Avunya
Avunya, (Osmanlıca: آ غو نيه; Ağunya[1]) Çanakkale'nin Yenice ilçesinden Balıkesir'in Gönen ilçesine kadar olan ve Kazdağları’nın arkasındaki bölgeye verilen isim. Avunya bugünkü Kayatepe eski adıyla Engeci olan köyden başlamaktadır. Bunun için oraya Avunya kapı adı da verilmektedir.
Köken bilimi
Avunya adının tam kaynağı ve anlamı bilinmemektedir. Bu adın Antik dönemden kaldığı[2] ve Lidyalılara dayandığı tahmin edilmektedir.[3] Antik Yunancadaki Agonia (Αγονια) sözcüğü kısırlık ve çoraklık anlamına gelmektedir. Fakat bu sözcük Anadolu kökenli bir adın Antik Yunancaya uydurulmuş biçmi de olabilir. Ayrıca Avunya, Alman coğrafyacı Heinrich Kiepert'in Granikos Vadisi'nde buluduğu bir yazıtta adı geçen antik Ageanoi köyünün güneydoğu yakınlarındadır.[4] Avunya; Agunya,[2] Ağunya[5] ve Agonya olarak da bilinmektedir.
Tarihçe
İyonyalılar tarafından kurulan Avunya, İyonyalı kumandan Neleus (Nelee) kumandasında buraya gelen İyonyalılarca kurulmuş Çanakkale'den İzmir'e kadar olan On iki İyon Kolonisi'nin merkezi olmuştur.[6] İleriki devirlerde bölge, Karesi Beyliği'ne ve ardından 1363 tarihinde Osmanlı'ya ilhak olmuştur.[7] Osmanlı döneminde bölgenin Serdar ve Voyvoda unvanlı kişilerce yönetildiği mezar taşlarından bilinmektedir. Yine böyle bir taş 1763-1764 (Hicri 1177) tarihli Avunya Serdarı Elhac Ali Ağa'ya aittir.[2] Ayrıca Dilaver Paşa tarafından 1830'lu yılların sonunda Avunya'ya Köseler cemaatinden bir grup yerleştirilmiştir.[8]
Eski Osmanlı teşkilâtında Avunya, Biga Sancağı'na bağlı bir nahiyedir.[9] Tanzimat'tan sonra 1846 yılında Karesi Sancağı'na bağlı bir kaza yani ilçe olmuştur. Avunya Kazası ise yapısal olarak bir bölgesel kazadır. Yani kaza bölgedeki önemli bir yerleşim yerinin adını almak yerine, ilgili köy ve nahiyeleri topyekûn içine alan Avunya bölgesinin adını almıştır. 1864 yılında yeniden nahiye yapılarak Edremit Kazası'na bağlanmıştır. 1881'de Karesi, vilayet olmuştur. Fakat Avunya'nın yönetiminde hiçbir değişiklik olmamıştır. 1888'de de durum böyledir. 1909'da da Karesi, bağımsız sancak olmuş, Avunya'nın yönetiminde yine değişiklik olmamıştır.[10] Yine aynı yıl Avunya nahiyesine Karaaydın, Mizaç, Çukuroba ve Armuduk köyleri bağlanmıştır.[11]
Türk Kurtuluş Savaşı'nda Avunya kuzeyindeki dağlarla Biga ve Yenice gibi isyan bölgelerinden ayrıldığı için güvenliydi. Avunya halkı Yakup Tütüncü önderliğinde işgallere karşı Agonya Müdafaa-i Hukuk Heyeti'ni kurmuştur. Zaten I. Dünya Savaşı ve Balkan Savaşları'nda Avunya birçok şehit vermiştir. Çanakkale Savaşı'nda yine Avunya'ya bağlı Koyuneli köyünden 80 kişi ölmüştür. Edremit Kaymakamlığı, Agonya Müdafaa-i Hukuk Heyeti başkanı Yakup Tütüncü'den Ayvalık Cephesine 50-60 gönüllü göndermelerini istemiştir. Avunya bu çağrıya 400 kişi göndermiştir. TBMM daha sonra Yakup Tütüncü'ye kırmızı şeritli İstiklâl madalyası vermiştir. Avunya'dan giden gönüllüler cephede savaşırken Avunyalılar Anzavur, Edincikli, Bacak Hasan çeteleri ve Yunanların zulümlerine uğramıştır. Cumhuriyetten sonra Balıkesir ilinin Edremit Kazası'na bağlı Avunya Nahiyesi, 1936 yılında dağıtılmış, nahiyenin bulunduğu topraklar Çanakkale iline verilmiştir.[2]
Coğrafya
Kaz dağları ve diğer dağlar bölgenin yer şekillerini oluşturmaktadır. Dağlarda özellikle çam ve meşe ağaçları vardır. Gönen Çayı'nın bu yöredeki kısmına Agonya Çayı ve Koca Çay denir. Avunya'da tütüncülük bunun yanında buğday ekimi ve biber tarımı da gelişmiştir. Avunya'nın Kurtuluş Savaşı döneminde 36 köyü vardır. Bu köylere Büyük Avunya, Yenice civarındaki köylere Küçük Avunya denilmektedir.[2] Avunya'da bulunan köyler şunlardır;
Kaynakça
Dipnotlar
- ^ Tahir Sezen (2006). "Osmanlı yer adları". T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. ss. s. 9.
- ^ a b c d e Dr. Yahya Akyüz (Mart 1994). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi-Sayı:28 (HTML). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
- ^ Kalkım Beldesi'ndeki tarih içerikli tabela.
- ^ Bilge Umar (1993). Türkiye'deki tarihsel adlar. İnkılâp Kitabevi. ss. s. 24.
- ^ Dr. Abdülmecit Mutaf (2003). Salnâmelere Göre Karesi (1847-1922). Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı. ss. s. 141.
- ^ N. Hacıoğlu, D. Bozok (1997). Balıkesir: Bir Kentin Kimliği. Balıkesir Rotary Kulübü. ss. s. 8.
- ^ Çanakkale. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Turizm Daire Başkanlığı, Kültür Müdürlüğü. 2006. ss. c. 2, s. 354.
- ^ Tacettin Akkuş (2001). Tanzimat Başlarında Balıkesir Kazası. Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı. ss. s. 132.
- ^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1984). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Türk Tarih Kurumu. ss. s. 102.
- ^ Dr. Abdülmecit Mutaf. a.g.e. ss. s. 64-66.
- ^ Dahiliye Nezareti Muhaberât-ı Umumiye İdaresi Belgeleri. 1903. ss. dosya no: 5/-3, gömlek no: 22.
- ^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı (2000). Karesi Vilâyeti Tarihçesi. Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı. ss. s. 53.
- ^ Dr. Abdülmecit Mutaf. a.g.e. ss. s. 189.
- ^ Türk folklor araştırmaları. Türk Folklor Derneği. 1955. ss. s. 1374.
- Kısaltmalar; a.g.e. (adı geçen eser), s (sayfa), s. x-x (sayfa x ile x arası), s. x,x (sayfa x ve x)