlar genellikle tutarsız olarak kullanılmıştır.

Modern pratik yazım

Bugün Avustralya dilleri üzerinde çalışan dilbilimciler belirli fonemik yazımları kullanmaktadırlar, bu sayede her konuşulan sözcük yalnız bir şekilde yazılır ve her yazılan sözcük yalnız bir şekilde okunabilir.

Genellikle, fakat her zaman değil, pratik yazımlar yalnızca temel Roman alfabesi harflerini kullanır. Bu ise standart karakteri olmayan sesler için digrafların kullanılmasını gerektirir. Bazı durumlarda bu belirsizliklere yol açar, örneğin tek ses /ŋ/ ve sessiz harflerinin /ng/ her ikisi de ng olarak yazılabilir. Genellikle n.g (araya nokta eklenerek), n’g (kesme işareti ekleyerek) veya nk şekillerinde yazılarak bu sorunun üstesinden gelinebilir.

Sesliler ve yarı sesliler

Çoğu Avustralya dilleri üç sesli kullanır, bunlar i, a ve u olarak yazılırlar. Bazı durumlarda e veya o olarak ses verebilir, fakat e veya o olarak yazılmazlar, örneğin Martuthunira sözcüğü wirrirri "alev" kabaca vereri olarak [weɾeɾɪ] telaffuz edilir. Uzun sesliler çift harfle gösterilirler, örneğin ii /iː/, aa /aː/, uu /uː/.

İngilizcedeki yarı seslilerden w ve y İngilizcede olduğu gibi telaffuz edilir. Bazı dillerde w u sesinin yanında ve y i sesine yanında telaffuz edilmez fakat dilbilimciler yine de onları yazmayı terchi eder. Örneğin Gamilaraay yinarr "kadın" gerçekte inar olarak telaffuz edilir [inar].

Az sayıda dilde dişsel yarı sesli mevcuttur, bu ise yh olarak telaffuz edilir (aşağıdaki boğumlamanın yeri kısmına bakınız).

Rotikler

Avustralya dillerinin birçoğu iki rotiğe veya r-gibi seslere sahiptir: Amerikan İngilizcesinde olduğu gibi r olarak yazılan bir üstdamaksıl aproksiman; ve ses titremesi şeklinde veya çarpma şeklinde bir ses (her ikisi de İspanyolcada bulunur) olan ve rr olarak yazılan ses.

Bu iki r'den sadece birine sahip dillerde, yalnızca r yazılır.

Boğumlamanın yeri

Çiftdudaksıl, artdamaksıl ve alveoler sessizler genellikle İngilizcede olduğu gibi yazılırlar, örneğin p /p/, b /b/, m /m/, k /k/, g /ɡ/, ng /ŋ/, t /t/, d /d/, n /n/, l /l/. Ng ayrıca eng olarak adlandırılan ŋ karakteri ile de yazılabilir.

Damaksal sessizler bir alveoler sessiz + j şeklinde eklenen digraf ile gösterilirler, örneğin tj /c/, dj /ɟ/, nj /ɲ/, lj /ʎ/. J tek başına dj yerine veya ny nj yerinede kullanılabilir.

Dişsel sessizler alveoler sessiz + h şeklinde eklenen digraf ile gösterilirler. Örneğin th /t̪/, dh /d̪/, nh /n̪/, lh /l̪/. th Avustralya İngilizcesinde olduğu gibi frikatit değildir, fakat İrlanda İngilizcesinde olduğu gibi kesme şeklindedir.

Üstdamaksıl sessizler r + alveoler sessiz şeklinde digraf ile gösterilirler. Örneğin rt /ʈ/, rd /ɖ/, rn /ɳ/, rl /ɭ/.

Bazı dillerde damaksıl-artdamaksıl sessizler vardır, damaksıl ile artdamaksıl arasındadır. Yanyuwa için, yk /ɡ̟/, nyk /ⁿɡ̟/ (bir ön-genizsel duruş— Ön-genizsel için aşağıya bakınız), nyng /ŋ̟/ olarak yazılırlar.^[6]

Duruşların seslendirilmesi

Avustralya dillerinin birçoğu seslendirilmiş ve sessiz duruşları ayırt etmez, bu nedenle t ve d aynı sesin farkları olarak olur. Her iki alofon aynı şekilde yazılır, fakat sessiz veya sesli sembollerden hangisinin kullanılacağı o dilde kullanım sıklığına göre değişir. Bazı diller bir dilbilimci tarafından sesli sembolle yazılırken, diğer tarafından sessiz sembolle yazılabilir. Daha fazlası, bazı dilbilimciler bir dildeki bazı sessizler için sessiz olanı kullanırken diğeri için sesli sembolü kullanmayı seçebilirler.

Ancak bazı diller sesli ve sessiz duruşları ayırmaktadır.

Ön-genizsel

Bazı diller ön-genizsel sessizlere sahiptir, genizsel bir sesten önce bir duruş olur ve bu tek ses olarak kabul edilir. Yanyuwada bunlar mb /^mb/, ngk /^ŋɡ/, nj /^ɲɟ/, nth /ⁿd̪/, nd /ⁿd/, rnd /^ɳɖ/^[6] olarak yazılırlar.

Kaynakça

Kanıt gösterilen kaynaklar

^ Cook, James (1955). The Journals of Captain James Cook. Cambridge: Cambridge University Press.
^ Roth, Walter E. (1901). The structure of the Koko-Yimidir language. Brisbane: Government Printer.
^ Haviland, John (1979). "Guugu Yimidhirr Sketch Grammar". R. M. W. Dixon and B. Blake (Ed.). Handbook of Australian Languages Vol I. ss. 26-180.
^ Mathews, R. H. (1903). "Languages of the Kamilaroi and Other Aboriginal Tribes of New South Wales". The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Cilt 33. ss. 259-283.
^ Austin, Peter (1993). A Reference Dictionary of Gamilaraay, northern New South Wales. La Trobe University. 28 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006.
^ ^a ^b Bradley, John (1992). Yanyuwa Wuka: language from Yanyuwa country. 22 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006.

Genel kaynaklar

Dixon, R. M. W. (2002). Australian Languages: Their Nature and Development. Cambridge: Cambridge University Press. 25 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006.
McGregor, William (2004). The Languages of the Kimberley, Western Australia. London, New York: Taylor & Francis. ss. 21-26.

Dış bağlantılar

Avustralya Yerli Dillerinin Fonetiği ve Fonolojisi 3 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Cook, James (1955). The Journals of Captain James Cook. Cambridge: Cambridge University Press.

[2] Roth, Walter E. (1901). The structure of the Koko-Yimidir language. Brisbane: Government Printer.

[3] Haviland, John (1979). "Guugu Yimidhirr Sketch Grammar". R. M. W. Dixon and B. Blake (Ed.). Handbook of Australian Languages Vol I. ss. 26-180.

[4] Mathews, R. H. (1903). "Languages of the Kamilaroi and Other Aboriginal Tribes of New South Wales". The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Cilt 33. ss. 259-283.

[5] Austin, Peter (1993). A Reference Dictionary of Gamilaraay, northern New South Wales. La Trobe University. 28 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006.

[yanyuwa-6] Bradley, John (1992). Yanyuwa Wuka: language from Yanyuwa country. 22 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]