Alp Tigin
 | Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Alp Tigin veya Alp Tegin (d.?, ö. 963), Gazne devletinin temellerini atan Türk asıllı kölemen (Arapça memluk, Farsça gulam) asker ve hukümdar.
Yaşamı
Türk kökenli bir kölemen olan Alp Tegin, Samani Emîri Ahmed bin İsmâil'in 914 yılında ölümünden kısa bir süre önce satın alınarak Samani Devleti'nin hizmetine girdi. Bulunduğu yerdeki başarıları neticesinde Nasr bin Ahmed tarafından azât edildi. Onun ölümünden sonra Samani tahtına oturan Nûh bin Nasr (943-954) döneminde önce emîrlik, daha sonra da Hâcibü’l-hüccâblık makamına yükseldi. Nûh bin Nasr’ın ölümünden sonra on yaşındaki oğlu Abdu’l-melik b. Nûh b. Nasr (Müeyyed Abdül Melik) (954-961) döneminde daha da ön plana çıktı. 956-961 yılları arasında yaşanan bir takım olaylar neticesinde devletin askeri ve idari teşkilatında yer alan İranlı devlet adamları tamamen tasfiye edilerek, Samanîler Devleti Türk kökenli emîrlerin nüfusu altına girdi.[1] Bu dönemde Samsni devletinde gerçek güç Türk asıllı kölemen komutanların elindeydi.[2]
Alptegin, Muhammed el-Bel’amî' nin vezir yapılmasını sağlayarak Samanî sarayını tamamen kontrolüne aldığı gibi Müeyyed Abdül Melik üzerindeki etkisini de artırdı. Abdül Melik, Alp Tegin ve diğer Türk emirlerin etkinliğinden rahatsızlık duyarak önlemler almaya çalıştı. Bu amaçla ilk önce Alp Tegin' i Belh' e göndermek istemiş, ancak Alp Tegin' in bunu kabul etmemesi üzerine onu devletin en yüksek askeri makamı olan Horasan Sipehsâlârlığına tayin etti. Bu görevi kabul eden Alp Tegin Şubat 961' de Nişabur' a gitti. 23 Kasım 961' de Abdül Melik' in ölümü üzerine Vezir Muhammed el-Bel’amî ile birlikte Abdül Melik' in oğlu Nasr bin Abdu’l-Melik’i tahta oturttu. Ancak saray ileri gelenlerinin desteğiyle Nûh bin Nasr' ın diğer bir oğlu olan I. Mansur (Samani) tahta geçtiğini ve Sipehsâlârlıktan alındığını haber alan Alp Tegin ordusuyla Buhara üzerine yürümeye karar verdi. 962 yılı başlarında Buhara’ya hareket etmek üzere Nişabur’ dan ayrıldı. Ceyhun nehri civarında ordusunda görülen karışıklık üzerine kendisine bağlı kalan 3.000 kişilik bir kuvvetle Belh şehrini ele geçirdi. Üzerine gönderilen 16.000 kişilik Samanî ordusunu Belh ile Hulm arasındaki Hulm Geçidinde bozguna uğrattı. Gazne üzerine yürüyen Alp Tegin Bamiyan ve Kabil' in yerel hükümdarlarını itaat altına aldı. Dört aylık bir kuşatmadan sonra 12 Ocak 963 yılında Gazne' yi ele geçirdi. I. Mansur (Samani) tarafından aynı yıl içerisinde üzerine gönderilen 25-30.000 kişilik orduyu bir kez daha mağlup etti. Bu yenilgiden sonra Alp Tegin’le savaşmayı bırakan I. Mansur (Samani)ele geçirdiği bölgelerin idaresini ona verdiğini belirtti. Gazne'de ki konumunu sağlamlaştıran Alp Tegin Hindistan seferine başladı. Onun başarıları ve Hindistan seferi, birçok Müslüman’ın yanına gelmesini ve ordusunun güçlenmesini sağladı. 13 Eylül 963 tarihinde Gazne' de hayatını kaybetti.[1]
Sonrası
Alp Tegin kendi parasını bastırmamıştı ve Samanoğlu devletinin parasını kullanmaya devam ediyordu. Bu sebepten, tarihçiler Alp Tiğin'in kurduğu devleti Samanoğlu devletine yarı bağlı sayarlar. Bu nedenle Gazne devletinin kurucusu olarak Sebük Tiğin gösterilir. Alp Tegin'nin yerine önce oğlu Ebu İshak İbrahim, daha sonra da Alp Tigin gibi kölemen olan Bilge Tigin ve Sebük Tigin geçti.[3]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Erkan Göksu, Alptegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 191, Nisan 2011
- ^ Jean Paul Roux (2007). Türklerin Tarihi, (çev: Prof Aykut Kazancıgil, Lale Arslan Özcan), Kabalcı Yayınevi, s.198 ISBN 975-997-091-0
- ^ Muhammed Nazım (1931). The Life and Times of Sultan Mahmud of Ghazna, Cambridge, s.26
Dış bağlantılar
- History of Iran: Ghaznavid Dynasty24 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Önce gelen: - |
Gazne Sultanı 961 - 963 |
Sonra gelen: Ebu İshak İbrahim |