İstisnacılık

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Amerika'ya İlk Babaların İnişi, Charles Lucy, 1868

İstisnacılık, bir türün, ülkenin, toplumun, kurumun, hareketin, bireyin veya zaman diliminin "istisnai" (yani sıra dışı veya olağanüstü) özel statüye ve yazgıya sahip olduğunu düşünme doktrini veya inancıdır.[1] Terim, belirtilmiş olsun veya olmasın bir şekilde üstün olunduğu fikrini de taşır. Bu istisnayı Tanrı ya da kaderin tayin ettiği düşünülebilir.[1] Her ne kadar ortaya atılan bu fikir bir döneme ilişkin olarak gelişmiş gibi görünse de, günümüzde özellikle belirli uluslara veya bölgelere ilişkin bağlamlarda kullanılmaktadır.

İngiltere'den ilk göç eden Babalara ve ilk dönem sömürgecilerine, Amerika'ya gelmeleri için Tanrı'nın Avrupa kökenli bu yerleşimcilere ilham verdiği ve "İlahi Takdir"in desteğine sahip oldukları ulusal mitolojide yer almaktadır.[1]

Kavramın gelişimi ve kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Alman romantik filozof ve tarihçiler, özellikle Johann Gottfried Herder (1744-1803) ve Johann Gottlieb Fichte (1762–1814), 18. yüzyılın sonlarında benzersizlik teması üzerine yoğunlaştılar. Siyasal devlet vurgusunu azaltıp, bunun yerine bütün insanlar için, dillerini ve geleneklerini içeren Volk (halk) kavramının benzersizliğini vurguladılar. Kendine özgü tarihi olan kültürel bir varlık olarak kabul edilen her millet, bir "ulusal ruh" ya da "halkın ruhuna" (Almanca: Volksgeist) sahipti. Bu fikir, milliyetçiliğin geliştiği 19. yüzyıl Avrupa topraklarında, özellikle de elitlerin başka yerlerden yönettiği ülkelerde, güçlü bir etkiye sahipti.[2][3]

Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya,[4] Fransa, Almanya, Yunanistan,[5] Hindistan, Pakistan, Japon İmparatorluğu, İran, İsrail, Kuzey Kore, Güney Afrika,[6][7] İspanya, İngiltere, Sovyetler Birliği, Avrupa Birliği ve Tayland gibi birçok ülke için "istisnalık" iddiaları yapıldı.[8][9] Tarihçiler, tarihte Çin, Osmanlı İmparatorluğu, Antik Roma ve Antik Hindistan gibi tarihi imparatorluklar da dahil olmak üzere birçok başka örnek de göstermektedirler.[10]

On dokuzuncu yüzyılda İngiliz emperyalistleri, dünyanın karanlıkta kalmış bölgelerine üstün İngiliz değerleri getirme misyonuna sahip olduklarına inanıyorlardı. Günümüzde ise Yahudiler, Tanrı'nın onlara, şu anda Batı Şeria'da işgal ettikleri Filistin topraklarını verdiklerini sanmaktadırlar. Amerika'ya giden Avrupalı sömürgeci göçmenler, kıtayı aşmak için "İlahi Takdir tarafından tahsis edilmiş açık bir kadere" sahip olduklarına inanmışlardır. ABD'de hâlâ birçok kişi ülkelerinin dünyanın geri kalanına ışık yaymak gibi özel bir misyonu olduğuna inanıyor.[1]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

İstisnacılığa olan inanç, bir analizdeki tuhaflıkları aşırı vurgulaması ve anlamlı karşılaştırmaları görmezden gelmesi veya küçümsemesi bakımından tarihselciliğe benzer hatalı bir düşünceyi temsil edebilir.[kaynak belirtilmeli] Bir grup, farklılığın görünümünü abartmak, daha geniş bir hareket alanı yaratmak ve algılanan gerekçeleri azaltacak benzerliklerin tanınmasından kaçınmak için "istisnacılık" iddiasında bulunabilir. [kaynak belirtilmeli] Bu, anlamlı karşılaştırmalar için ilgili temelleri göz ardı eden sahte bir argümantasyon biçimi olan özel savunma örneği olabilir.[kaynak belirtilmeli] İstisnacılık genellikle zayıf tarihsel bilgiye dayanmaktadır.[11]

Diğer alanlarda kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

İstisnacılığın, tıp ve genetik alanlarında da kullanımları vardır.

Psikoloji alanındaki bazı hastalıkların semptomları arasında bulunan bir tür psikotik sanrı olan grandiyöz, İngilizce büyük anlamına grand kelimesinden gelir ve kişinin kendini aşırı bir güven içerisinde birçok yönden üstün görmesine neden olur.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Grandin, Greg (2 Ocak 2017). "The Strange Career of American Exceptionalism". The Nation (İngilizce). ss. 22-27. 

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d Crofton, Ian (2023). Tuğçe İnceoğlu (Ed.). Dakikalar İçinde Büyük Fikirler. M. Murtaza Özeren tarafından çevrildi. İstanbul: Kronik Kitap. s. 298. ISBN 978-625-8431-55-1. 
  2. ^ Schmidt, Royal J. (Haziran 1956). "Cultural Nationalism in Herder". Journal of the History of Ideas (İngilizce). 17 (3). University of Pennsylvania Press. ss. 407-417. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  3. ^ Kohn, Hans (Haziran 1949). "The Paradox of Fichte's Nationalism". Journal of the History of Ideas (İngilizce). 10 (3). University of Pennsylvania Press. ss. 319-43. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  4. ^ Triggs, Prof. Gillian. "Free speech and human rights in Australia" (İngilizce). www.humanrights.gov.au. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  5. ^ Papanikolaou, Dimitris. "Questioning Greek Exceptionalism" (İngilizce). University of Oxford - Faculty of Medieval and Modern Languages. 16 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  6. ^ Dlakavu, Simamkele. "South Africa IS in 'Africa'" (İngilizce). Daily Maverick. 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  7. ^ Padya, Raymond (Journalism Editor) (29 Ekim 2013). "South Africa's Worrying Exceptionalism". Iziko Live (İngilizce). Durban University of Technology. 16 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  8. ^ Nolte, Georg; Aust, Helmut Philipp (2013). "European exceptionalism?" (PDF). Global Constitutionalism (İngilizce). 2 (3). Cambridge University Press. ss. 407-436. doi:10.1017/S2045381713000038. hdl:10419/66220. 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  9. ^ Hoffmann, Leif (1 Ocak 2011). "Becoming Exceptional? American and European Exceptionalism and their Critics: A Review" (İngilizce). Cairn.info. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  10. ^ Chase-Dunn, Christopher K.; Hall, Thomas D.; Manning, E. Susan. "Rise and Fall: East-West Synchronicity and Indic Exceptionalism Reexamined". Social Science History (İngilizce). 24 (4, Kış 2000). in Project Muse. ss. 727-754. 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  11. ^ Coventry, C. J. Özgürlüğün Yeni Doğuşu: South Australia, slavery and exceptionalism. Güney Avustralya Tarih Konseyi (HCSA) Konuşması (2020). 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İstisnacılık&oldid=32339229" sayfasından alınmıştır