Halay
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Halay, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Orta Karadeniz ve Çukurova bölgesinde oynanan halk oyunlarının genel ismidir.
Etimoloji ve isimlendirme
Halay kelimesi kökensel açıdan Kürtçenin Kurmanci lehçesinde yer alan ve "ayağa kalkmak, oynamak" anlamına gelen hilayi veya halayi sözcüklerinden geçmiştir.[1] Bu Kürtçe sözcük ise yine Kürtçe hildan veya haldan "oynamak, zıplamak" fiilinden türetilmiştir. Kubbealtı Lugatı'nda geçen kökensel açıklama ise, kelimenin "topluluk, kalabalık” anlamına gelen alay sözünden “h-" türemesiyle oluştuğuna yöneliktir.[2] Türkçedeki "alay" kelimesinin kökeni Yunanca alágion (αλάγιον) olup, Türkçeye Farsça yoluyla girmiş bir kelimedir.[3][4]
Diğer milletlerde de yer alan halay, Kürtçe 'Govend' veya 'Dîlan', Süryanice 'Ḥeggāʾ' (ܚܓܐ), Azerice 'Yallı', Ermenice šurǰpar (Շուրջպար), ve Yunanca Chaláï (Χαλάϊ) olarak isimlendirilmiştir. Türkçede kelimenin ilk kullanımı 1932'de yer alır.[5]
Oynanış
Halay, toplu halde yan yana dizilerek bir çember oluşturmak suretiyle oynanır. Dansçılar, serçe parmaklarıyla birbirlerine tutunurlar. Grubun en başında bulunan lider, açıkta olan eliyle mendil sallar. Dans yavaş adımlarla başlar, bir süre sonra hızlanır. Halay adımları genelde ayak figürlerine dayanır. Bu bölgelerde her ilin kendine has halay oyunları derlenmiştir. Halay, davul ve zurna ile çalınan müzikler eşliğinde oynanır.
Ülke ve kültürlere göre halay
Türkiye'de halay
Halay, Kürt ve Türk halk kültüründe tören dansıdır. Türkiye'de değişik bölgelerde oynanan halaylar arasında büyük farklılıklar vardır ve oynan halay türleri üçe ayrılmaktadır:
- Çukurova (Güney) Halayları: Adana ile Antep arasında oynanan halaylardır.
- Doğu Halayları: Antep'in doğusunda kalan bölgeler genelde aynı karakteriste sahiptir.
- Bozkır Halayları: İç Anadolu bozkırlarında ve Orta Karadeniz'de oynanan halay oyunlarıdır.
Azerbaycan kültüründe "Yallı"
 | Bu maddenin veya bölümün özgün araştırma, doğrulanamaz veya yoruma dayalı ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen iddiaları kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin tartışma sayfasında bulunabilir. |
Yallı, Azerbaycan halk sanatında çok geniş yer tutan mitolojik kaynaklı bir oyundur. Kobustan kayalarında, milattan önceki dönemlere ait; el ele verip dans eden ve bağrışan kalabalık görüntülerinin çizimleri vardır.[kaynak belirtilmeli] Oynayanlar, kainatın ebedî döngüsünü, hareketliliğini ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire boyunca sıkı bir şekilde dizilirler. Oyunun ilerleyen kısımlarında kaçışırlar ve beklenmedik bir zamanda yere uzanıp yalar gibi yaparlar. Bunların hepsinin kendi içinde anlamları vardır. Aslında "yallı" oyunlarının eski inançlardaki Ulu Ana bütününden kopma Al/Hal ruhuyla bağlılığı da, "Yallı" adında göze çarpmaktadır.[6]
Kaynakça
- ^ "Halay sözcüğü kelime kökeni". etimolojiturkce.com. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2016.
- ^ "alay". nisanyansozluk.com. 15 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.
- ^ Sevan Nişanyan 22 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul, 2007
- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Folklor - Halk Oyunları3 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Rovena Stefa - Hej Hej(Hey Hey)(Arnavut Halayı)7 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- halaylar halay videoları
- Halay
- Mariola Kaçani- Aman Mike Aman Nure[ölü/kırık bağlantı]
- Halay Kelimesi Etimolojisi27 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.