Amirdovlat

Amirdovlat Amasiatsi
Amirdovlat Amasiatsi
Doğum	Ամիրդովլաթ Ամասիացի; y. 1420; Amasya
Ölüm	8 Aralık 1496 (76 yaşında); Amasya veya Bursa
Milliyet	Ermeni
Etnik köken	Ermeni
Meslek	Hekim ve yazar
Tanınma nedeni	Okud Pjşgutyan (Tıbba Fayda); Akhrabadn (İlaç Kitabı)

Amasyalı Amirdovlat (Ermenice: Ամիրդովլաթ Ամասիացի; 1416, Amasya - 1496, Bursa) Ermeni asıllı Osmanlı tabibi. Fatih Sultan Mehmet'in cerrahbaşılığını yapmıştır.

1478-1482 yıllarında İstanbul'da yazdığı Ankidats Anbed (Cahillere Gereksiz) adlı kitabı, çağının en önemli farmakoloji külliyatı olarak kabul edilir. Ermenice olan eser, iki bine yakın tıbbi bitki ve kimyasal maddenin Ermenice, Arapça, Farsça, Yunanca, Latince (ve ender olarak Türkçe) adları ile ayrıntılı tıbbi açıklamalarını içerir. Bu eserin modern baskısı, 1927'de Viyana'da yayımlanmıştır.

Yaşamı hakkındaki bilgiler kısıtlıdır. Amasya'da doğduğu, 1460'lı yıllarda Filibe'de Okud Pjşgutyan (Tıbba Fayda) isimli bir kitap yayınladığı bilinmektedir. 1470-1472 yılları arasında bir tarihte İstanbul'a gelerek Fatih Sultan Mehmet'in maiyetine girdi. 1473'te Fatih ile birlikte Otlukbeli Savaşı'nda bulundu. Bu savaştan sonra Osmanlı egemenliğine giren Bayburt'ta bir süre görevli olarak kaldı. 1481 tarihinde İstanbul'da Akhrabadn (İlaç Kitabı) adlı bir eser yazdı. Müellifin kendini "cerrahbaşı" olarak tanıttığı bu eserde, ilaç karışımları anlatılmaktadır.

Amirdovlat'a ait olan "Hastanın Alametleri, Hali ve Ölümü" başlıklı bir elyazması Paris'te Bibliothèque Nationale'de bulunmaktadır.

Kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Stella A. Vardanyan,^[1] Amirdovlat'ın biyografisinde hayatının kronolojisini aşağıdaki şekilde vermektedir:

1420 ve 1430 yılları arasında: Amasya'da doğdu
1450'ler: Amasya ve Sivas'taki Ermeni okullarına devam etti. Asya ve İran'da gezgin bir hekim olarak dolaşıp bitki örnekleri topladı.
1450'lerin sonu: Deniz yoluyla Konstantinopolis'e taşındı. Tıbbi sanatlar, doğa bilimleri ve felsefe üzerine daha fazla çalışma.
1460'ler: Fatih Sultan Mehmed'in başhekimi olarak seçildi ve onursal başhekim-göz doktoru unvanını aldı. Daha sonra on yıl sürgün hayatı yaşadı ve Balkan ülkelerinde dolaştı.
1470'ler: Konstantinopolis'e döndü, Mehmed II'nin başhekimi pozisyonunu yeniden kazandı ve hükümdarın 1481'deki ölümüne kadar onun güvenini kazandı.
1480'ler: Fatih Sultan Mehmed'in Amasya hükümdarı olan oğlu Ahmed'in daveti üzerine anavatanına döndü.
1490: Maden suları ile tedavi için Bursa şehrine gitti.
8 Aralık 1496: Amasya'da öldü (diğer kaynaklar Bursa'da öldüğünü söylemektedir).

Başlıca çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Vardanyan ayrıca başlıca eserlerini de sıralıyor:

1459: Tıp İlmi (The Lore of Medicine) ve ilk Akhrabadin (farmakoloji üzerine kapsamlı bir çalışma), Erivan, Ermenistan'daki Matenadaran'da bulunan 8871 numaralı el yazması
1466-1469: Klinik tıp üzerine en önemli eseri olan Tıbbın Faydaları (The Benefits of Medicine), Bulgaristan'daki Phillipopolis, şimdiki Plovdiv şehrinde yazılmıştır.
1474: Büyü tıbbı ve astroloji unsurları içeren Halk Tıbbı (Folk Medicine) adlı eseri.
1481: İkinci Akhrabadin.
1478-1492: Cahiller İçin Yararsız (Useless for Ignoramuses), tıbbi kullanımlarıyla birlikte 3000'den fazla bitki ve bitki adını içeren büyük derlemesi.