Çeşmebaşı Balesi
Çeşmebaşı balesi, müziğini Ferit Tüzün'ün, ilk koreografisini Ninette de Valois'nın yaptığı altı bölümlük fantastik bale eseridir.
Koreografisi bazı Türk dans adım ve hareketlerinin sunulmasıyla zenginleştirilen eser, Türk bale tarihinde öncü niteliğindedir. Belli bir öyküsü yoktur. Anadolu'daki bir köyün günlük faaliyetlerini konu alır. Türk müziği kullanılan ilk bale eseridir. Müzikte horon, yedi/sekiz, oryantal, türkü gibi ritimler, koreografide klasik balelerde fazla görülmeyen kesik kesik, sert ve aksak ritimli adımlar kullanılmıştır.
Eser ilk defa 19 Şubat 1965'te sahnelendi ve büyük bir başarı kazandı. Uzun süre Türkiye‟nin kültürel tanıtımında kullanıldı ve Ankara'ya gelen yabancı devlet adamları için sıklıkla sergilendi. Bale, ilk sahnelenişinden 50 yıl sonra koreograf Uğur Seyrek tarafından yeni bir yorum ile sahnelenmiştir.
Eserin yaratılması
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk balesinin kurucusu Dame Ninette de Valois, bu eseri Türk koreograflarına ileride yaratacakları baleler için bir örnek vermek üzere meydana getirmiştir. Ninette de Valois, eserde bir Türk bestecinin müziğini kullanmak istiyordu. Müzik seçimi konusunda Metin And'dan yardım istedi, besteci Sabahattin Kalender ile görüştü. Ferit Tüzün'ün Anadolu Suiti adıyla bestelediği müziği kullanmaya karar verdi.
Ferit Tüzün'ün 1954'te Yapı Kredi Bankası'nın 10. yılı için açılan beste yarışması için bestelediği ve ikincilik ödülüne değer görülen beş bölümlük Anadolu Suiti adlı bale eserini Münih'teki Prinzregent Theatre'de Bale Bölümü yönetmeni Allen Carter sahnelemek istemiş ancak rahatsızlandığı için gerçekleştirememişti.[1] Tüzün'ün üç bölümlü olarak yeniden düzenlediği süit, 1958 başında Adolf Mennericbh yönetimindeki Münih Filarmoni Orkestrası'nca konser müziği olarak seslendirilmiş ve çok beğenilmişti.[2] Madam Valois, eserin kaydını dinledikten sonra Ferit Tüzün ile görüştü, sahneleyeceği bale için üzerinde bazı değişiklikler yapmasını istedi. Eser böylece yeniden gözden geçirildi, altı bölüm haline getirildi ve adı Metin And'ın önerisi ile Çeşmebaşı olarak değişti. Soprano partisi için Serap Sezer hazırlandı.
Ferit Tüzün bale müziği üzerinde çalışırken Ninette de Valois koreografi üzerine çalıştı. Karagöz ile Hacivat öğesini bu baleye katmak ve Türk halk danslarının motiflerini işlemek istiyordu. Köye temsil vermek üzere gezici panayır oyuncularının Karagöz ile Hacivat kılığında gelmesi sahnesi oluşturuldu. Karagöz ustası Küçük Ali‟nin torunu Erhan Ergüler Karagöz'ü, Taner Akakçe de Hacivat‟ı oynadı. Halk dansları konusunda bilgisi olan Rezzan ve Ümran Ürey kendisine yardımcı oldu. Madam Valois, onların ikiz oluşlarından yararlanarak simetrik bir dans yarattı.[1] Klasik “pas de deux” (ikili dans) bölümü için erkek dansçının elinde bağlama ile bir saz şairini canlandırması ve hayalindeki sevgili ile dans ettiği bir rüya sahnesi oluşturuldu.[1]
Konu
[değiştir | kaynağı değiştir]Eser, Anadolu‟daki bir köyün günlük faaliyetlerini konu alır. Köylü kızlar çeşmeye su almaya giderlerken köyün oğlanları onlarla şakalaşır. Köyün en güzel kızı köyden geçen bir ozana âşık olur ve onunla ilgili hayaller kurar. Düş, köylülerin bu genç kıza dokunması ile sonlanır. Köye bir cambazhane gelmiştir. Cambazhanede cambazlar, çingeneler, maskeli ikizler, Karagoz ile Hacivat yer alır. Gece olur, köylüler evlerine döner.
Sahnelenişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşmebaşı Balesi ilk defa 19 Şubat 1965'te Ankara'da sahnelendi. Orkestrayı eserin bestecisi Ferit Tüzün yönetti. Dekor, Refik Eren - Hüseyin Mumcu işbirliğinde, kostümler ise Hale Eren tarafından hazırlandı. Aşık Garip'i Engin Akaoğlu, aşık olduğu kızı Meriç Sümen, maskeli ikizleri Rezzan ve Ümran Ürey canlandırdı. Ayakta alkışlanan eser istek üzerine ikinci kez oynandı.[3]
Yapıtın ilk temsillerinden sonra, başarılı bir İstanbul turnesi oldu.
1967'deTürk balesinin ilk dış turnesi Bulgaristan'a Çeşmebaşı balesi ile yapıldı.[4] Eser, uzun süre Türkiye‟nin kültürel tanıtımında kullanıldı ve Ankara'ya gelen yabancı devlet adamları için sıklıkla sergilendi.[1]
Modern bale yorumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Eser, Antalya Devlet Opera ve Balesi tarafından 2014 yılında Uğur Seyrek'in koreografisi ile yeniden sahnelenmiştir. Yeni koreografi, folklor adımları yerine modern bale adımları ile hazırlanmıştır. Hacivat ve Karagöz'e yer verilmemiş; dönemin çeşmebaşlarının meydanlar olmasından yola çıkılmış ve günümüzdeki medyanların durumunu yansıtan bir koreografi yapılmıştır. Testiler yerine kovalar; sevgi ve saygıyı temsil etmek üzere papatyalar kullanılmıştır.[1] Eserin yeni koreografisinin ilk gösterimi 2 Ağustos 2014'te gerçekleşti.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Güçer, Deniz (2016). "Çeşmebaşı Balesi'nin Türk Balesi'ne katkıları ve gelişimi". Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ Çokamay, Bahadır (2016). "Türk bestecilerin senfonik eserlerindeki korno sololarının incelenmesi". Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü sanatta yeterlik tezi.
- ^ "İkizler Bale Kursu Antalya - 40 Yıllık Tecrübesiyle Bale Eğitiminde Marka". ikizlerbaleantalya.com. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2024.
- ^ "Türk Bale Tarihi". Defnemutlucan.com (İngilizce). Erişim tarihi: 20 Temmuz 2024.