Birlikte çalışabilir bilgi sistemleri: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
HALUKSENERBBY (mesaj | katkılar)
15 değişiklik
k Fazla bırakılmış boşluk kaldırıldı.
Mavrikant Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
150.956 değişiklik
+ Kategorisiz Şablonu
70. satır: 70. satır:


Yıldırım, Banu Fulya (2019-12-29). "Sağlığın Kişiselleşmesi ve Kişisel Sağlık Bilgi Sistemleri". ''Bilgi Yönetimi''. 2 (2). https://doi.org/10.33721/by.642698
Yıldırım, Banu Fulya (2019-12-29). "Sağlığın Kişiselleşmesi ve Kişisel Sağlık Bilgi Sistemleri". ''Bilgi Yönetimi''. 2 (2). https://doi.org/10.33721/by.642698

{{Kategorisiz|Ocak 2021}}

Sayfanın 05.23, 1 Ocak 2021 tarihindeki hâli

Birlikte çalışabilir bilgi sistemleri (BÇBS, İngilizce: Interoperable Information Systems, kısaca IIS) her yöne akan bilgiye erişim imkânı sağlamak üzere tasarlanmış yapıdır. Sistemlerin kendi içinde ve birlikte çalışarak gerçekleştirdiği etkileşimle bilgiye erişim imkânı sağlar.[1]

Birlikte Çalışabilirlik

Bilgi teknolojilerinin gelişimiyle beraber bilgi ve belge yönetimi hizmetlerinin de dijital olarak sağlanmaya başlamasıyla çeşitli bilgi sistemleri arasında birlikte çalışabilirliğin (İngilizce: Interoperability) önem kazanması ve yaygınlaşması öne çıkmaktadır.[2] Birlikte çalışabilirlik terimi ilk olarak askeri alanda 5 Mart 1980 tarihli ve 2010.6 sayılı Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı belgesinde kullanılmıştır. Bu belgede sistemlerin birbiri ile etkileşim halinde bulunarak birlikte daha etkili şekilde çalışmasını tarif etme şeklinde kullanılmıştır.[2][3]

Kurum içi ve kurumlar arası bilgi paylaşımı ihtiyacının giderek artması nedeni ile birlikte çalışabilirlik esasları ön plana çıkmıştır. Bu nedenle kurumların performans ve stratejik yönetim faktörlerinde birlikte çalışabilirlik ilkesi önem kazanmıştır. Üretilen ve kullanılan bilginin anlamı, tutarlı ve ileri dönük olarak efektif kullanımı dijitalleşme ekseninde bilgi sistemlerinin birlikte çalışabilirlik ilkesi etrafında dönüşümü ile mümkün olmuştur.[4]

Birlikte çalışabilir bilgi sistemlerinin amacı verimliliğin artırılarak bilgi hizmetlerinin diğer sistemlerle entegre olarak daha hızlı, güvenli ve verimli olarak sağlanmasıdır.

Toplumun talep ettiği hizmetlerin karşılanmasında birlikte çalışabilir bilgi sistemlerinin geliştirilmesi kuruluşlara değer katan ve aynı zamanda hizmet kalitesini artıran bir yaklaşım sunar.[5]

Elektronik Belge Yönetim Sistemleri

Elektronik belge yönetim sistemleri (EBYS) kurumsal faaliyetlerde yönetim ve işleyiş sürecinde kullanılan tüm belgelerin doğru şekilde yönetilmesi, kullanılması ve saklanması yükümlülüğü bulunan kurumlar için sürecin dijital olarak daha sağlıklı ve düzenli yürütülmesine imkân sağlar.[6] Elektronik belge yönetim sistemlerinde belgeler dijital ortamda üretilmektedir ve tüm yönetim süreci elektronik ortam üzerinden yönetilmektedir. Basılı olarak üretilen ve daha sonra dijitalleştirilen ya da dijital olarak üretilen elektronik belgelerin düzenleme, dosyalama, erişim, denetim, saklama, imha işlemlerinin gerçekleştirilmesi için elektronik belge yönetim sistemleri kullanılmaktadır.[6]

Birlikte Çalışabilir Bilgi Sistemleri

Bilimsel Araştırmalarda Birlikte Çalışabilir Bilgi Sistemleri

Ayrıca birlikte çalışabilir bilgi sistemleri çok farklı disiplinlerde birlikte çalışabilirliğin getirdiği önemli verimlilik neticesinde çok daha sağlıklı veri yönetimi yapılmasına olanak sağlamaktadır. Çevresel koşulların gözlenmesi ve sürdürülebilirlik anlamında verimliliğin arttırılmasında birlikte çalışabilir bilgi sistemlerinin katkıları çok büyüktür. Bu kullanıma örnek olarak su kaynaklarının takibi, meteorolojik tahminler, karbon salınımı ve enerji alanında birçok parametre eş güdümlü olarak incelenmekte ve birlikte çalışabilirliğin getirdiği birden fazla sistemin birleşerek daha sağlıklı sonuçlar çıkarması ve elde edilen verilerin karşılaştırmalı olarak incelenmesiyle daha doğru analiz çıktıları sağlanır. Artan bu verimlilik ile daha gerçekçi regülasyonların hazırlanması ve önlemlerin daha erken alınarak olası zararların daha az etki ile atlatılması sağlanır.[7] Birlikte çalışabilir bilgi sistemlerinde gelişmiş yazılımların geliştirilmesi, kullanılması ve sistemin verimli çalışan bir mimariye sahip olması önemlidir. Aynı zamanda araştırmacılar açısından bu sistemlerin kullanım alanları çeşitli bilim, eğitim, yönetim ve sosyal verilerinin değerlendirilmesi konusunda ucu açık bir çeşitliliğe sahiptir. Küresel ve lokal çapta araştırmaların yapılması, hizmet kalitesinin artırılması ve sorunların çözümü açısından birlikte çalışabilir bilgi sistemleri önemli bir rol üstlenmektedir.[7]

Bilimsel Araştırmalarda Birlikte Çalışabilir Bilgi Sistemi Örneği Olarak: NASA - EOSDIS

Birlikte çalışabilir bilgi sistemlerinin önemli bir kazanımı da bilimsel araştırmalarda farklı disiplinlerden elde edilen araştırma verilerinin birlikte değerlendirilerek daha doğru sonuçlar elde edilmesi olmuştur. Bilimsel araştırmalarda farklı sistemlerin beraber çalışarak ortaya daha net sonuçlar koymasının hedeflendiği bilimsel araştırma programlarından önemli örneklerden biri de Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA)' nin Dünya Gözlem Sistemi Veri ve Enformasyon Bilgi Sistemi (İngilizce: Earth Observing System Data and Information System olan EOSDIS' dir. 1990'lı yıllarda başlayan bu NASA Dünya gözlem programında birçok farklı sistemden alınan veriler tek sistemde (EOSDIS) toplanır ve analiz edilir. Bu sistemde kutup araştırmaları, okyanus yüzeyi, atmosferik dinamikler ve diğer birçok disiplin ve sistemden elde edilen veriler kullanılmaktadır. Bu sistemin dezavantajı ise çok yoğun hacimdeki bilgiyi ve bilgi çeşitliliğini yönetmek ve verilerin sağlıklı şekilde analiz edilmesi ve ulaşılabilir olmasıdır.[8]

Detaylar için bkz. ana madde: EOSDIS

Türkiye'de E-dönüşüm Ofisi Uygulamaları ve E-Devlet Uygulamasında Birlikte Çalışabilirlik Esasları

Bilgi toplumuna dönüşümü amaçlayan yenilikler ile entegre olmuş, etkin, şeffaf ve basitleştirilmiş iş süreçlerine sahip bir yapılanma gerektirmektedir. Bu çerçevede birlikte çalışabilirliğin en temel amaçlarından birisi de kurumların kullanacakları ortak norm ve standartları belirleyerek bilgi sistemlerini ve entegre e-devlet hizmetlerinin bu norm ve standartlar çerçevesinde birleştirilmesidir.[9] Bu anlamda e-Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi isimli, T.C. Resmî Gazete'de yayınlanan 5 Ağustos 2005 tarihli ve 2005/20 sayılı genelge de birlikte çalışabilirlik şu şekilde tarif edilmiştir: "Birlikte çalışabilirlik; “bir sistemin ya da sürecin, ortak standartlar çerçevesinde bir diğer sistemin ya da sürecin bilgisini ve/veya işlevlerini kullanabilme yeteneği.” olarak ifade edilmiştir.[9]

Türkiye'de Bir Birlikte Çalışabilir Bilgi Sistemi Örneği Olarak: e-Devlet

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler sonucu bilgi ve iletişim sistemlerinin etkileriyle günlük hayatın birçok alanında karşılaşılmaktadır. İnternete erişimin ve internet kullanımının artmasıyla devlet ve vatandaş arasındaki ilişki de bu teknolojiler ekseninde büyük çaplı bir dijital dönüşüme uğramıştır. Kamu yönetimi alanında e-devlet sistemi önemli bir birlikte çalışabilir sistem örneğidir. Bu sistem ile Türkiye Cumhuriyeti'nde görev yapan kamu kurum ve kuruluşlarının kendi web siteleri üzerinden dağınık şekilde sundukları hizmetler birleştirilerek tek çatı altında vatandaşların kullanımına sunulmuştur. Vatandaşlar edindikleri şifreler ile birçok hizmetten kurumları ziyaret etmelerine gerek kalmadan internete erişebildikleri her yerden hizmet alma imkânına kavuşmuştur. Kurumlarda doğrudan gerçekleştirilen işlem hacminin ve personel iş yükünü azaltan bu hizmet vatandaşlar için de önemli bir zaman tasarrufu sağlamıştır.[10]

Detaylar için bkz. ana madde: E-Devlet (Türkiye)

Sağlık Sistemlerinde Birlikte Çalışabilir Bilgi Sistemlerinin Rolü

Tıp teknolojilerinde ve bilgi teknolojilerinde yaşanan gelişmeler sonucu sağlığın kişiselleşmesi gündeme gelmiştir ve sağlık hizmetlerinin sunumu da hızla kişiye özel hale gelmektedir. Bu anlamda bilgi sistemleri birey odaklı, elektronik ve kişiselleştirilmiş olarak kullanılmaktadır. Hastaların sağlık bilgilerini yönetmeleri, bilgi paylaşımı yapabilmeleri ve sağlık bilgilerini dijital olarak izleyebilmeleri mümkün hale gelmiştir.[11] Bu sistemler ile evrak yoğunluğu azalmış ve örneğin röntgen makinelerinde çekilen filmlerin doğrudan elektronik ortama aktarılmasıyla hem hastanın hem de doktorun bunu hızlı bir biçimde bilgisayardan görmesi sağlanabilir hale gelmiştir.

Sağlık Sistemlerinde Bir Birlikte Çalışabilir Bilgi Sistemi Örneği: T.C. Sağlık Bakanlığı e-Nabız Sistemi

Zaman ve mekân kavramını ortadan kaldıran dijital bilgi ve iletişim teknolojileri sayesinde insanların bilgiye erişim ihtiyaçlarını gidermeleri çok daha kolay hale gelmiş ve bu da kamu kurumları tarafından desteklenerek hizmetlerin dijital olarak sunulmaya başlanması sağlanmıştır. T.C. Sağlık Bakanlığının tarafından desteklenerek hayata geçirilen e-Nabız sistemi de buna bir örnektir. Örneğin Covid-19 Koronavirüs pandemisi sürecinde yapılan PCR test sonuçları vatandaşların şifreleri ile ya da e-Devlet üzerinden erişebildikleri e-Nabız uygulaması üzerinden ulaştırılmıştır. Salgın hastalık belirtileri gösteren vatandaşlar test yaptırdıktan sonra sonuçları öğrenmek için hastanede daha fazla vakit geçirmek zorunda kalmamış ve evlerinde internet üzerinden sonuçlarını öğrenmişlerdir.

Bu bağlamda mobil uygulamalar üzerinden yürütülen sağlık hizmetleri hem daha düşük maliyetli hem de taşınabilir olması nedeniyle sağlık hizmetlerinin sunumu açısından önemli olmakla birlikte sağlık bilgilerine erişim kolaylığı açısından da sağlık hizmetlerinin kaliteli sunulmasını sağlama konusunda önemli rol üstlenmiştir.[12]

Adalet Alanında Bilgi Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirliği

Adalet alanında birlikte çalışabilirlik sisteminin önemi hakkında "Adalet Alanında Bilgi Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirliği Hakkında REC(2003) 14 Sayılı Tavsiye Kararı" başlıklı Avrupa Konseyi'nin Bakanlar Konseyi tarafından 9 Eylül 2003 tarihli 851. toplantısında kabul edilen karar ile verilen tavsiye kararında Adalet alanında vatandaşlara ve şirketlere sunulan kamu hizmetlerini geliştirme kararlılığıyla bir dizi tavsiye yapılmıştır. Bu anlamda adalet sisteminin devlet otoritesince toplum huzurunu sürdürülebilir kılma maksatlı çalışmalarında iş yükü göz önüne alındığına adalet sisteminin etkin işleyişi ve bilgi teknolojilerinin etkin kullanımı bu tavsiye kararının temel amacıdır. Bu şartlar altında adalet alanında çalışan farklı kuruluşlar arasında etkin ve güvenli bilgi değişiminin sağlanmasının bilgi sistemlerinin birlikte çalışabilir olmasına bağlandığı görülmektedir.[13]

Kaynakça

  1. ^ Yazıcı, S., Özdemirci, F. (2019). Bilgi Yönetim Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirlik Olgunluk Modeli. Bilgi Yönetimi. 84-105. doi:10.33721/by.624077. ISSN 2636-8544.
  2. ^ a b Yazıcı, S., Özdemirci, F. (2019). Bilgi Yönetim Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirlik Olgunluk Modeli. Bilgi Yönetimi. 84-105.https://doi.org/10.33721/by.624077
  3. ^ "Department of Defense, Directive Number 2010.6" (PDF). Standardization and Interoperability of Weapons Systems and Equipment with in the North Atlantic Treaty Organization. U.S. Department of Defense DIRECTIVE. 5 Mart 1980. 23 Şubat 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  4. ^ İmamoğlu, M., Özbilgin, İ. (2012). Türkiye'de Elektronik Kamu İhale Sisteminde Kurumsal Yönetim ve Birlikte Çalışabilirliğin Önemi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi, 7(1). 20-34.https://dergipark.org.tr/tr/pub/beyder/issue/3474/47258 Erişim tarihi: 15.12.2020.
  5. ^ Fernandes, J.C., Neto, V.V.G., Santos, R.P., (2018). Interoperability in Systems-of-Information Systems: A Systematic Mapping Study. Association for Computing Machinery: 131-140. https://doi.org/10.1145/3275245.3275259.
  6. ^ a b Dişli, M. (2019). Elektronik Belge Yönetim Sistemlerinde Birlikte Çalışabilirlik: Türkiye'deki Koşullar Üzerinde Bir Değerlendirme. (Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi). Erişim adresi: http://bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/meltem-disli-ozgur-kulcu.pdf
  7. ^ a b Kumar, S., Peterslidard, C., Tian, Y., Houser, P., Geiger, J., Olden, S., ... Dirmeyer, P. (2006). Land Information System: An Interoperable Framework For High Resolution Land Surface Modeling. Enviromental Modelling & Software. 21 (10): 1402-1415. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2020.104692
  8. ^ Behnke, J., Mitchell, A., Ramapriyan, H. (2019). NASA's Earth Observing Data and Information System - Near-Term Challenges. Data Science Journal, 18: 40, 1-9. https://doi.org/10.5334/dsj-2019-040.
  9. ^ a b e-Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi (2005), T.C. Resmi Gazete, 2005/20, 5 Ağustos 2005. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/08/20050805-11.htm Erişim tarihi: 30.12.2020.
  10. ^ Demir, O. (2018). E-devlet Kullanımına Etki Eden Faktörler ve Vatandaşların E-devlet Algısı. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 4(1). 1-25. https://doi.org/10.25272/j.2149-8539.2018.4.1.01
  11. ^ Yıldırım, Banu Fulya (2019-12-29). "Sağlığın Kişiselleşmesi ve Kişisel Sağlık Bilgi Sistemleri". Bilgi Yönetimi. 2 (2). https://doi:10.33721/by.642698.
  12. ^ Yeşiltaş, Aysun (2018). "Factors Affecting Utilization of e-Pulse Application". Health Care Academician Journal. 5(4): 290. doi:10.5455/sad.13-1525542718.
  13. ^ Avrupa Konseyi, Bakanlar Konseyi, Adalet Alanında Bilgi Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirliği Hakkında REC(2003) 14 Sayılı Tavsiye Kararı. 9 Eylül 2003. https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/f1b2741e-1064-419a-933d-b3f9eb47a835.pdf Erişim tarihi: 19.12.2020

Kaynakça

Avrupa Konseyi, Bakanlar Konseyi, Adalet Alanında Bilgi Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirliği Hakkında REC(2003) 14 Sayılı Tavsiye Kararı. 9 Eylül 2003. https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/f1b2741e-1064-419a-933d-b3f9eb47a835.pdf Erişim tarihi: 19.12.2020

Behnke, J., Mitchell, A., Ramapriyan, H. (2019). NASA's Earth Observing Data and Information System - Near-Term Challenges. Data Science Journal, 18: 40, 1-9. http://doi.org/10.5334/dsj-2019-040

Demir, O. (2018). E-devlet Kullanımına Etki Eden Faktörler ve Vatandaşların E-devlet Algısı. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 4(1). 1-25. https://doi.org/10.25272/j.2149-8539.2018.4.1.01

Department of Defense. (1980). Standardization and Interoperability of Weapons Systems and Equipment with in the North Atlantic Treaty Organization. https://biotech.law.lsu.edu/blaw/dodd/corres/pdf/d20106_030580/d20106p.pdf Erişim tarihi 16.12.2020.

Dişli, M. (2019). Elektronik Belge Yönetim Sistemlerinde Birlikte Çalışabilirlik: Türkiye'deki Koşullar Üzerinde Bir Değerlendirme. (Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi). Erişim adresi: http://bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/meltem-disli-ozgur-kulcu.pdf

e-Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışabilirlik Esasları Rehberi (2005), T.C. Resmi Gazete, 2005/20, 5 Ağustos 2005. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/08/20050805-11.htm Erişim tarihi: 30.12.2020.

Fernandes, J.C., Neto, V.V.G., Santos, R.P., (2018). Interoperability in Systems-of-Information Systems: A Systematic Mapping Study. Association for Computing Machinery: 131-140. https://doi.org/10.1145/3275245.3275259.

İmamoğlu, M., Özbilgin, İ. (2012). Türkiye'de Elektronik Kamu İhale Sisteminde Kurumsal Yönetim ve Birlikte Çalışabilirliğin Önemi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetim Dergisi, 7(1). 20-34.https://dergipark.org.tr/tr/pub/beyder/issue/3474/47258 Erişim tarihi: 15.12.2020

Kumar, S., Peterslidard, C., Tian, Y., Houser, P., Geiger, J., Olden, S., ... Dirmeyer, P. (2006). Land Information System: An Interoperable Framework For High Resolution Land Surface Modeling. Enviromental Modelling & Software. 21 (10): 1402-1415. https://doi.org/10.1016/j.envsoft.2020.104692

Demir, O. (2018). E-Devlet Kullanımına Etki Eden Faktörler ve Vatandaşların E-Devlet Algısı. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi. 4(1). https://doi.org/10.25272/j.2149-8539.2018.4.1.01

Yazıcı, S., Özdemirci, F. (2019). Bilgi Yönetim Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirlik Olgunluk Modeli. Bilgi Yönetimi. 84-105. https://doi.org/10.33721/by.624077

Yeşiltaş, Aysun (2018). "Factors Affecting Utilization of e-Pulse Application". Health Care Academician Journal. 5(4): 290. https://doi.org/10.5455/sad.13-1525542718

Yıldırım, Banu Fulya (2019-12-29). "Sağlığın Kişiselleşmesi ve Kişisel Sağlık Bilgi Sistemleri". Bilgi Yönetimi. 2 (2). https://doi.org/10.33721/by.642698

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Birlikte_çalışabilir_bilgi_sistemleri&oldid=24523142" sayfasından alınmıştır