Amratian kültürü

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Amratian Kültürü
(MÖ 4000-3500)
Mısır üzerinde Amratian kültürü
el-Amra
el-Amra
Alternatif adlarıNaqada I
Ana sitEl-Amrah
ÖncülTasian kültürü, Badari kültürü, Merimde kültürü
ArdılGerzean kültürü (Naqada II)

Amratian kültürü, ayrıca Naqada I olarak da adlandırılır, MÖ 4000-3500 yılları arasına tarihlenen tarih öncesi Yukarı Mısır kültürüdür.[1] Amratian kültürü adını, el-Badari'nin yaklaşık 120 km güneyindeki arkeolojik kazı alanı el-Amrah'dan almaktadır.[2]

Genel bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu döneme ait bilgiler genellikle nekropol alanlarından gelmektedir.[3] İlk Naqada dönemi, Amratian kültürü, genel olarak önceki Badari kültürüne benzerlikler göstermekte, devamı olarak da anılmaktadır.[4] Yaklaşık MÖ 3600'e tarihlenen çok sayıda yerleşim yeri kazılmış ve Badari kültürüne benzer ancak gelişmiş beceri ve tekniklere sahip bir tarımsal yaşam biçimi ortaya çıkmıştır.[5] Badari kültürüyle gömme ritüelleri ve cenaze törenleri de oldukça benzerlik göstermiş, ölüler oval çukurlara gömülmüştür.[6] Yapılan kazılarda bulunan nesneler, bu dönemde Yukarı Mısır ve Aşağı Mısır arasındaki ticaretin arttığını göstermektedir.[7]

Mısırlıların atası olarak da adlandırılabilecek Amratianlılar özerk köylerde yaşadılar. Her köyün kendine ait hayvan tanrısı vardı. Her kabilenin kendisini temsil eden totemlerle bölgelere bölünmesi nom sisteminin temelini oluşturur.[8] Amratianlılar kölelere ve mülklere sahip olmuşlardı fakat dönemde krallık ve derebeylik benzeri oluşumlara dair herhangi bir işaret bulunmamaktadır.[9]

Amratianlılar bu dönemde, uzaktaki ülkelerle de ticaret yapmışlardır. Etiyopya'dan ince kesici alet ve yonga aletlerin yapımında kullanmak için obsidyen ithal etmekte, obsidyen nesneler üretmekteydiler.[10] Buna ek olarak; Nubya'dan altın, Biblos'tan sedir ağacı, Paros'tan mermer ve Nakşa'dan zımpara taşı ithal etmişlerdir. Bu dönemde, taşları yontabildikleri gibi bakırı da işlemişlerdir fakat bunu yaparken çekiç veya eritme gibi yöntemleri kullanmamışlardır.[9] Ayrıca, papirüslerden kayıklar yapmışlardır.[9] Dönemde MÖ 4. binyılın ortalarında kerpiç tuğla kullanılmaya başlanmış olsa da MÖ 3500 sonrasına, Gerzean kültürüne, kadar yaygın olarak kullanılmamıştır.[11]

Bu dönemde, sıklıkla siyah tepeli kırmızı çanak çömleğe rastlanmaktadır.[12] Bu kaplar, Nil vadisinin alüvyon birikintileri olan siyah ila kırmızı renkli Nil siltinden yapılmıştır.[13] Siyah tepeli çanak çömleğe ek olarak, kendine özgü birçok dikkat çekici çanak çömlek türüne sahiptir. Amratian'ın en karakteristik özelliği, "beyaz çapraz çizgili" olarak bilinen stil; mat beyaz boya ile süslenmiş kırmızı cilalı çanak çömlekten oluşur. Sadece granit ve bazalt gibi sert çeşitlerin değil, aynı zamanda sabuntaşı ve kaymak taşı gibi daha yumuşak çeşitlerin kullanıldığı vazolar da sık görülür.[14]

Amratian kültürü ile birlikte insan figürlerinin arttığı görülür. MÖ 4. binyılın ilk yarısında tanrıça ve kadın figürleri yaygınlık kazanmıştır. Aynı dönemde sakallı erkek figürleri de görülebilir. Naqada mezarlarında ölüye öbür yaşamda eşlik etmesi için ölen kişinin heykelcikler ile gömülmüş olduğu görülür. Bunlar, uşabti figürlerinin öncüleridir. Heykelcikler mezar sahibinin toplumsal statüsü hakkında da fikir verebilmektedir. Bu nedenle heykelciklerin rahip, kral ya da tanrıyı temsil ettiği de söylenmektedir. Bu figürlere ek olarak ölen kişi yemek, tılsımlar, silahlar, süs eşyaları, vazolar ve paletlerle gömülmüştür. Dönemde, çoğu alanda toplumsal ve politik dönüşüm yaşandığı söylenebilir fakat avcı-toplayıcı gelenek varlığını korumuştur.[3][8]

  • Naqada'da bulunan insan figürü, heykelcik (MÖ 3800-3500).
    Naqada'da bulunan insan figürü, heykelcik (MÖ 3800-3500).
  • Amratian kültürüne ait vazo (MÖ 4000-3500).
    Amratian kültürüne ait vazo (MÖ 4000-3500).
  • Siyah tepeli vazo (y. MÖ 3800-3500).
    Siyah tepeli vazo (y. MÖ 3800-3500).
  • El-Amrah'da bulunan kilden yapılmış dört sığır (y. MÖ 3500).
    El-Amrah'da bulunan kilden yapılmış dört sığır (y. MÖ 3500).

Diğer eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken dönem kozmetik paletler[değiştir | kaynağı değiştir]

Silttaşı ilk olarak Badari kültürü tarafından kozmetik paletler için kullanılmıştır. İlk olarak paletler, genellikle Badarian ve Nakada I döneminde kullanılmıştır. Paletler düz, eşkenar dörtgen veya dikdörtgen şeklindeydi ve herhangi bir süslemesi bulunmuyordu.

  • Gözleri işlenmiş kaplumbağa şeklinde çamurtaşı kozmetik paleti (tek gözü kayıp). Hanedan Öncesi, Naqada I. MÖ 4000-3600. EA 37913 (British Museum)
    Gözleri işlenmiş kaplumbağa şeklinde çamurtaşı kozmetik paleti (tek gözü kayıp). Hanedan Öncesi, Naqada I. MÖ 4000-3600. EA 37913 (British Museum)
  • Su aygırı şeklinde çamurtaşı paleti. Hanedan Öncesi, Naqada I. MÖ 4000-3600. EA 29416. (British Museum)
    Su aygırı şeklinde çamurtaşı paleti. Hanedan Öncesi, Naqada I. MÖ 4000-3600. EA 29416. (British Museum)
  • Kozmetikleri karıştırmak için palet. Naqada I–II.
    Kozmetikleri karıştırmak için palet. Naqada I–II.
  • Kayık şeklinde palet, MÖ 3700-3600, Naqada I.
    Kayık şeklinde palet, MÖ 3700-3600, Naqada I.

Sakallı heykelcikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Naqada I kültürüne ait bilinen çoğu heykelcik, hayvan dişlerine oyulmuştur. Heykelcikler genellikle sivri sakallıdırlar ve kafalarında bir oyuk vardır.[15]

  • Sakallı adam, Hanedan Öncesi. Naqada I kültürü, MÖ 3800-3500. Musée des Confluences (Lyon, Fransa)
    Sakallı adam, Hanedan Öncesi. Naqada I kültürü, MÖ 3800-3500. Musée des Confluences (Lyon, Fransa)
  • Su aygırı dişinden yapılmış, başı oyulmuş sakallı adam, geç Naqada I–erken Naqada II, MÖ 3800-3400. Brooklyn Müzesi 8 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
    Su aygırı dişinden yapılmış, başı oyulmuş sakallı adam, geç Naqada I–erken Naqada II, MÖ 3800-3400. Brooklyn Müzesi 8 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  • Başı oyulmuş, su aygırı dişinden yapılmış heykelcik. MÖ 3800-3400, Naqada I-II.
    Başı oyulmuş, su aygırı dişinden yapılmış heykelcik. MÖ 3800-3400, Naqada I-II.
  • Heykelcik. Ägyptisches Müzesi, Berlin.
    Heykelcik. Ägyptisches Müzesi, Berlin.

Kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır Keşif Fonu için 1890'lı yıllarda Mısırbilimci William Flinders Petrie üç sitte; 1894-1895'te Naqada ve Ballos (ya da Abadiya), 1898-1899 yılında ise Diospolis Parva'da kazılarda bulundu. Prehistorik tarihlemede hepsi önemli bir yer teşkil etse de bunların arasında en önemlisi Mısır arkeolojisinde hanedan öncesi dönemin kronolojisine adını veren Naqada'ydı. Naqada'da yapılan kazılarda 2.000'den fazla mezarı ihtiva eden tarih öncesi mezarlık ortaya çıktı. Mezarlarda ölen kişiye seramikler, taş aletler, kişisel aksesurlar gibi mezar eşyaları eşlik ediyordu. Arkeolojik site konumundan veya insan kalıntılarından ziyade önemini veren bu eserlerdi. Flinders Petrie; Naqada, Ballos ve Diospolis Parva'daki mezarlıkladan çıkan 900 çanak çömleğin üzerinde özel bir çalışma yürüttü ve bunu Neolitik Mısır için yeni bir tarihleme yöntemi ve kronoloji oluşturmak için kullandı.[16]

Flinders Petrie, Naqada dönemini üç alt döneme ayırdı:

  • Naqada I: Amratian (yakınındaki mezarlık El-Amrah'dan dolayı)
  • Naqada II: Gerzean (yakınındaki mezarlık Gerzeh'den dolayı)
  • Naqada III: Semainean (yakınındaki mezarlık Es-Semaina'dan dolayı)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Shaw, Ian (2000). The Oxford history of ancient Egypt. Internet Archive. Oxford ; New York : Oxford University Press. s. 44. ISBN 978-0-19-815034-3. 
  2. ^ "Alexander Ancient Art - An Egyptian Blacktop Redware Beaker, Pre-Dynastic Period". www.alexanderancientart.com. 24 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021. 
  3. ^ a b "Yukarı Mısır'ın Neolitik Kültürleri". cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021. 
  4. ^ Shaw, Ian (2000). The Oxford history of ancient Egypt. Internet Archive. Oxford ; New York : Oxford University Press. s. 45. ISBN 978-0-19-815034-3. 
  5. ^ "Amratian culture | ancient Egypt". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021. 
  6. ^ "Naqada chronology". www.ucl.ac.uk. 24 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021. 
  7. ^ Grimal, Nicolas-Christophe (1992). A history of ancient Egypt. Library Genesis. Oxford, UK ; Cambridge, USA : Blackwell. s. 28. ISBN 978-0-631-17472-1. 
  8. ^ a b "Naqadan Culture | Ancient Egypt Online" (İngilizce). 29 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021. 
  9. ^ a b c Smith, Homer (28 Eylül 2015). Man and His Gods (İngilizce). Lulu Press, Inc. s. 16. ISBN 978-1-329-58495-2. 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021. 
  10. ^ "Obsidian". www.ucl.ac.uk. 28 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021. 
  11. ^ Donald B. Redford (1992). Egypt, Canaan, and Israel in ancient times. Internet Archive. Princeton University Press. s. 7. ISBN 978-0-691-03606-9. 
  12. ^ Shaw, Ian (2000). The Oxford history of ancient Egypt. Internet Archive. Oxford ; New York : Oxford University Press. s. 43. ISBN 978-0-19-815034-3. 
  13. ^ "Black topped redware". Y Ganolfan Eifftaidd / Egypt Centre (İngilizce). 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021. 
  14. ^ Gardiner, Alan (1964). Egypt of the Pharaohs. Oxford: University Press. s. 390. 
  15. ^ Hendrickx, Stan; Adams, Barbara; Friedman, R. F. (2004). Egypt at Its Origins: Studies in Memory of Barbara Adams : Proceedings of the International Conference "Origin of the State, Predynastic and Early Dynastic Egypt," Krakow, 28 August - 1st September 2002 (İngilizce). Peeters Publishers. ISBN 978-90-429-1469-8. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021. 
  16. ^ "Petrie at Naqada". World Archaeology (İngilizce). 28 Mayıs 2012. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Amratian_kültürü&oldid=32526983" sayfasından alınmıştır