İçeriğe atla

Ahîzâde Abdülhalîm Efendi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ahîzâde Abdülhalîm Efendi, Halîmî
Doğum1555
İstanbul
Ölüm12 Haziran 1604
İstanbul
Ölüm sebebiKarbonkül
MilliyetTürk
VatandaşlıkOsmanlı İmparatorluğu
MeslekKazasker, kadı, şair, hattat, müderris, tercüman
Dönem16. yüzyıl
Dinİslâm
Çocuk(lar)Ahîzâde Yahya Efendi, Ahîzâde Mahmud Sûzî Efendi
Ebeveyn(ler)Ahîzâde Mehmed Efendi, Sadullah Sa'dî Çelebi'nin kızı
Akraba(lar)Ahîzâde Hasan Efendi (kardeş), Ahîzâde Hüseyin Efendi (kardeş)

Ahîzâde Abdülhalîm Efendi, veya Divan edebiyatındaki mahlasıyla Halîmî (1555 - 12 Haziran 1604), 16. yüzyılda yaşamış İstanbul'lu bir Osmanlı âlimi. 1569 ve 1599 yıllarında kazaskerliği ve 1601'de Rumeli kazaskerliğinin yanı sıra Bursa, Edirne ve İstanbul kadısı; bir şair, hattat, müderris, tercüman ve yeni lâle türleri üretmiş bitki ıslahçısısıydı.

Miladî 1555 yılında (Hicrî 963 senesinin başında[1]) İstanbul'da doğdu.[2] Yetişme çağında devrinin en ünlü hocalarından[3] özel dersler almıştır. Gençliğinde babasının mutasarrıf bulunması sebebiyle yaşadığı Edirne kazâsında; Taşlık medresesinde Kara Çelebizâde Hüsâmeddin Efendi, Üç Şerefeli medresesinde Arapzâde Abdurraûf Efendi, Sultân Bâyezîd medresesinde Hâcegizâde ve Sultân Selîm medresesinde ise Sâlih Monla Efendi'nin gözde öğrencilerinden olmuştur.[4]

İstanbul'a döndükten sonra Mevlânâ Fuzaylü'l-Cemâlî'nin hizmetinde bulunmuş,[4] Şeyhülislam Ebuûsuûd Efendi'nin talebesi olmuştur.[5] Yüksek medrese tahsilini dereceyle tamamlamasının ardından mülâzemetini (icazet belgesi, diploma) Şeyhülislam Ebuûsuûd Efendi'den almıştır.[4]

Medrese eğitiminin yanı sıra, Hattat Şükrullah Halîfe'nin oğlu Hattat Pîr Mehmed Dede'den Şeyh Hamdullah'ın Aklâm-ı Sitte üslûbunu[6] ve özellikle de hüsn-i hattın Sülüs ve Nesih türlerini öğrenmiştir.[7][8] Abdülhâlim Efendi, kendi devrinin seçkin bir hattatı kabul edilmiştir.[5]

Mezuniyetinin akabinde sırasıyla Yeni İbrâhim Paşa (1574-76), Kasım Paşa (1579), Yeni Ali Paşa (1580), Şah Sultan (1582), Hâseki Sultan (1583-84), Sahn-ı Seman (1585-88), Şehzade (1588-90) ve Valide-i Atik (1590-92) medreselerinde müderrislik yapmıştır.[9]

Müderrisliğin ardından ise kadılığa yükselmiş, 1591'de Bursa ve 1592'de Edirne mollası olduktan[5] sonra 15 Mart 1596'da[2] İstanbul'a kadı olmuştur.[3][10]

Temmuz 1597 ila Eylül 1598 ve Ekim 1599 ila Mart 1601 dönemlerinde[2] Anadolu kazaskerliği yapması vesilesiyle Dîvân-ı Hümâyun azası olmuş, Ağustos 1601'de protokol ve rütbe olarak daha da yükselmiş ve Mayıs 1603'te azledilene[2] kadar Rumeli kazaskerliğinde bulunmuştur.[3]

Çiçek yetiştirmeye çok meraklı bir bitki ıslahçısısıydı, tohum üzerinde melezleme yaparak yeni lâle türleri meydana getirdiği bilinir.[8] İcat ettiği tescil edilmiş lâleler ve tarifleri şöyledir:[5]

  • Hadenginâz (mor fitilli, sisli).
  • Dilrüba (mor fitilli, koyu kahverengimsi sarı).
  • Rif'atigülşen (mor fitilli, mora yakın koyu leylâk renkli).
  • Sûzenisîm (mor fitilli, sisli beyaz).
  • Feyzihalîm (sarı fitilli, elmas tonlarında mavi renkli).
  • Mâyeinâz (sarı fitilli, açık gülpembe).
  • Memduh (mor fitilli, eflatuna çalan açık kızıl renkli).
  • Mâyeiikbal (mor fitilli, mora çalan koyu kırmızı renkli).

Kazaskerliği sırasında hakkaniyet ve adaletiyle nam salmış, Kâtip Çelebi tarafından sohbetinin zenginliği övülmüştür.[5]

14 Haziran 1604 tarihinde, Miladî yıllara göre 48 ve Hicrî yıllara göre 50 yaşındayken,[2] İstanbul'da şîr-i pençeden (karbonkül) hayatını kaybetmiştir.

Başlıca Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kendi el yazısıyla "Şevâhidü’n-nübüvve" (Yalvaçlık Delilleri) tercümesinin ilk sayfası.

Yazılı eserleri arasında şunlar vardır:

  1. Taʿlîḳa ʿale’l-Hidâye ve bazı şürûḥihâ[8]
  2. Terceme-i Şevâhidü’n-nübüvve: Molla Câmî'nin Muhammed'in nebîlik delillerini anlattığı eserinin tercümesi.[7]
  3. Muḫtaṣarü’d-Dürer ve’l-Ġurer[8]
  4. Hâşiye-i el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir[8]
  5. Hâşiye-i Câmiʿu’l-fuṣûleyn[8]
  6. Hâşiye-i ed-Dürer ve’l-Ġurer ve Şerḥu’l-Miftâḥ[8]
  7. Divanı
  8. Risâleleri

Kazasker Ahîzâde Mehmed Efendi'nin büyük oğlu;[9] müderris ve şair Ahîzâde Hasan Efendi (1559 - 1589)[3] ile idam edilen ilk Osmanlı şeyhülislamı Ahîzâde Hüseyin Efendi'nin ağabeyidir.[8] Annesi vasıtasıyla büyükbabası ise ünlü şeyhülislâm Sadullah Sa'dî Çelebi'dir.[7]

Baba tarafından II. Bayezid ve oğlu Şehzade Ahmed'in öğretmeni Mu'allim-i Sultânî Hatîb Kıvâmeddîn Kâsım Efendi'nin (ö. Temmuz 1489)[11] soyundan ve onun baba tarafı aracılığıyla da Anadolu Selçuklu sultanı I. Kılıç Arslan ile kayınpederi Çaka Bey'in torunlarındandır.

  1. ^ Çelebi, Kâtip. Fezleke. Cilt: 1, s. 253.
  2. ^ a b c d e Süreyyâ, Mehmed (1899). Sicill-i Osmânî. https://archive.org/stream/sicill-i.osmani_01/Sicill-i.Osmani_01_djvu.txt
  3. ^ a b c d Kılıç, Hilâl. "Şeyhülislam Ailelerinin Kültür ve Sanat Alanına Katkıları." Türk Dili ve Edebiyatı Yüksek Lisans Tezi, Aralık 2018, s. 20-21. TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  4. ^ a b c Ahmed Bâdî Efendi. "Riyâz-ı Belde-i Edirne." 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si, s. 1197. https://dspace.trakya.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/trakya/1337/Riy%C3%A2z-%C4%B1%20Belde-i%20Edirne%20%202-1%20Cilt.pdf?sequence=1&isAllowed=y[ölü/kırık bağlantı]
  5. ^ a b c d e Ekrem Koçu, Reşad (1944). İstanbul Ansiklopedisi, 1. Cilt, s. 86. https://archive.org/details/istanbul-ansiklopedisi/istanbul%20Ansiklopedisi%2001/page/86/mode/2up?q=Ahiz%C3%A2de+Abd%C3%BClhalim
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023. 
  7. ^ a b c "Halîmî, Ahîzâde Abdülhalim Efendi." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS). https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halimi-ahizade-abdulhalim-efendi 29 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ a b c d e f g h Güleç, Hasan. "Ahîzâde Abdülhalim Efendi." TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1988. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahizade-abdulhalim-efendi 30 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ a b Özcan, Abdülkadir. "Âhîzâde Abdülhalim Efendi." Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi, I, s. 33. Üsküdar Belediyesi, İstanbul, 1.baskı, Ocak 2012.
  10. ^ Bür, Işın (1965). "17. Asrın İlk Yarısında Payeli ve Bilfiil Anadolu ve Rumeli Kazaskerleri." Tarih Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. s. 12-15. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/03680.pdf
  11. ^ Yaşar, Abdizade Hüseyin Hüsameddin (2022). Amasya Tarihi. Kültür Yayınları.