İçeriğe atla

Türkiye'de engelli hakları: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantı ekle
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Sayfa içeriği 'şu maddeyi eski haline getirin ! ulan kaç saat uğraştım ben lan !' ile değiştirildi
Değişiklik özeti yok
1. satır: 1. satır:
bakınız; ana madde ve yan madde
şu maddeyi eski haline getirin !
*- ana madde : [[engellilik]]
*- yan madde : [[Türkiye'de engellilik]]
-----------


Bilimsel olarak engelli statüsü sınıflandırması :
ulan kaç saat uğraştım ben lan !

[[Dünya Sağlık Örgütü]], hastalık ve sakatlığın sonuçlarını sınıflandırmak için 2001 yılında [[İşlevsellik, Sakatlık ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması]] (''International Classification of Functioning, Disability and Health'') ile bu konuda standart bir dil oluşturup sağlık sorunlarını hem bireysel hem toplumsal düzeyde sınıflandırmaya başlamıştır. [http://www.ozida.gov.tr/siniflandirma/icf.htm ICF Türkçe çevirisi]

*- [[Sağlık Raporu (işgücü kaybı oran cetveli)]]

söz konusu olan taploda 1 veya birden fazla engel durumunun toplanması sonucu kişinin
engelli iş yapamaz yüzdesi %40 ve üzeri ise aşağıdaki haklarıdan yararlanabilmektedir.

[[Dosya:Handicapped Accessible sign.svg|thumb|350px|Uluslararası Engelli Sembolu]]

= Eğitim ve iletişim hizmetleri =

İşitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleşebilmektedirler. Engelli çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları çerçevesinde karşılanmaktadır. [[Emekli sandığı]]'na ve [[Sosyal Sigortalar Kurumu]]'na bağlı kişilerin çocuklarının özel eğitimleri için 2002 yılı itibarı ile en fazla 245 TL eğitim yardımı yapılmaktadır.

*- Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki [[Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı]]'na başvurması durumunda, Başbakanlık Bursu'ndan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir.

*- [[Kredi ve Yurtlar Kurumu]] Genel Müdürlüğü'nün öğrenci yurtlarından özürlü öğrenciler istemde bulunmaları halinde öncelikle yararlanabilmesi sağlanır. Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır.<ref>[http://www.kyk.gov.tr Kredi ve Yurtlar Kurumu]</ref>

*- Kamu kurumları arasında yapılan protokol anlaşmalara göre [[Halk Eğitim]] Merkezleri'nde %40 ve üzeri engellilerden hiç bir ad veya isim adı altında ücret talep edilemez. Söz konusu eğitmen [[sözleşmeli]] bir eğitmen bile olsa bunu talep edemez.

*- [[Devlet Tiyatroları]]'nda ücretsiz olarak protokol sırasında oyun izleyebilmektedirler.
*- [[Digiturk]] firmasının engellilere sağladığı indirimler bulunmaktadır.<ref>[http://www.digiturk.com.tr/kampanyalar/engellilere.aspx Digiturk]</ref> Tüm özel [[sinema]]larda ve özel [[tiyatro]]lardan engellilere indirimli tarife uygulanır.
*- İlgili yasa gereği kültür bakanlığından [[engelli tiyatrosu]] maddi destek almaktadırlar.
*- kültür bakanlığına bağlı tüm müze ve görme yerlerine ücretsiz engelliler girebilir.

*- [[ÖSYM]], engelli öğrencilere 25 puana kadar avantaj yerleştirme kontenjanlarıda öncelik sağlamaktadır.<ref>[http://www.dogrutercih.com/engelli-kontenjani-2008-osys-1264_.html 2008 ÖSYM - Engelli Öğrenci alım puanları]</ref>

== İletişim hizmetleri ([[özel sektör]]) ==

Özel iletişim vergileri ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar %50 ye varan indirimler yapabilmektedirler. [[Türk Telekom]] ve [[TTnet]]'in bu konuda resmi bir indirimi şu ana kadar söz konusu olmamıştır. Aşağıda Türkiye'deki bazı telefon sağlayacılarının yaptığı kampanyalar yer almaktadır.

*[[Avea]]: Elele tarifesi<ref>[http://www.avea.com.tr/tr/sta/hakkinda/basinodasi/ort_20050113.shtml?pagemenu=basinodasi.bultenler "Elele Tarifesi"]</ref>
*[[Turkcell]]: Destek Paketi<ref>[http://www.turkcell.com.tr/bireysel/servisler/engellilereozel "Destek Paketi"]</ref>
*[[Vodafone]] ([[Telsim]]): Cep Özel Tarifesi<ref>[http://www.vodafone.com.tr/Tarifeler/tarifeler.cepozel.php "Cep Özel Tarifesi"]</ref>

= [[İstihdam]] (iş bulma) hizmetleri =

[[Kamu sektörü]] ve [[özel sektör]] iş taleplerine yönlendirmek için ilgili 1. dereceden sorumu kurum [[iş-kur]] dur. İlgili yasa gereği 50 kişi çalıştırılan iş yerinde en az 1 engelli çalıştırmak zorunludur. 100 kişi ve üzerinde ise bu oran en az %3 engelli [[işçi]] çalıştırma şekilden düzenlenilmiş olup engelli [[istihdam]] etmeyen işvereme para cezası uygulaması yapılmaktadır.

= Erişilebilinirlik ve Ulaştırma hizmetleri =

== Mimari açıdan temel Erişilebilinir [[Ergonomik]] Yapı ve AltYapı hizmetleri ==
[[Türkiye]]'de, belediyeler 572 sayılı kanun hükmünde kararname gereğince engellilere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır.<ref>572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4</ref> İmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar özürlülerin ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.

konun daha iyi anlaşılabilinmesi için çeşitli örnekler

*- yürüme engelli tekerlekli sandalye kullanalar için basamak oluşturmayacak eğimli engelli tümsekleri
*- tekerlekli sandalye kullanabilecekler düşünülerek ! yeni yapılan binalara yerleştirilecek asansörlerin bu düşünceye uygun boyutlarda olması sağlanmalıdır.
*- görme engellilerin yaya kaldırımında görme engelli bastonu ile yolun gidiş ve geliş yönünü algılaması için kaldırımlarda oluşturulmış özel çıkıntılar yapılması gerekmektedir.

== Temel Ulaşım ihtiyacı için gereken Araçlar ==

[[Dosya:Left hand bar control US 01 w sign.jpg|thumb|400px|Otomobillerde engelliler için yer alan sistem]]

en temel Günlük ulaşım engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiç bir şekilde gümrük vergisi talep edilemez. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır. %40 ve üzeri [[ortopedi]]k engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre araçı hareket ettirici düzenek yer alan (modifiye edilmiş) kullanıma uygun hale getirilmişedilmiş araçlardan [[ÖTV]] talep edilemez.

== Yerel Karayolu Ulaştırma hizmetleri ==

Kara ulaşımı için engelli vatandaşlar, şehir içi yolculuklarda, yerel yönetimlere bağlı toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlanabilirler. Belediyeler toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadır.<ref>(572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4)</ref>

* - [[Ankara]]
* - [[İstanbul]]'da [[İ.E.T.T.]] engelli ve refakatçisiyle birlikte ücretsiz ulaşımdan yararlanabilmektedir.<ref>[http://www.iett.gov.tr/section.php?sid=119 İ.E.T.T.]</ref>
* - [[İzmir]]

== Şehirler arası Karayolu Ulaştırma hizmetleri ==

Şehirler arası yolculuklarda, ilgili yasadaki tebliğe göre özel firmalarda normal harici engelli yolcu taşıma zorunluluğu vardır. Bunun dışında ulaşım açısında %50 ye yakın bir indirim yapması önerilmektedir. Bu indirimi yapmayan firmalara cezai işlem uygulanmaktadır. ''Karayolu Taşıma Yönetmeliği''<nowiki>'</nowiki>nin 48. maddesi "I bendine göre yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenir" demektedir. Yine şehirlerarası yolculuklarda 6 yaş ve üzeri tüm yolcuların ayrı koltukta seyahat etmesi zorunlu olup, 6-12 yaş arası çocuklar ile yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenmektedir.<ref>[http://rega.basbakanlik.gov.tr/main.aspx?home=http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2006/11/20061119.htm&main=http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2006/11/20061119.htm Şehirler arası yolculuk hakkında]</ref>

== Havayolları Ulaştırma hizmetleri ==

Türk Hava Yolları (THY), yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda yüzde 25 indirim sağlanmaktadır. İndirimden faydalanmak isteyen yolcularımızın, yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olduğunu belgeleyen, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından verilmiş olan özürlü kimlik kartı veya sağlık kurulu raporu veya ''ÖZÜRLÜ'' ibaresi bulunan nüfus cüzdanlarını ibraz etmeleri gerekmektedir.

Ayrıca, ''refakatçi ile seyahat etmelidir'' ibaresi bulunan doktor raporunun ibraz edilmesi halinde, özürlü yolcu ile aynı seferde seyahat edecek bir refakatçisine tüm iç ve dış hatlarda uygulanabilir ücretler üzerinden yüzde 25 oranında indirim sağlanmaktadır. 24 saat öncesinden belirtilmek suretiyle isteyen tüm yolcularımıza ücretsiz olarak tekerlekli sandalye hizmeti sunulmaktadır.<ref>http://www.thy.com/tr-TR/help/faq/discounts.aspx Türk Hava Yolları]</ref> Özel havayolu işletmelerinde THY kadar pahalı uçuş bileti satmadıklarını ifade ederek çok cüzzi oranlarda bilet fiyatı indirimlerinde bulunurlarki bu açıdan 1 ay önceden yer ayırtan normal bir yolcuya yapılan indirim kadar bir indirim söz konusu olabilmektedir.

== Deniz ve Demiryolu Ulaştırma hizmetleri ==

Çalışma gücünün %40 oranında fazlasını (%40 dahil) kaybetmiş özürlü vatandaşlara, Başbakanlık [[Özürlüler İdaresi Başkanlığı]]'ndan alınmış kimlik belgesi veya özür oranının işlendiği nüfus cüzdanı ile %20 bilet fiyat indirimi yapılmaktadır.<ref>[http://www.tcdd.gov.tr/yolcu/indirimler.htm TCDD]</ref> Boğaz trafiğinin özellikle [[İstanbul]]'da oluşu nedeniyle deniz seferleri [[İETT]]'den aklınan ücretsiz geçiş kartı geçerlidir.

== Yararlanma koşulları hakkında ilgili resmi yasa maddeleri ==

Belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmeler, toplu taşım hizmetlerinde malûl, kimlik kartı sahiplerine indirim uygulamaya yetkilidirler.<ref>[http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2002/01/20020119.htm#1]</ref><ref>[[19 Ocak]] [[2002]] tarihli [[Resmi Gazete]]'nin 24.645. sayısındaki 4.736 yasa 1. Madda (2. satır)</ref>

Bedensel engelliler, %40 ve üzeri derecede özürlü bulunan ve Nüfus Cüzdanı'na özürlülük durumu yazılmış olan kişiler, bilgisayardan bilet kesilen dış hatlarda indirimli, [[İETT]]'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli [[akbil]]lerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli ulaşım haklarına erişebilmektedir.

Malul vatandaşlar, 2022 sayılı kanuna göre maaş alan 65 yaşını doldurmuş bakıma muhtaç malul durumdaki kişiler, durumlarını belgelemek kaydıyla dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.
60 yaş üzeri yaşlılar, 4736 sayılı kanuna göre 60 yaş ve üzeri olanlar, [[İstanbul]]'da ikamet ettiklerini belgelemek şartıyla İETT'den alacakları indirimli seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle, yalnız [[akbil]]li hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.<ref>[http://www.ido.com.tr/index.cfm?page=SubPage&kapsam=77&textid=77&ln=TR Ulaşımda sağlanılan kolaylıklar]</ref>

= Çalışan Engellilere uygulanan Vergi İndirimleri =

== Engellilere uygulanan vergi indirimleri ==

*- açıklama bilgisi : aşağıda yer alan içerik 2009 yılında güncellenemiştir -*

Engelli vergi indirim işlemleri dilekçe örnekleriyle [http://www.ivdb.gov.tr/duyurulan/duyuru/sakatlik_indirimi.htm Vergi Dairesi Başkanlığı sitesinde] yer almaktadır.

== Özel sektörde çalışan engellilere uygulanan vergi indirimleri ==

Özürlü hizmet erbabı ile bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabında uygulama:
[[Maliye Bakanlığı]] Merkez Sağlık Kurulu'nca tespit edilen çalışma gücü kayıp oranının asgari;

*% 80'ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece,
*% 60'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece,
*% 40'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı üçüncü derece,

sakat sayılmakta ve 2009 yılı için;

*Birinci derece sakatlar için &ndash; 670 TL,
*İkinci derece sakatlar için &ndash; 330 TL,
*Üçüncü derece sakatlar için &ndash; 160 TL
2008 yılı için;

*Birinci derece sakatlar için &ndash; 600 TL,
*İkinci derece sakatlar için &ndash; 300 TL,
*Üçüncü derece sakatlar için &ndash; 150 TL

olarak hesaplanan sakatlık indirimi, çalışanın ücret matrahından indirilmektedir.

Sakatlık indiriminden yararlanacak birden fazla kişinin bulunması halinde, bu rakamlar, her biri için ayrı ayrı belirlenerek, indirim uygulanmasında toplu olarak dikkate alınmaktadır.

== Kamuda çalışan engellilere uygulanan vergi indirimi ==

* [[Emekli Sandığı]]'na bağlı çalışanlar için yıllık:<ref>[http://www.alomaliye.com/levent_gencyurek_engelli.htm Engellilere uygulanan Gelir Vergisi İndirimi]</ref>
**Birinci derece sakat olanlarda 907 TL
**İkinci derece sakat olanlarda 453 TL
**Üçüncü derece sakat olanlarda 226 TL

* Hizmet erbarının kalkınmada öncelikli yörede bulunulması halinde bu tutarlar sırasıyla:
**Birinci derece sakat olanlarda 1.209 TL
**İkinci derece sakat olanlarda 604 TL
**Üçüncü derece sakat olanlarda 302 TL

Bu tutarlar yukarıda belirtilen hizmet erbabı için yıllık gelir vergisi matrahlarından indirilecek rakamları oluşturmaktadır.

== Kendi işini kuran engellilere sağlanan kolaylıklar ==
* Normal yörede faaliyette bulunulması halinde:
**Birinci derece sakat serbest meslek erbabında: 709 TL
**İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 453 TL
**Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 226 TL
* Kalkınmada öncelikli yörede faaliyette bulunulması halinde;
**Birinci derece sakat serbest meslek erbabında:1.209 TL
**İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 604 TL
**Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 302 TL
* Kendi işini kuran serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunması halinde durumuna göre, yukarıdaki rakamlara ilave olarak ayrıca özürlü kişi sayısı kadar hesaplanan miktar, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılacaktır.

= Engellilere Sağlanılan Erken Emeklilik Hakkı =

Çalışabilir durumda ona engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir % ortanına takabulen engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik mukabiliyeti oranında malülen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır. Normal sartlarda sağlıklı biri 25 yıllık işgünü sigorta primi yatırırken engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malülen emekli olabilmeksi söz konusu olmaktadır. Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre aldığı emekli maaşı çalışıken aldığının %60 oranındadır. Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malüllük maaşı hakkı, [[Resmî Gazete]]'ye göre 200 TL'lik cüzzi bir miktardır.<ref>[http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2008/08/20080801-10.htm 1 Ağustos 2008 CUMA Sayı: 26954]</ref>

Engellinin çalışamağı süreler için geçmişe dönük sigorta primi ödemek hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olmasın; çalışmasa bile yurt dışında kaldığı süreyi, anavatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödüye bilme hakkı ilgili mevzuatlarca sağlanılmıştır.

Türkiye'deki engellilerinde [[anayasa]]nın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda ilgili [[insan hakları]] dernekleri tarafından [[kamu davası]] açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir. Bu konuda belli başlı bir kaç derneğin öngörülen kamu davası içi önçalışma yaptığı öngörülmektedir.

= Güncellenen haklar listesi =

Özürlüler yasası ile ilgili mevzuat yayımlanmıştır.<ref>http://www.ozida.gov.tr/yenimevzuat/giris.htm</ref>

= Kaynakça =

{{Kaynakça|2}}

= İç bağlantılar =

*[[Sağlık Raporu (işgücü kaybı oran cetveli)]]

= Dış bağlantılar =

* [http://www.engellilersitesi.com/haberler/26-engelli-haklari.html Engelliler Sitesi'nin engelli hakları bölümü]
* [http://www.engellerdurdurmasin.itu.edu.tr/ İTÜ Engeller Durdurmasın Kulübü]
* [http://www.engelsiz-hayat.blogspot.com/] Engellilerin yaşam standartlarını kolaylaştırmak üzere [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] gündemde olan ve gündeme gelecek yasaları derlendiği bir blog sitesi çalışması.
* [http://www.sosyalhizmetuzmani.org/engeliyasasi.htm]
* [http://www.mazlumder.org/sayfa.asp?sayfaID=26]
* [http://www.tsd.org.tr Türkiye Sakatlar Derneği]
* [http://www.ozida.gov.tr T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı]
* [http://www.shcek.gov.tr/portal/dosyalar/hizmetler/ozurlu/idx_ozurlu.asp T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu - Özürlülere Yönelik Hizmetler]
* [http://www.ozida.gov.tr/ozveri/ov2/ov2makaleler.htm Özveri dergisi]
* [http://www.tsd.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=334&Itemid=313 5378 sayılı Özürlüler yasası]
* [http://www.calisma.gov.tr/mevzuat/4857_is_kanunu.htm 4857 Sayılı İş Kanunu] (30. madde)
* [http://www.maliye.gov.tr/mm/smmudurlugu/duyurular/2022.Say.Kan.deg Sakatlara aylık bağlanmasına ilişkin 2022 sayılı kanun]

{{engellilik-taslak}}

[[Kategori:Engelli hakları]]
[[Kategori:Türkiye'de engellilik|Haklar]]

Sayfanın 05.58, 6 Ocak 2010 tarihindeki hâli

bakınız; ana madde ve yan madde

Bilimsel olarak engelli statüsü sınıflandırması :

Dünya Sağlık Örgütü, hastalık ve sakatlığın sonuçlarını sınıflandırmak için 2001 yılında İşlevsellik, Sakatlık ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (International Classification of Functioning, Disability and Health) ile bu konuda standart bir dil oluşturup sağlık sorunlarını hem bireysel hem toplumsal düzeyde sınıflandırmaya başlamıştır. ICF Türkçe çevirisi

söz konusu olan taploda 1 veya birden fazla engel durumunun toplanması sonucu kişinin engelli iş yapamaz yüzdesi %40 ve üzeri ise aşağıdaki haklarıdan yararlanabilmektedir.

Uluslararası Engelli Sembolu

Eğitim ve iletişim hizmetleri

İşitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleşebilmektedirler. Engelli çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları çerçevesinde karşılanmaktadır. Emekli sandığı'na ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na bağlı kişilerin çocuklarının özel eğitimleri için 2002 yılı itibarı ile en fazla 245 TL eğitim yardımı yapılmaktadır.

  • - Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı'na başvurması durumunda, Başbakanlık Bursu'ndan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir.
  • - Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü'nün öğrenci yurtlarından özürlü öğrenciler istemde bulunmaları halinde öncelikle yararlanabilmesi sağlanır. Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır.[1]
  • - Kamu kurumları arasında yapılan protokol anlaşmalara göre Halk Eğitim Merkezleri'nde %40 ve üzeri engellilerden hiç bir ad veya isim adı altında ücret talep edilemez. Söz konusu eğitmen sözleşmeli bir eğitmen bile olsa bunu talep edemez.
  • - Devlet Tiyatroları'nda ücretsiz olarak protokol sırasında oyun izleyebilmektedirler.
  • - Digiturk firmasının engellilere sağladığı indirimler bulunmaktadır.[2] Tüm özel sinemalarda ve özel tiyatrolardan engellilere indirimli tarife uygulanır.
  • - İlgili yasa gereği kültür bakanlığından engelli tiyatrosu maddi destek almaktadırlar.
  • - kültür bakanlığına bağlı tüm müze ve görme yerlerine ücretsiz engelliler girebilir.
  • - ÖSYM, engelli öğrencilere 25 puana kadar avantaj yerleştirme kontenjanlarıda öncelik sağlamaktadır.[3]

İletişim hizmetleri (özel sektör)

Özel iletişim vergileri ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar %50 ye varan indirimler yapabilmektedirler. Türk Telekom ve TTnet'in bu konuda resmi bir indirimi şu ana kadar söz konusu olmamıştır. Aşağıda Türkiye'deki bazı telefon sağlayacılarının yaptığı kampanyalar yer almaktadır.

İstihdam (iş bulma) hizmetleri

Kamu sektörü ve özel sektör iş taleplerine yönlendirmek için ilgili 1. dereceden sorumu kurum iş-kur dur. İlgili yasa gereği 50 kişi çalıştırılan iş yerinde en az 1 engelli çalıştırmak zorunludur. 100 kişi ve üzerinde ise bu oran en az %3 engelli işçi çalıştırma şekilden düzenlenilmiş olup engelli istihdam etmeyen işvereme para cezası uygulaması yapılmaktadır.

Erişilebilinirlik ve Ulaştırma hizmetleri

Mimari açıdan temel Erişilebilinir Ergonomik Yapı ve AltYapı hizmetleri

Türkiye'de, belediyeler 572 sayılı kanun hükmünde kararname gereğince engellilere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır.[7] İmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar özürlülerin ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.

konun daha iyi anlaşılabilinmesi için çeşitli örnekler

  • - yürüme engelli tekerlekli sandalye kullanalar için basamak oluşturmayacak eğimli engelli tümsekleri
  • - tekerlekli sandalye kullanabilecekler düşünülerek ! yeni yapılan binalara yerleştirilecek asansörlerin bu düşünceye uygun boyutlarda olması sağlanmalıdır.
  • - görme engellilerin yaya kaldırımında görme engelli bastonu ile yolun gidiş ve geliş yönünü algılaması için kaldırımlarda oluşturulmış özel çıkıntılar yapılması gerekmektedir.

Temel Ulaşım ihtiyacı için gereken Araçlar

Otomobillerde engelliler için yer alan sistem

en temel Günlük ulaşım engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiç bir şekilde gümrük vergisi talep edilemez. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır. %40 ve üzeri ortopedik engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre araçı hareket ettirici düzenek yer alan (modifiye edilmiş) kullanıma uygun hale getirilmişedilmiş araçlardan ÖTV talep edilemez.

Yerel Karayolu Ulaştırma hizmetleri

Kara ulaşımı için engelli vatandaşlar, şehir içi yolculuklarda, yerel yönetimlere bağlı toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlanabilirler. Belediyeler toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadır.[8]

Şehirler arası Karayolu Ulaştırma hizmetleri

Şehirler arası yolculuklarda, ilgili yasadaki tebliğe göre özel firmalarda normal harici engelli yolcu taşıma zorunluluğu vardır. Bunun dışında ulaşım açısında %50 ye yakın bir indirim yapması önerilmektedir. Bu indirimi yapmayan firmalara cezai işlem uygulanmaktadır. Karayolu Taşıma Yönetmeliği'nin 48. maddesi "I bendine göre yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenir" demektedir. Yine şehirlerarası yolculuklarda 6 yaş ve üzeri tüm yolcuların ayrı koltukta seyahat etmesi zorunlu olup, 6-12 yaş arası çocuklar ile yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenmektedir.[10]

Havayolları Ulaştırma hizmetleri

Türk Hava Yolları (THY), yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda yüzde 25 indirim sağlanmaktadır. İndirimden faydalanmak isteyen yolcularımızın, yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olduğunu belgeleyen, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından verilmiş olan özürlü kimlik kartı veya sağlık kurulu raporu veya ÖZÜRLÜ ibaresi bulunan nüfus cüzdanlarını ibraz etmeleri gerekmektedir.

Ayrıca, refakatçi ile seyahat etmelidir ibaresi bulunan doktor raporunun ibraz edilmesi halinde, özürlü yolcu ile aynı seferde seyahat edecek bir refakatçisine tüm iç ve dış hatlarda uygulanabilir ücretler üzerinden yüzde 25 oranında indirim sağlanmaktadır. 24 saat öncesinden belirtilmek suretiyle isteyen tüm yolcularımıza ücretsiz olarak tekerlekli sandalye hizmeti sunulmaktadır.[11] Özel havayolu işletmelerinde THY kadar pahalı uçuş bileti satmadıklarını ifade ederek çok cüzzi oranlarda bilet fiyatı indirimlerinde bulunurlarki bu açıdan 1 ay önceden yer ayırtan normal bir yolcuya yapılan indirim kadar bir indirim söz konusu olabilmektedir.

Deniz ve Demiryolu Ulaştırma hizmetleri

Çalışma gücünün %40 oranında fazlasını (%40 dahil) kaybetmiş özürlü vatandaşlara, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı'ndan alınmış kimlik belgesi veya özür oranının işlendiği nüfus cüzdanı ile %20 bilet fiyat indirimi yapılmaktadır.[12] Boğaz trafiğinin özellikle İstanbul'da oluşu nedeniyle deniz seferleri İETT'den aklınan ücretsiz geçiş kartı geçerlidir.

Yararlanma koşulları hakkında ilgili resmi yasa maddeleri

Belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmeler, toplu taşım hizmetlerinde malûl, kimlik kartı sahiplerine indirim uygulamaya yetkilidirler.[13][14]

Bedensel engelliler, %40 ve üzeri derecede özürlü bulunan ve Nüfus Cüzdanı'na özürlülük durumu yazılmış olan kişiler, bilgisayardan bilet kesilen dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli ulaşım haklarına erişebilmektedir.

Malul vatandaşlar, 2022 sayılı kanuna göre maaş alan 65 yaşını doldurmuş bakıma muhtaç malul durumdaki kişiler, durumlarını belgelemek kaydıyla dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.

60 yaş üzeri yaşlılar, 4736 sayılı kanuna göre 60 yaş ve üzeri olanlar, İstanbul'da ikamet ettiklerini belgelemek şartıyla İETT'den alacakları indirimli seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle, yalnız akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.[15]

Çalışan Engellilere uygulanan Vergi İndirimleri

Engellilere uygulanan vergi indirimleri

 *- açıklama bilgisi : aşağıda yer alan içerik 2009 yılında güncellenemiştir -*

Engelli vergi indirim işlemleri dilekçe örnekleriyle Vergi Dairesi Başkanlığı sitesinde yer almaktadır.

Özel sektörde çalışan engellilere uygulanan vergi indirimleri

Özürlü hizmet erbabı ile bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabında uygulama:

Maliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulu'nca tespit edilen çalışma gücü kayıp oranının asgari;

  • % 80'ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece,
  • % 60'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece,
  • % 40'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı üçüncü derece,

sakat sayılmakta ve 2009 yılı için;

  • Birinci derece sakatlar için – 670 TL,
  • İkinci derece sakatlar için – 330 TL,
  • Üçüncü derece sakatlar için – 160 TL

2008 yılı için;

  • Birinci derece sakatlar için – 600 TL,
  • İkinci derece sakatlar için – 300 TL,
  • Üçüncü derece sakatlar için – 150 TL

olarak hesaplanan sakatlık indirimi, çalışanın ücret matrahından indirilmektedir.

Sakatlık indiriminden yararlanacak birden fazla kişinin bulunması halinde, bu rakamlar, her biri için ayrı ayrı belirlenerek, indirim uygulanmasında toplu olarak dikkate alınmaktadır.

Kamuda çalışan engellilere uygulanan vergi indirimi

  • Emekli Sandığı'na bağlı çalışanlar için yıllık:[16]
    • Birinci derece sakat olanlarda 907 TL
    • İkinci derece sakat olanlarda 453 TL
    • Üçüncü derece sakat olanlarda 226 TL
  • Hizmet erbarının kalkınmada öncelikli yörede bulunulması halinde bu tutarlar sırasıyla:
    • Birinci derece sakat olanlarda 1.209 TL
    • İkinci derece sakat olanlarda 604 TL
    • Üçüncü derece sakat olanlarda 302 TL

Bu tutarlar yukarıda belirtilen hizmet erbabı için yıllık gelir vergisi matrahlarından indirilecek rakamları oluşturmaktadır.

Kendi işini kuran engellilere sağlanan kolaylıklar

  • Normal yörede faaliyette bulunulması halinde:
    • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında: 709 TL
    • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 453 TL
    • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 226 TL
  • Kalkınmada öncelikli yörede faaliyette bulunulması halinde;
    • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında:1.209 TL
    • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 604 TL
    • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 302 TL
  • Kendi işini kuran serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunması halinde durumuna göre, yukarıdaki rakamlara ilave olarak ayrıca özürlü kişi sayısı kadar hesaplanan miktar, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılacaktır.

Engellilere Sağlanılan Erken Emeklilik Hakkı

Çalışabilir durumda ona engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir % ortanına takabulen engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik mukabiliyeti oranında malülen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır. Normal sartlarda sağlıklı biri 25 yıllık işgünü sigorta primi yatırırken engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malülen emekli olabilmeksi söz konusu olmaktadır. Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre aldığı emekli maaşı çalışıken aldığının %60 oranındadır. Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malüllük maaşı hakkı, Resmî Gazete'ye göre 200 TL'lik cüzzi bir miktardır.[17]

Engellinin çalışamağı süreler için geçmişe dönük sigorta primi ödemek hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olmasın; çalışmasa bile yurt dışında kaldığı süreyi, anavatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödüye bilme hakkı ilgili mevzuatlarca sağlanılmıştır.

Türkiye'deki engellilerinde anayasanın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda ilgili insan hakları dernekleri tarafından kamu davası açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir. Bu konuda belli başlı bir kaç derneğin öngörülen kamu davası içi önçalışma yaptığı öngörülmektedir.

Güncellenen haklar listesi

Özürlüler yasası ile ilgili mevzuat yayımlanmıştır.[18]

Kaynakça

  1. ^ Kredi ve Yurtlar Kurumu
  2. ^ Digiturk
  3. ^ 2008 ÖSYM - Engelli Öğrenci alım puanları
  4. ^ "Elele Tarifesi"
  5. ^ "Destek Paketi"
  6. ^ "Cep Özel Tarifesi"
  7. ^ 572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4
  8. ^ (572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4)
  9. ^ İ.E.T.T.
  10. ^ Şehirler arası yolculuk hakkında
  11. ^ http://www.thy.com/tr-TR/help/faq/discounts.aspx Türk Hava Yolları]
  12. ^ TCDD
  13. ^ [1]
  14. ^ 19 Ocak 2002 tarihli Resmi Gazete'nin 24.645. sayısındaki 4.736 yasa 1. Madda (2. satır)
  15. ^ Ulaşımda sağlanılan kolaylıklar
  16. ^ Engellilere uygulanan Gelir Vergisi İndirimi
  17. ^ 1 Ağustos 2008 CUMA Sayı: 26954
  18. ^ http://www.ozida.gov.tr/yenimevzuat/giris.htm

İç bağlantılar

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye%27de_engelli_hakları&oldid=6984190" sayfasından alınmıştır