Penahali Han: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
| 5. satır: | 5. satır: | ||
=== Gençliği === |
=== Gençliği === |
||
Genç yaşlarında, [[Afşar]] komutanı [[Nadir Şah Afşar]]'ın yanında, ordu hizmetine girmiştir. Nadir Şah'ın yanındayken, devletle ilgili incelikleri öğrenmeye başlamıştır. [[Muğan Kurultaı]]'nda Nadir Şah'ın aleyhine oy verince, Nadir Şah tarafından [[Horasan]]'a sürgün edilmiştir.<ref name=":0">[[Qarabağnamələr|Qarabağnamə]], [[Mirzə Adıgözəl bəy]], 1950, s. 54</ref> Penah Ali, buna rağmen kendisine bağlı kişilerle geri dönmüş ve bir süre Karabağ Dağlarında, bir süre ise [[Şeki]]'de gizlenmiştir. |
Genç yaşlarında, [[Afşar]] komutanı [[Nadir Şah Afşar]]'ın yanında, ordu hizmetine girmiştir. Nadir Şah'ın yanındayken, devletle ilgili incelikleri öğrenmeye başlamıştır. [[Muğan Kurultaı|Muğan Kurultayı]]'nda Nadir Şah'ın aleyhine oy verince, Nadir Şah tarafından [[Horasan]]'a sürgün edilmiştir.<ref name=":0">[[Qarabağnamələr|Qarabağnamə]], [[Mirzə Adıgözəl bəy]], 1950, s. 54</ref> Penah Ali, buna rağmen kendisine bağlı kişilerle geri dönmüş ve bir süre Karabağ Dağlarında, bir süre ise [[Şeki]]'de gizlenmiştir. |
||
== |
== Han olması == |
||
1747'de Nadir Şah'ın ölümünden sonra, Azerbaycan'da [[Gence]], [[Şirvan]], [[Şəki]], [[Quba|Kuba]][[Bakı|Bveakıüü]] vb. birçok hanlık ortaya çıkmıştır. Bu durumda, Karabağ'daki egemenliğin merkezileşmesine karşı çıkan beylerle yaptığı mücadele sonucunda [[Karabağ Hanlığı]]'nı kurmuştur. Onun kurduğu bu hanlığı, [[Adil Şah]] tanıdığını açıklamıştır.<ref name=":0" /> Böylelikle, 1551'de kurulan [[Karabağ Beylerbeyliği]], Karabağ ve Gence olmak üzere iki hanlığa bölünmüş, Karabağ hanlığında egemenlik [[Kaçar Hanedanı]]'ndan [[Cavanşir]]<nowiki/>lere geçmiştir. Gence'de ise Kaçarlar egemenliklerini devam ettirmiştir. Ancak, [[Şah Abbas]] ve Nadir Şah dönemlerinden beri Karabağ bölgesindeki gücünü koruyan Kaçar Hanedanı, Karabağ üzerindeki haklarından vazgeçmek istememiştir. |
|||
[[1747]]-ci ildə [[Nadir şah]]ın qətlindən sonra [[Azərbaycan]]da [[Gəncə]], [[Şirvan]], [[Şəki]], [[Quba]], [[Bakı]] və başqa xanlıqlar yaranır. [[Qarabağ]]da Pənah xan hakimiyyətin mərkəzləşdirilməsi əleyhinə olan yerli əmirlər və məliklərlə gərgin mübarizədə [[Qarabağ xanlığı]]nı qurur. Pənahəli xanın hakimiyyəti [[Adil şah]] tərəfindən də tanınmışdı.<ref name=":0" /> Beləliklə də [[1551]]-ci ildə əsası qoyulmuş [[Qarabağ bəylərbəyliyi]] iki yerə – [[Qarabağ xanlığı|Qarabağ]] və [[Gəncə xanlığı|Gəncə]] xanlıqlarına bölünür və Qarabağ xanlığında hakimiyyət [[Qacarlar]]dan [[Cavanşirlər]]ə keçir. ([[Gəncə]]də isə yenə də Ziyadoğlu Qacarlar hakim idilər.) Məsələ burasındadır ki, I[[ Şah Abbas]]ın və [[Nadir şah]]ın vaxtlarında qızılbaş tayfalarının [[Qafqaz]]dan kütləvi olaraq, köçürülməsinə qədər bu bəylərbəylik əsas etibarı ilə türkmənşəli Qacar tayfaları ilə məskunlaşmışdı. Və burada [[1547]]-ci ildə Sultan titulunu qazanmış [[Şahverdi sultan Ziyadoğlu-Qacar|Şahverdi Ziyadoğlu]] Qacardan başlayaraq, həmişə qacarların Ziyadoğlular boyundan olan nümayəndələr hakim olmuşdular. Təbii ki, belə bir vəziyyətdə qacarlar Qarabağda aparıcı mövqeyin itirilməsi ilə barışa bilməzdilər və bundan sonra hələ uzun zaman öz doğma torpaqlarını geri qaytarmağa cəhdlər göstərmişdilər. |
|||
=== İlk illəri === |
=== İlk illəri === |
||
Sayfanın 14.43, 23 Nisan 2016 tarihindeki hâli
 | Bu sayfada devam eden bir çalışma vardır. Yardım etmek istiyorsanız ya da çalışma yarım bırakılmışsa, çalışmayı yapan kişilerle iletişime geçebilirsiniz. Bu sayfada son yedi gün içinde değişiklik yapılmadığı takdirde şablon sayfadan kaldırılacaktır. En son değişiklik, 8 yıl önce Çalıştay (katkılar | kayıtlar) tarafından gerçekleştirildi (). |
Penah Ali Han (d. 1693, Terter; ö. 1761, Şiraz | Azerbaycan Türkçesi: Pənahəli xan), 1693'te Azerbaycan'ın Terter ilinde doğan Karabağ Hanlığı'nın kurucusu ve ilk hanıdır.[1][2]
Yaşamı
Karabağ Hanlığı'nın kurucusudur. Ülkenin soylu ailelerinden Cevanşir uruğuna mensup bir ailenin çocuğu olarak Karabağ'ın Alakargu köyünde dünyaya gelmiştir. Babası, İbrahim Halil Ağa'dır.
Gençliği
Genç yaşlarında, Afşar komutanı Nadir Şah Afşar'ın yanında, ordu hizmetine girmiştir. Nadir Şah'ın yanındayken, devletle ilgili incelikleri öğrenmeye başlamıştır. Muğan Kurultayı'nda Nadir Şah'ın aleyhine oy verince, Nadir Şah tarafından Horasan'a sürgün edilmiştir.[3] Penah Ali, buna rağmen kendisine bağlı kişilerle geri dönmüş ve bir süre Karabağ Dağlarında, bir süre ise Şeki'de gizlenmiştir.
Han olması
1747'de Nadir Şah'ın ölümünden sonra, Azerbaycan'da Gence, Şirvan, Şəki, KubaBveakıüü vb. birçok hanlık ortaya çıkmıştır. Bu durumda, Karabağ'daki egemenliğin merkezileşmesine karşı çıkan beylerle yaptığı mücadele sonucunda Karabağ Hanlığı'nı kurmuştur. Onun kurduğu bu hanlığı, Adil Şah tanıdığını açıklamıştır.[3] Böylelikle, 1551'de kurulan Karabağ Beylerbeyliği, Karabağ ve Gence olmak üzere iki hanlığa bölünmüş, Karabağ hanlığında egemenlik Kaçar Hanedanı'ndan Cavanşirlere geçmiştir. Gence'de ise Kaçarlar egemenliklerini devam ettirmiştir. Ancak, Şah Abbas ve Nadir Şah dönemlerinden beri Karabağ bölgesindeki gücünü koruyan Kaçar Hanedanı, Karabağ üzerindeki haklarından vazgeçmek istememiştir.
İlk illəri
Pənah xan 1748-ci ildə öz xanlığının paytaxtını qısa müddətdə salınmış Bayat qalasına köçürür. Bölgədə əsas rol oynamağa can atan Hacı Çələbi Pənah xanın bu fəallığından narahat olaraq, Şamaxı xanı ilə ittifaqda hələ möhkəmlənməmiş paytaxtı (Bayat qalasını) mühasirəyə alır. Bir ay davam edən mühasirə heç nə vermir və müttəfiqlər bir qədər də itkiyə uğrayaraq, geri dönürlər. Tarixçi Mirzə Camalın yazdığına görə, Hacı Çələbi geri dönərkən demişdi:"Pənah xan əvvəl saf gümüş idi, biz gəldik, onu döydük və sikkəyə çevirdik."[3]
Sonradan Pənah xan indiki Ağdamın yaxınlığında, Şahbulaq adlanan yerdə özünə yeni bir paytaxt – Şahbulaq qalasını tikdirməyə başlayır və qonşu xanlıqların torpaqları hesabına Qarabağ torpaqlarını genişləndirməyə başlayır. Onun nüfuzu get-gedə artır. Artıq Gəncə, İrəvan, Təbriz və Qaradağ xanları onunla ittifaq bağlamaqdan, dostluq etməkdən ötrü yollar axtarırdılar. O həmçinin Qarabağ məlikliklərini də özünə tabe edir.
Pənah xanın planları böyük idi, lakin bunları həyata keçirmək üçün ailə və xəzinə sarıdan arxayınlıq lazım idi. Bunları nəzərə alan Pənah xan artıq üçüncü paytaxtı üçün tamamilə keçilməz bir yer seçir. Bu qala üçün yerin seçilməsində müxtəlif ölkələrdən gəlmiş mütəxəssislər iştirak edirlər. 1750-ci ildə qayalıqlarla əhatə olunmuş sıx meşədə Pənah xanın şərəfinə Pənahabad adlandırılan, sonradan isə Şuşa deyilən qala şəhərinin əsası qoyulur. Qalanın divarlarını hörmək, şəhəri salmaqdan ötrü Azərbaycanın hər yerindən buraya memarlar və inşaatçılar gətirilir. Ətraf kəndlərin əhalisi yeni paytaxta köçürülür. Xan sarayı, məscidlər, hamamlar və nəhayət sikkəxana tikilir. Burada Qarabağ xanlığının "Pənahabadi" adlanan sikkəsi kəsilirdi. Bu pullar Azərbaycanın bütün xanlıqlarında və İranda başqa pullarla yanaşı işlək idi.
İranla münasibətlər
Bu zaman İranda və Güney Azərbaycanda əfşar, qacar və zənd tayfalarının nümayəndələri arasında hakimiyyət uğrunda gərgin mübarizə gedirdi. Bu mübarizədə Məhəmməd Həsən xan Qacar daha tədbirli çıxır və qələbə qazanır. O, İranın bir çox ərazilərinə nəzarəti ələ keçirir, özünü az qala şah sayır və öz adından pul da buraxırdı. 1751-ci ildə Məhəmməd Həsən xan Qacar öz ordularını Qarabağ üzərinə yeritdi. Düz bir ay ərzində o, çoxsaylı ordusunu Şuşa üzərinə hücuma hazırlayır. Lakin bu zaman İrandan xəbər gəlir ki, Kərim xan Zəndin başçılığı altında ona qarşı üsyan qalxıb. Məhəmməd Həsən xan qoşununu geri çəkib, İrana tələsir. Pənah xan vəziyyəti belə görüb, onu təqib etməyə başlayır və Ərdəbil əyalətini tutur.
Qarabağ Məhəmməd Həsən xanın hücumundan özünə gəlməmiş Şuşanın divarları dibində Nadir şahın görkəmli sərkərdələrindən olan, Urmiya xanı Fətəli xan Əfşarın 30 minlik ordusu peyda olur. Elə ilk döyüşdə sarsıdıcı zərbə alan Fətəli xan tutulmuş əsirlərin qaytarılacağı təqdirdə öz qızını Pənah xanın oğlu İbrahimxəlilə ərə verməyə razı olduğunu bildirir. Pənah xan onun təklifini qəbul edir və əsirlərlə birlikdə oğlunu da Fətəli xanın düşərgəsinə göndərir. Lakin Fətəli xan şərti pozaraq, İbrahimxəlili də götürüb, qoşununu uğurla Urmiya tərəfə çəkir. Oğlunun itirilməsi ilə barışmayan Pənah xan döyüş meydanında Fətəli xanla görüşmək üçün fürsət axtarır. Çox keçmir ki, belə bir fürsət yaranır.
Death
When Karīm Khan Zand took control of much of Iran, he forced Panāh Khan to come to Shiraz (Capital), where he died as a hostage.[4] Panah-Ali Khan's son Ibrahim-Khalil Khan was sent back to Karabakh as governor.[5] Ibrahim, succeeding his father (1760), not only ruled over most of Qarābāḡ, but also became one of the major potentates in the Caucasus.
See also
References
- ^ "History of Azerbaijan" Encyclopædia Britannica Online:
- ^ Abbas-gulu Aga Bakikhanov. Golestan-i Iram
- ^ a b c Qarabağnamə, Mirzə Adıgözəl bəy, 1950, s. 54
- ^ BOURNOUTIAN, GEORGE. "EBRAHÈM KHALÈL KHAN JAVANSHER". Encyclopedia Iranica. Erişim tarihi: 2011-11-04.
- ^ Tapper, Richard (1997). Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press. ss. 114–115. ISBN 0-521-47340-3.