Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nda kadınlar

EZLN'deki kadınlar, Meksika'da ezilen kadınların Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN), çatısı altında birleşmesini ifade eder. Kadınlar daha çok Meksika'nın Chiapas'taki bölgesinde etkiliydi.

Arka planı

Chiapas Yerli Kadınları

Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Chiapas'da yaşayan yerli kadınlar genellikle 13 ya da 14 yaşlarında evlendirildiler. Bu evliliklerin çoğunda çocukların rızası çok azdı. Genellikle evlilikler ebeveynlerin kendi aralarında yapılan müzakereler sonucunda  gerçekleştiriliyordu. Kadınlar, çocuk yetiştirme, yemek pişirme ve temizlik gibi başlıca rollerini yerine getirmişlerdir. Ancak tarım gibi diğer işlerde de kadınlar çalıştırıldı. Evli kadınlar fiziksel istismar dahil olmak üzere, kocaları tarafından kötü muamele gördüler. Buna ek olarak, Chiapas'taki yerli kadınlar eğitime erişimi yoktu ve bu yüzden kadınlar, kocaları gibi İspanyolca konuşamıyordu. Bu da kadınların sosyoekonomik katılımını engelledi, çünkü İspanyolca, şehirlerde ve iş dünyasında kullanılan ana dildir.

İç Göç ve Yerli Kadınlar

1950'li yıllarda, Meksika hükümeti, toprak reformu talepleri nedeniyle birkaç dağlık bölgeleden şehirlere göçü teşvik etti. Bu bölgelerden biri doğu Chiapas'taki Lacandon Jungle alanıydı. Kadınlar ayrılmak istemedi, çünkü kadınlar köylerini hiçbir zaman terk etmemişti. Ayrıca, göçle birlikte çeşitli etnik grupların karışması söz konusuydu. Bu durum yerli dili daha iyi olan kadınların şehirdeki insanlarla iletişimi gerçekleştirememesine neden olacaktı. Erkekler yeni işyerlerinde ve endüstrilerde çalışmaya başlarken, kadınlar ücretli işçiler olarak çalışamıyordu. Kadınlar sokak satıcısı olarak veya evlerde hizmetçi olarak para kazandı. Evlerde çalışan kadınlar fiziksel ve cinsel istismar uğradı. Bu vakalar kadınlara  karşı sık sık işlendi. Kadın sokak satıcılarının bazıları şehirlerde turistlere el yapımı ürünler sattı. Bu satıcılar daha sonra zanaatkârlıkta üretim yapabilmek için kolektif olarak örgütlendi. Örgütlenme sadece şehirle sınırlı kalmadı. Köylerde yaşayan kadınlar, ekmek yapımı ve sebze bahçeciliği gibi diğer ekonomik topluluk türlerinide de kolektif olarak örgütlendiler. Bu örgütlenme kadınların ilk örgütlenmesiydi. Kolektif örgütlerle elde edilen   deneyimler kadınları biiçlendirdi ve EZLN'e katılmı sağladı.

EZLN'e katılım

Askeri ve Siyasal Katılım

EZLN, köylülerin Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması ile topraklarından mahrum kalacağı için Meksika'ya savaş ilan etti. EZLN'na katılan kadınların lideri Binbaşı Ana Maria, 1 Ocak 1994'te San Cristóbal de las Casas'a ve Chiapas'ta bulunan altı kasabaya girerek kadınların sesini duyurdu.

Kadınlar EZLN ordusunun üçte birini oluşturuyordu. Buna ek olarak, EZLN'ni destekleyenlerin yarısı kadınlardı. İsyanın başlarında kadın savaşçıların çoğunluğu daha örgütsüz, yerel milislerdi. Ancak daha sonra kadınlar, örgütlü bir şekilde savaşmaya başladı. İsyana katılan kadınlar, kendi ailelerinden kopmak zorundaydı. Çünkü savaşçı kadınların  yaşadıkları doğal koşullar, çocuklara bakmayı zorlaştırıyordu. Bazı kadınlar çocukların yanına gittiyse de çoğu kamplarda kaldı. EZLN kamplarındaki erkekler ve kadınlar pişirme ve temizlik görevlerini eşit şekilde paylaşıyorlar.

EZLN'e katılan kadınlar, eğitim fırsatlarına erişimi sağladı. Zapatistaların hâkim olduğu bölgelerdeki okullarda, İspanyolca çeşitli Maya dilleri ile birlikte ortak bir dil olarak öğretildi. Böylece Zapatista kadınları İspanyolca'yı öğrendi. Kadınlar okuma ve yazmayı bu okullar sayesinde öğrendi.

Diğer Katılımlar

EZLN'e katılıp savaşmayan ancak onları destekleyen kadınlar da vardı. Bunlar yaşlı veya bakımı gereken kadınlardı. Bu kadınlar; ordu geldiğinde kamplardaki askerleri uyarmak, EZLN'in bildirilerini topluluklara bildirmek, üniforma dikmek ve daha fazlalarını yapıyordu.

Yerli Feminizm

Meksika'da oluşan batılılaşma, küreselleşme ve Zapatista hareketi, yerli feminizm düşüncesini doğurdu. Bu düşünceyi en çok Meksika'nın Chiapas'taki ezilen kadınları benimsedi. Yerli feminizm, etnik, sınıfsal ve toplumsal cinsiyet konuların karışımından oluşmaktadır. Her ne kadar Feminizm, batılılaşmanın bir sonucu olarak görülse de, yerli kadınlar, egemen batı kültürü ve ideolojisinin dayatmalarından soyutlanmış, yerel geleneklerini korumaya çalıştıklarını belirtiyorlardı. Yerli feminizm, kadınların ve yerel halkın mücadelesine dayanır ve bu hedefleri gerçekleştirmek için bazı batı fikirlerinden yararlanır. Zapatistalı kadınlar sadece Chiapas'taki kadınlar için değil ezilen bütün kadınlar için mücadele eder. Zapatista hareketinin liderlerinden Ana Maria ile yapılan bir röportajda bunu açıklamaktadır.

Kadın Devrim Yasası

• Kadınlar; ırk, inanç, renk veya siyasi aidiyet temelinde herhangi bir ayrım yapılmaksızın devrimci mücadeleye katılma hakkına sahiptir.
• Kadınlar çalışma ve maaş alma hakkına sahiptir.
• Kadınların sahip oldukları ve baktıkları çocuk sayısıyla ilgili karar verme hakları vardır.
• Kadınlar topluluk meselelerine katılma ve özgürce ve demokratik olarak seçildikleri takdirde liderlik pozisyonlarına sahip olma hakkına sahiptir.
• Kadınların sağlık ve beslenme gibi birincil bakım hakkı vardır.
• Kadınlar eğitim hakkına sahiptir.
• Kadınların eşlerini seçme hakkı vardır (yani romantik/cinsel partnerlerini seçme hakkına sahiptir) ve kadınlar zorla evlendirilemez .
• Hiçbir kadın aile üyeleri ya da başka erkekler tarafından dövülmemeli ya da fiziksel olarak kötü muamele edilmemelidir. Tecavüz ve tecavüz teşebbüsleri şiddetli olarak cezalandırılmalıdır.
• Kadınlar örgütte liderlik pozisyonlarına sahip olabilir ve devrimci silahlı kuvvetler arasında askeri bir konumda bulunabilirler.
• Bütün kadınlar devrimci kanun ve yönetmeliklerce öngörülen tüm hak ve yükümlülüklerine sahiptir.

Encuentro

Zapatista kadınları, kadınlarla ilgili konularda tartışmak için Aralık 2007'de Chiapas'daki küçük bir köy olan la Garrucha'da bir toplantı gerçekleştirildi. Yaklaşık üç yüz Zapatista kadının dahil olmak üzere üç bin katılımcı katıldı. Encuentro bölgesi kadınlar için bir alan olarak kabul edildi.

Bu kadınlar ayaklanmadan önceki yaşamlarını, bu tarihten sonra neler değiştiğini ve kadınların EZLN'ye nasıl katıldığı gibi konuları görüştüler. Ayrıca Zapatista kadınları; evde şiddet, sağlık ve eğitim erişiminden yoksun olma ve kendi toplumlarında karşılaşılan ayrımcılık gibi kadınların maaruz kaldıkları kötü muameleden bahsettiler. Ardından kadınlar, kadınların bu kötü muameleden nasıl kurtulacağını tartıştılar. Kadınların bu muameleden kurtulması için, kadınların daha bağımsız olmasına izin veren kadın kolektifleri aracılığıyla Zapatista hareketine katılımı sağlaması gerektiği kararına vardılar.

Önemli Kadınlar

Comandante Ramona

Comandante Ramona, EZLN'deki ilk siyasi liderlerdendi. Sadece Tzotzilce konuştu ve Tzotzil ile İspanyolca arasında çevirmeler ile uğraşmıştır. Ramona, kadınların siyasi örgütlenmesi için çalıştı. Ancak direnişçi olarak savaşmadı. İlk ayaklanmayı takiben Şubat 1994'te Ramona, barış görüşmelerine katıldı ve Meksika hükümeti ile bir müzakereci olarak çalıştı. Ramona 6 Şubat 2006'da 40 yaşında böbrek kanseri nedeniyle öldü.

Binbaşı Ana Maria

Sekiz yaşındayken barışçıl protesto gösterilerine katıldı. 14 yaşındayken kardeşi ile birlikte EZLN'e katıldı. Ana Maria, Zapatista Ayaklanmasında askeri liderlerden biriydi. Piyade Binbaşı olarak, bir tabur komuta etti ve onlarla birlikte savaştı.