İnce ve Kalaburun Çatışmaları

İnce ve Kalaburun Çatışmaları
	İran Krizi
	; 15 Aralık 1946'da AMH'nin işgali nedeniyle Tahranda düzenlenen askeri geçit töreni
Tarih	Nisan 1946
Bölge	Tikantape ve Sayingala (Güney Azerbaycan)
Sebep	Güney Azerbaycan'ın İran'dan ayrılmak isteği
Sonuç	AMH'nın zaferı
Coğrafi; Değişiklikler	Tikantape ve Sayingala yenıden AMH yönetımine gerı döndü.
Taraflar
İran	Azerbaycan Millî Hükûmeti
Komutanlar ve liderler
Muhammed Rızâ Pehlevî ; General Ahmed Emir-Ahmedi	Seyid Cafer Pişevari; General Cafer Kavian ; General Azimi

İnce ve Kalaburun Çatışmaları — Nisan 1946'da Tikantape ve Sayingala yolları arasındaki İnka ve Kalaburun köylerinde Muhammed Rıza Şah Pehlevi'ye yakın güçler ile Azerbaycan Millî Hükûmeti güçleri arasında meydana gelen askeri çatışmaları ifade eder.

Arka Plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1944'ün sonunda SSCB ile İran arasındaki ilişkiler kötüleşti. SSCB'ye petrol alanında özel haklar verilmesi teklifinin İran tarafından reddedilmesinin ardından Sovyetler, Güney Azerbaycan'daki etnik sıkıntılardan yararlanmaya karar verdi. Ortaya çıkan Azerbaycan Demokrat Fırkası 3 Eylül 1945'te kurulduğunu duyurdu. 2-4 Ekim 1945 tarihleri arasında ADF'nin Birinci Kongresi Tebriz'de düzenlendi. Kasım ayının sonunda Güney Azerbaycan'ın her yerinde Azerbaycan Halk Meclisi seçimleri yapıldı. Aynı zamanda Şah'ın ordusuna karşı da tedbirler alındı ve bu ordu oluşumları etkisiz hale getirildi. 1-19 Aralık tarihlerinde fiilen Güney Azerbaycan'ın büyük bir kısmı ADF'nin eline geçti. Aralık ayında Halk Kongresi kendisini Kurucu Meclis ilan etti ve aynı zamanda Ulusal Komite üyelerini de seçti. 12 Aralık'ta Güney Azerbaycan'ın özerkliği ilan edildi. Azerbaycan'da yaşanan bu süreç Tahran'da endişeyle izlendi ve şiddetli itirazlarla karşılandı.^[1]^[2]

Sovyet ordusunun İran'dan çekilme sürecinin başlamasıyla birlikte Azerbaycan Milli Hükümeti (AMH) ile Tahran hükümeti arasındaki temas hattında her iki ordunun da faaliyete geçmesi başladı. Tahran güçleri halk arasında propaganda yürüttü ve halkı Milli Hükümetin askerlik hizmeti çağrısına katılmamaya çağırdı. Cemil Hasanlı, Tahran hükümetinin, Sovyet ordusunun İran'dan çekilmesi kararının yarattığı kafa karışıklığından yararlanarak AMH'yi cezalandırmayı amaçladığını iddia ediyor.^[3]

Çatışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

AMH'nin Marağa kentindeki askeri birlik komutanı General Azimi, 17 Nisan'da AMH Halk Kuvvetleri Komutanı Cafer Kavian'a, 800 kişilik İran askeri birliğinin Tikantepe ile Sayingala yolları arasındaki İnce ve Kalaburun köylerine saldırdığını bildirdi. Bu köylerdeki mevkiler AMH'nin Halk Ordusu tarafından savunuluyordu. Ertesi gün İran güçlerinin yeniden organize ettiği saldırı akşam saatlerine kadar devam etti. Dört gün süren çatışmalarda 15 gönüllü öldürüldü veya yaralandı. AMH'nin başı Seyid Cafer Pişevari, Tahran ordusunun sürekli saldırılarından endişelenmeye başlamıştı. Bu saldırılar sonucunda AMH'nin merkezi olan Tebriz şehrinin tehlikeye girebileceğinden korkuyordu. Bu nedenle bu yerlerde bir an önce eski düzenin geri getirilmesini emretti. AMH, talimatı üzerine çatışmaların yaşandığı mevzilere takviye ekip gönderdi. Çatışmaların ardından İnce ve Kalaburun'da AMH yeniden iktidara geldi. Bu çatışmalarda İran ordusu 8 kişiyi kaybetti.^[4]

Sonuç[değiştir | kaynağı değiştir]

Dönemin İran savunma bakanı Ahmedi, İnce ve Kalaburun'daki çatışmaları ADF'nin İran ordusuna saldırısı olarak sundu. Demokratların cezalandırılmasını önerdi. O dönemde İran'ın başbakanı Ahmad Qavam al-Saltana buna karşıydı. Konunun kapsamlı bir şekilde incelenmesinden yanaydı. Sovyet istihbarat teşkilatlarının ele geçirdiği bilgilere göre ordu ile demokratlar arasındaki çatışmanın nedeni Ahmedi, Yazdan Panah, Manuçehr İkbali, Sepehr ve Murtaza Bayat gibi Şah'a yakın kişilerin Qavam'a karşı provokasyonuydu. Ancak AMH'nin aldığı önlemler sonucunda İnce, Miyanbulag ve Kalaburun köylerinde Tebriz'in hakimiyeti yeniden oluştu. Mir Cafer Bagirov bu konu hakkında Stalin ve Molotov'a şunları yazmıştır:^[5]

Ahmad Qavam'ın bu eylemiyle bir yandan Milli Hükümetin savunma yeteneklerini test etmek, diğer yandan gerici güçleri Azerbaycan'da düzeni bozmaya teşvik etmek istediğini düşünüyoruz. Pişevari, gerekirse Halk Ordusu güçleriyle İran ordusuna karşı direnişini sürdüreceğini belirtiyor.

Bağırov genel olarak İran'la kurulacak ilişkilerde askeri gücün önemine vurgu yapmaktaydı. Askeri güç olmadan hiçbir şeyin başarılamayacağını düşünüyordu.^[5]