Unutulma hakkı

"Unutulma hakkı", kısaca kişi ve kurumların internette kendi adlarıyla arama yapldığında derlenen sonuçlar arasında kendileriyle ilgili bilgi, fotoğraf, belge gibi verilere yer verilmemesini isteme hakkıdır.

Özellikler

Söz konusu kanûnî hak kapsamında, kişi ve kurumlar, kendisi hakkında internette yer alan toplanılma veya işlenilme amaçları ışığında gereksiz olan, yetersiz veya ilgisiz bilgi içeren ya da bu amacı taşımıyor olarak görünen, yayımlanmasından sonra aradan geçen zaman ve yayımlanma amaçları ışığında kendisiyle aşırı ilişkili olan kişisel verilerin arama motorlarında yapılan aramalarda çıkan sonuçların kendi adıyla olan bağlantısının kesilmesini talep edebilir.

Unutulma hakkının istisnaları vardır. Özel hükümlere aykırı olmamak koşuluyla; tarihsel, istatistiksel veya bilimsel amaçlarla kişisel verilerin işlenmesine devam edilebilir. Ayrıca, edebi veya sanatsal ifade veya gazetecilik amaçları kapsamında işlenen kişisel veriler unutulma hakkının istisnasını teşkil edebilir.

Bu hakkın düşünce özgürlüğüne olumsuz etkileri olduğu yönünde endişe ve görüşler de vardır. Bireyin geçmişte yaptığı bir eylemin internet gibi bir ortamdan silinmesinin düşünce ve bilgi alma özgürlüğüne de olumsuz etkisi olduğu konusunda tartışmalar vardır.

Bu yasanın Türk hukuk sistemindeki karşılığı, kişinin özel hayatının korunması anayasanın ilgili maddesinin genel kapsamı gereği uygulanmalıdır. Aksi halde bu işlemi yapmayan site yönetimi hakkında bilişim suçları ceza hüküm ve yaptırımlarına tabi olunur.

Ortaya Çıkışı

2012 yılının başlarında Avrupa Komisyonu'nun adalet ve vatandaşlıktan sorumlu üyesi Viviane Reding'in açıklamalarıyla ilk kez gündeme gelen unutulma hakkı, 2014 yılında Avrupa Adalet Divanı tarafından verilen bir karar ile tekrar gündemdeki yerini almıştır. Avrupa Birliği’nin en yüksek mahkemesi olan Avrupa Adalet Divanı, 13 Mayıs 2014 tarihli kararında, Google’ın kullanıcılarına bazı durumlarda kendileri ile ilgili bilgilere yönlendiren linkleri silme hakkı tanıması gerektiğine karar verdi. Mahkeme, Avrupa genelinde tanınmış hale gelen “unutulma hakkı” kapsamında, silmemek için “özel/belirli bir neden” bulunmadıkça, Google gibi bir arama motorunun bir süre sonra kullanıcılar ile ilgili arama sonuçlarının silinmesine izin vermesi gerektiğine hükmetti.

Uygulaması

Avrupa Adalet Divanı'nın kararına uyan Google ve Bing hazırladıkları özel başvuru formları ile internet sayfaları üzerinden bireylerin unutulma hakkı çerçevesindeki taleplerini almaktadır. Karar, Avrupa Birliği üyesi 28 ülke vatandaşları için uygulanmakla birlikte hem Google, hem de Bing tarafından ayrıca İzlanda, Lihtenştayn, Norveç ve İsviçre vatandaşlarına da unutulma hakkı çerçevesinde başvuruda bulunma hakkı tanınmıştır.

İnternet şirketlerinin hukuki uyuşmazlıkları yerel çerçeveler dahilinde çözümleme eğilimleri unutulma hakkının uygulanmasında da devam etmektedir. Zira haklı bulunan unutulma hakkı taleplerine ilişkin linkler yalnızca kararın hukuki bağlayıcı nitelikte olduğu ülkelerdeki arama sonuçlarından çıkarılmaktadır. Buna bağlı olarak Google örneğinde "www.google.com" adresinden herhangi bir arama sonucunun çıkarılması söz konusu değildir.

Türk hukukunda "unutulma hakkı"

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 17.6.2015 tarihli kararında "unutulma hakkı" terimini kullanarak, Avrupa Adalet Divanı'nın kararına doğrudan atıfta bulunmuş ve unutulma hakkını "üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlemesini isteme hakkı" olarak tanımlamıştır. Kararda, geçmişte bir suçtan hüküm giymiş davacının isminin rumuzlanmadan bir ceza hukuku pratik kitabında yer almasının unutulma hakkını ve bunun neticesinde özel hayatının gizliliğini ihlal ettiğine hükmedilmiştir.

Eleştiriler

Unutulma hakkı üzerine iki temel eleştirinin getirildiği görülmektedir. Öncelikli olarak unutulma hakkının temel hak ve hürriyetlerden biri olan ifade özgürlüğü ile çatışma içerisinde olabileceği belirtilmektedir. Kararı ilk uygulamaya geçiren Google'ın baş hukuk danışmanı David Drummond, The Guardian gazetesindeki köşesinde "Unutulma hakkı üzerine konuşmamız gerekiyor" başlığıyla yayınladığı makalesinde, bir yandan kararı ifade özgürlüğü bağlamında eleştirmiş diğer yandan çifte standart uyarısında bulunarak "Bu, tıpkı bir kitabın herhangi kütüphanede bulunabileceğini ve fakat aynı kitabın künyesine hiçbir kütüphanenin kataloğunda yer verilmemesini talep etmek gibi." benzetmesini kullanmıştır.

Getirilen bir diğer eleştiri ise, unutulma hakkının mâlî etkileri ile ilgilidir. Bu bağlamda, hakkın hayata geçirilmesi noktasında gerekli teknik altyapının hazırlanması için gerekecek dijital mühendislik masrafı ve internet şirketlerinin ekonomik çıkarlarının gözetilmesi gerekliliğinin, şirketler ile kullanıcılar açısından hukûkî ve mâlî anlamda önemli belirsizliklere yol açabileceği ifade edilmektedir .

Tarihsel örnekler

Geçmişte dönemsel olarak herhangi bir ülkenin zorunlu dikta yönetimi alında yapılan siyasi politikalarına uymak zorunda kalan ve bu konuda açıklamalar yapmak zorunda kalan birçok kişi mevcut rejimin zamanla değişmesi sonrası geçmişte yapmış olduğu ( yapmak zorunda olduğu ) açıklamalar sonucu cezalandırıldıkları hakkında birçok tarihi belge bulunmaktadır.