Akşit Göktürk

Akşit Göktürk (27 Aralık 1934, Van – 26 Şubat 1988, İstanbul) edebiyat eleştirmeni, yazar ve dilbilimci.

27 Aralık 1934'te Van'da doğan Akşit Göktürk, memur bir ailenin beş çocuğundan biridir. Çocukluğu Anadolu'nun çeşitli kasabalarında geçmiştir. Ortaokul eğitimini Antakya ve Adana'da tamamlamış olan Göktürk, lise eğitimi için Van'a geri dönmüş ve Van Lisesi'nden mezun olmuştur. Babasının emekli olmasıyla ailesiyle birlikte Van'a dönmüştür. Lise ve üniversite yıllarında Mustafa Canpolat ile birlikte edebiyat ortamında yer aldıklarını belirten Göktürk, dergiler çıkardıklarını ancak kendisinin bu dergilerde yazmadığını ifade etmektedir. Üniversite eğitimi için 1956'da Ankara'ya giden ve ardından İstanbul'a geçen Göktürk, İstanbul Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne başlamıştır. Ancak yerleştiği Tıp Öğrenci Yurdu'nda çıkan yangın sonrasında Onat Kutlar ile birlikte Site Öğrenci Yurdu'na taşınmıştır. 1960 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünü tamamlayarak 1961 yılında mezun olduğu bölümde asistan olarak çalışmaya başladı. 1965 yılında doktorasını tamamladı. 1972 yılında doçentliğini, 1978 yılında ise profesörlüğünü kazandı. 1975-1983 yılları arasında Türk Dil Kurumu’nda Yönetim Kurulu üyeliğinde bulunmuştur.

Kariyeri

Akşit Göktürk, Türkiye’de Çeviribilim'in kurucuları arasında gösterilmektedir. 1958 yılından itibaren Varlık, Türk Dili, Yeni Dergi, Yeni Ufuklar ve Çağdaş Eleştiri gibi dergilerde inceleme yazıları ve çeviriler yayımlamıştır. İnceleme yazılarında özellikle biçem ve dil çözümlemeleri konularına değinmiştir. Araştırmacı olarak 1964-1965 yılları arasında Nottingham Üniversitesi’nde ve 1970 ile 1974-1976 yılları arasında Almanya’da Konstanz Üniversitesi’nde çalıştı. Batı Berlin ve İsveç Uppsala üniversitelerinde çeviri yöntemleri ve kuramlarına ilişkin semirleri yönetti. Akşit Göktürk, İngiliz gerçekçi yazar Daniel Defoe’nun Robinson Crusoe isimli romanının ilk tam Türkçe çevirisini yapmıştır. Söz konusu çevirisiyle 1969 yılında Türk Dil Kurumu (TDK) Çeviri Ödülü’nü kazanmıştır. Daniel Defoe’nun yanısıra, D. H. Lawrence, E. Kastner, F. Dürrenmatt, Bertrand Russell, T. S. Eliot gibi yazarların eserlerini de çevirileri yoluyla Türkçe’ye aktarmıştır.

Eserleri

Kitaplaşmış yapıtları genel olarak deneme ve inceleme, edebiyat kuramı ve araştırma türündedir. 4. adet eser bulunmaktadır, bunlar Edebiyatta Ada, İngiliz Edebiyatında Ada Kavramı Üzerine Bir İnceleme (1973), Okuma Uğraşı (1979), Çeviri: Dillerin Dili (1986), Sözün Ötesi (1989) kitaplarıdır.

Çeviri Dillerin Dili

Çeviri: Dillerin Dili edebiyat ve inceleme konularına yer veren bir çeviribilim kitabıdır. 1986 yılında İstanbul’daki Çağdaş Yayınevi tarafından yayınlanmıştır. 1994 yılında ise Yapı Kredi Yayınları’ndan ilk baskısı, Şubat 2023 tarihinde ise 16. baskısı yapılmıştır. Kitapta, çevirinin temel meseleleri ve sorunlarına değinen yazar, çeviri ve okuma eylemini ortak bir uğraşı olarak ele almaktadır. Kitapta aynı zamanda çeviri tarihi, çeviri eleştirisi, yazın (edebiyat) çevirisi ve çeviride yaratıcılık konularını diyalektik bir yöntemle ele almaktadır.

Çeviri Olgusu, Çeviri Süreci ve Çevirmen Hakkındaki Düşünceleri

Akşit Göktürk kitabının başlığı olarak da belirlediği şekilde, çeviriyi şu ifade ile özetlemektedir: Çeviri dillerin dilidir. Akşit Göktürk'ün söz konusu kitabında çeviri olgusu, çevirmen ve çeviri sürecine ilişkin düşüncelerini ele alır ve burada değindiği noktalar özetle aşağıdaki gibidir:

• Çeviri, yalnızca dilbilimsel bir süreç değildir ve anlamın yabancı bir dilden tanıdık bir dile aktarılmasıyla sınırlı değildir.
• Her dil, belirli bir kültürün işaretler sistemine, özel uzlaşımlara, geleneklere, davranışlara ve değer ölçütlerine sıkı sıkıya bağlıdır.
• Bu bağlamda, çeviri, farklı dillerin keşfedilmesidir, farklı kültürel dünyaların tanıtılmasıdır.
• İnsanın kendi yaşam alanının dışında olan olgularla ilgili düş kurma çabası, çevirinin bir sonucudur.
• Farklı toplulukların, ulusların bilim, sanat ve düşünce alanındaki çabalarını birbirleriyle paylaşma yoludur.
• Bu yöntem, insanların farklı diller konuşma gerçeği yanı sıra, Babil'den beri var olmuştur.
• Bu açıdan, çeviri, diller arası bir ortak dildir, dilin dili olarak kabul edilebilir.
• Keats'in şiirinde ifade edildiği gibi, çeviri, yeni bilgi alanlarına açılan bir kapıdır.
• Çeviri, genellikle algılandığı gibi sadece bir dilin diğerine aktarılması değildir.
• Çevirmen, anlaşılmaz olanı hedef dilin iletişim kurallarına dönüştürür.
• Çeviri, sadece anlam eşdeğerliklerini aramakla sınırlı değildir, önemli olan bütünsel dil yapısıdır.
• Çeviri, gerçekte sözün, hem bir dünyayı algılayışımızı hem de o dünyaya yönelik algılarımızı şekillendiren bir etken olduğunu açıkça gösterir.
• Bir dil, belirli bir kültürel deneyimin birikimidir ve çevirmen, bu deneyimin içinden bakarak kaynak metni anlar ve ardından hedef dilin kültürel deneyimiyle birleştirir.
• 'Çeviri olgusu', yorumun temelidir ve çevirmen için her zaman iki anlam dünyası bulunmaktadır: çevrilecek metnin dünyası ve hedef dilin okurunun dünyası.
• Çevirinin, öncelikle kapsamlı bir anlama ve ardından anlatma, yani bir yorum etkinliğidir.