Türkiye'de engelli hakları: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantı ekle
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Bercaio (mesaj | katkılar)
Devriyeler
28.994 değişiklik
Değişiklik özeti yok
1. satır: 1. satır:
{{engellilik-taslak}}

[[Dosya:Handicapped Accessible sign.svg|thumb|250px|Uluslararası Engelli Simgesi]]
[[Dosya:Handicapped Accessible sign.svg|thumb|250px|Uluslararası Engelli Simgesi]]


[[Türkiye]]'de, belediyeler 572 sayılı kanun hükmünde kararname gereğince engellilere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır.<ref>572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4</ref> İmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar özürlülerin ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.
== Engellilerin temel sorunları ==

== Ulaşım ==

Günlük ulaşımda engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiç bir şekilde gümrük vergisi talep edilemez. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır. %40 ve üzeri [[ortopedi]]k engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre araçı hareket ettirici düzenek yer alan (modifiye edilmiş) kullanıma uygun hale getirilmişedilmiş araçlardan [[ÖTV]] talep edilemez.

Kara ulaşımı için engelli vatandaşlar, şehir içi yolculuklarda, yerel yönetimlere bağlı toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlanabilirler. Belediyeler toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadır.<ref>(572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4)</ref> Ayrıca [[İstanbul]]'da [[İ.E.T.T.]] engelli ve refakatçisiyle birlikte ücretsiz ulaşımdan yararlanabilmektedir.<ref>[http://www.iett.gov.tr/section.php?sid=119 İ.E.T.T.]</ref>

Şehirler arası yolculuklarda, ilgili yasadaki tebliğe göre özel firmalarda normal harici engelli yolcu taşıma zorunluluğu vardır. Bunun dışında ulaşım açısında %50 ye yakın bir indirim yapması önerilmektedir. Bu indirimi yapmayan firmalara cezai işlem uygulanmaktadır. ''Karayolu Taşıma Yönetmeliği''<nowiki>'</nowiki>nin 48. maddesi "I bendine göre yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenir" demektedir. Yine şehirlerarası yolculuklarda 6 yaş ve üzeri tüm yolcuların ayrı koltukta seyahat etmesi zorunlu olup, 6-12 yaş arası çocuklar ile yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenmektedir.<ref>[http://rega.basbakanlik.gov.tr/main.aspx?home=http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2006/11/20061119.htm&main=http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2006/11/20061119.htm Şehirler arası yolculuk hakkında]</ref>

[[Dosya:Left hand bar control US 01 w sign.jpg|thumb|240px|Otomobillerde engelliler için yer alan sistem]]
Çalışma gücünün %40 oranında fazlasını (%40 dahil) kaybetmiş özürlü vatandaşlara, Başbakanlık [[Özürlüler İdaresi Başkanlığı]]'ndan alınmış kimlik belgesi veya özür oranının işlendiği nüfus cüzdanı ile %20 bilet fiyat indirimi yapılmaktadır.<ref>[http://www.tcdd.gov.tr/yolcu/indirimler.htm TCDD]</ref> Boğaz trafiğinin özellikle [[İstanbul]]'da oluşu nedeniyle deniz seferleri [[İETT]]'den aklınan ücretsiz geçiş kartı geçerlidir.

Türk Hava Yolları (THY), yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda yüzde 25 indirim sağlanmaktadır. İndirimden faydalanmak isteyen yolcularımızın, yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olduğunu belgeleyen, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından verilmiş olan özürlü kimlik kartı veya sağlık kurulu raporu veya ''ÖZÜRLÜ'' ibaresi bulunan nüfus cüzdanlarını ibraz etmeleri gerekmektedir.

Ayrıca, ''refakatçi ile seyahat etmelidir'' ibaresi bulunan doktor raporunun ibraz edilmesi halinde, özürlü yolcu ile aynı seferde seyahat edecek bir refakatçisine tüm iç ve dış hatlarda uygulanabilir ücretler üzerinden yüzde 25 oranında indirim sağlanmaktadır. 24 saat öncesinden belirtilmek suretiyle isteyen tüm yolcularımıza ücretsiz olarak tekerlekli sandalye hizmeti sunulmaktadır.<ref>http://www.thy.com/tr-TR/help/faq/discounts.aspx Türk Hava Yolları]</ref> Özel havayolu işletmelerinde THY kadar pahalı uçuş bileti satmadıklarını ifade ederek çok cüzzi oranlarda bilet fiyatı indirimlerinde bulunurlarki bu açıdan 1 ay önceden yer ayırtan normal bir yolcuya yapılan indirim kadar bir indirim söz konusu olabilmektedir.

===Yararlanma koşulları hakkında ilgili resmi yasa maddeleri ===

Belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmeler, toplu taşım hizmetlerinde malûl, kimlik kartı sahiplerine indirim uygulamaya yetkilidirler.<ref>[http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2002/01/20020119.htm#1]</ref><ref>[[19 Ocak]] [[2002]] tarihli [[Resmi Gazete]]'nin 24.645. sayısındaki 4.736 yasa 1. Madda (2. satır)</ref>

Bedensel engelliler, %40 ve üzeri derecede özürlü bulunan ve Nüfus Cüzdanı'na özürlülük durumu yazılmış olan kişiler, bilgisayardan bilet kesilen dış hatlarda indirimli, [[İETT]]'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli [[akbil]]lerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli ulaşım haklarına erişebilmektedir.

Malul vatandaşlar, 2022 sayılı kanuna göre maaş alan 65 yaşını doldurmuş bakıma muhtaç malul durumdaki kişiler, durumlarını belgelemek kaydıyla dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.
60 yaş üzeri yaşlılar, 4736 sayılı kanuna göre 60 yaş ve üzeri olanlar, [[İstanbul]]'da ikamet ettiklerini belgelemek şartıyla İETT'den alacakları indirimli seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle, yalnız [[akbil]]li hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.<ref>[http://www.ido.com.tr/index.cfm?page=SubPage&kapsam=77&textid=77&ln=TR Ulaşımda sağlanılan kolaylıklar]</ref>

== İletişim ==

Özel iletişim vergileri ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar %50 ye varan indirimler yapabilmektedirler. [[Türk Telekom]] ve [[TTnet]]'in bu konuda resmi bir indirimi şu ana kadar söz konusu olmamıştır. Aşağıda Türkiye'deki bazı telefon sağlayacılarının yaptığı kampanyalar yer almaktadır.

*[[Avea]]: Elele tarifesi<ref>[http://www.avea.com.tr/tr/sta/hakkinda/basinodasi/ort_20050113.shtml?pagemenu=basinodasi.bultenler "Elele Tarifesi"]</ref>
*[[Turkcell]]: Destek Paketi<ref>[http://www.turkcell.com.tr/bireysel/servisler/engellilereozel "Destek Paketi"]</ref>
*[[Vodafone]] ([[Telsim]]): Cep Özel Tarifesi<ref>[http://www.vodafone.com.tr/Tarifeler/tarifeler.cepozel.php "Cep Özel Tarifesi"]</ref>

== Eğitim ==

İşitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleşebilmektedirler. Engelli çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları çerçevesinde karşılanmaktadır. [[Emekli sandığı]]'na ve [[Sosyal Sigortalar Kurumu]]'na bağlı kişilerin çocuklarının özel eğitimleri için 2002 yılı itibarı ile en fazla 245 TL eğitim yardımı yapılmaktadır. Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki [[Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı]]'na başvurması durumunda, Başbakanlık Bursu'ndan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir.

[[Kredi ve Yurtlar Kurumu]] Genel Müdürlüğü'nün öğrenci yurtlarından özürlü öğrenciler istemde bulunmaları halinde öncelikle yararlanabilmesi sağlanır. Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır.<ref>[http://www.kyk.gov.tr Kredi ve Yurtlar Kurumu]</ref> Kamu kurumları arasında yapılan protokol anlaşmalara göre [[Halk Eğitim]] Merkezleri'nde %40 ve üzeri engellilerden hiç bir ad veya isim adı altında ücret talep edilemez. Söz konusu eğitmen [[sözleşmeli]] bir eğitmen bile olsa bunu talep edemez.

[[Devlet Tiyatroları]]'nda ücretsiz olarak protokol sırasında oyun izleyebilmektedirler. [[Digiturk]] firmasının engellilere sağladığı indirimler bulunmaktadır.<ref>[http://www.digiturk.com.tr/kampanyalar/engellilere.aspx Digiturk]</ref> Tüm [[sinema]]larda ve özel [[tiyatro]]lardan engellilere indirimli tarife uygulanır. İlgili yasa gereği kültür bakanlığından [[engelli tiyatrosu]] maddi destek almaktadırlar.

* [[ÖSYM]], engelli öğrencilere 25 puana kadar avantaj ve ek kontenjanlarda öncelik sağlamaktadır.<ref>[http://www.dogrutercih.com/engelli-kontenjani-2008-osys-1264_.html 2008 ÖSYM - Engelli Öğrenci alım puanları]</ref>

== İş ==

[[Kamu sektörü]] ve [[özel sektör]] iş taleplerine yönlendirmek için ilgili 1. dereceden sorumu kurum [[iş-kur]] dur. İlgili yasa gereği 50 kişi çalıştırılan iş yerinde en az 1 engelli çalıştırmak zorunludur. 100 kişi ve üzerinde ise bu oran en az %3 engelli [[işçi]] çalıştırma şekilden düzenlenilmiş olup engelli [[istihdam]] etmeyen işvereme para cezası uygulaması yapılmaktadır.

=== Özel sektörde çalışan engellilere uygulanan vergi indirimleri ===

Özürlü hizmet erbabı ile bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabında uygulama:
[[Maliye Bakanlığı]] Merkez Sağlık Kurulu'nca tespit edilen çalışma gücü kayıp oranının asgari;

*% 80'ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece,
*% 60'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece,
*% 40'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı üçüncü derece,

sakat sayılmakta ve 2009 yılı için;

*Birinci derece sakatlar için &ndash; 670 TL,
*İkinci derece sakatlar için &ndash; 330 TL,
*Üçüncü derece sakatlar için &ndash; 160 TL
2008 yılı için;

*Birinci derece sakatlar için &ndash; 600 TL,
*İkinci derece sakatlar için &ndash; 300 TL,
*Üçüncü derece sakatlar için &ndash; 150 TL

olarak hesaplanan sakatlık indirimi, çalışanın ücret matrahından indirilmektedir.

Sakatlık indiriminden yararlanacak birden fazla kişinin bulunması halinde, bu rakamlar, her biri için ayrı ayrı belirlenerek, indirim uygulanmasında toplu olarak dikkate alınmaktadır.

==== Kamuda çalışan engellilere uygulanan vergi indirimi====

* [[Emekli Sandığı]]'na bağlı çalışanlar için yıllık:<ref>[http://www.alomaliye.com/levent_gencyurek_engelli.htm Engellilere uygulanan Gelir Vergisi İndirimi]</ref>
**Birinci derece sakat olanlarda 907 TL
**İkinci derece sakat olanlarda 453 TL
**Üçüncü derece sakat olanlarda 226 TL

* Hizmet erbarının kalkınmada öncelikli yörede bulunulması halinde bu tutarlar sırasıyla:
**Birinci derece sakat olanlarda 1.209 TL
**İkinci derece sakat olanlarda 604 TL
**Üçüncü derece sakat olanlarda 302 TL

Bu tutarlar yukarıda belirtilen hizmet erbabı için yıllık gelir vergisi matrahlarından indirilecek rakamları oluşturmaktadır.

==== Kendi işini kuran engellilere sağlanan kolaylıklar ====
* Normal yörede faaliyette bulunulması halinde:
**Birinci derece sakat serbest meslek erbabında: 709 TL
**İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 453 TL
**Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 226 TL
* Kalkınmada öncelikli yörede faaliyette bulunulması halinde;
**Birinci derece sakat serbest meslek erbabında:1.209 TL
**İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 604 TL
**Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 302 TL
* Kendi işini kuran serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunması halinde durumuna göre, yukarıdaki rakamlara ilave olarak ayrıca özürlü kişi sayısı kadar hesaplanan miktar, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılacaktır.


===== Engellilere uygulanan vergi indirimleri =====
=== Kavram karmaşası ''(Engelli-Sakat-Özürlü)''===
Her biri farklı anlam ifade etse de, toplumun geneli tarafından aynı anlamda kullanılmaktadırlar. Oysa 'sakat' kelimesi, vücudunda hasta veya eksik bir uzuv/organ olma halini, yani fizyoanatomik bir durumu ve vücudun organını kaybetmesi durumunu ifade ederken, 'engelli' kavramı, günlük yaşama dair temel (eğitim, ulaşım, erişim vb) planlamalar yapılırken (herkesin göz önüne alınmaması sonucu) sakatların mağdur duruma düşürülmesini ifade eder. Bir başka ifadeyle, herkesin kolayca yararlandığı haklardan (toplu ulaşım, eğitim, kamu binalarından/hizmetlerinden vb.) yararlanamama durumunda sakatlığın değil, engellenmişliğin/engelleyenin sorunsallaştırılması için 'engelli' kavramı yaratılmıştır.


Engelli vergi indirim işlemleri dilekçe örnekleriyle [http://www.ivdb.gov.tr/duyurulan/duyuru/sakatlik_indirimi.htm Vergi Dairesi Başkanlığı sitesinde] yer almaktadır.
Günümüz sosyal bilimlerinde konuyla ilgili iki ana bakış açısı vardır. Bunlardan biri [[Medikal Model]], diğeri ise [[Sosyal Model]]'dir. ''Medikal Model'', özürü olan bireye ya da sakat kişinin yaşantısına değil, 'sakatlığa' odaklanır. Yani sakatlığı daha en baştan sorun olarak ele alır ve sakatlığı düzeltmeye çalışır. ''Sosyal Model'''de ise sakatlık hali ikinci plana itilerek, 'çevresel, fiziksel, mekansal koşullar toplumsal tutumlarla birlikte bireyi engelli kılmaktadır' denir. Yani Sosyal Model sakatlığı değil, engellenme halini sorunsallaştırır ve o hali düzeltmeye uğraşır. Bir anlamıyla Sosyal Model, Medikal Model'in antitezi gibidir. Sakatlığı olan kişilerin yaşadığı problemlere dikkat çekmek için "''3 Aralık Dünya Engelliler Günü''", [[10 Mayıs|10]]-[[16 Mayıs]]'da ''Türkiye Sakatlar Haftası'' olarak belirlenmiştir.


==== Erken emeklilik ====
===Türkiye'de engellilik===
Engellilerin engelsiz yaşama taleplerinin artması ve toplumun giderek bilinçlenmesine paralel olarak toplum hayatına katılmalarını kolaylaştıracak kanun, yönetmelik ve kurumlar çoğalıp gelişmektedir. [[Türkiye Sakatlar Derneği]] toplumu bilinçlendirmek ve bilgilendirmek üzere çalışan başlıca kuruluştur, sakat haklarına yönelik kanunların yürürlüğe girmesinde önemli rolü olmuştur. Bu kanunlardan bazıları şunlardır:


Çalışabilir durumda ona engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir % ortanına takabulen engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik mukabiliyeti oranında malülen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır. Normal sartlarda sağlıklı biri 25 yıllık işgünü sigorta primi yatırırken engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malülen emekli olabilmeksi söz konusu olmaktadır. Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre aldığı emekli maaşı çalışıken aldığının %60 oranındadır. Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malüllük maaşı hakkı, [[Resmî Gazete]]'ye göre 200 TL'lik cüzzi bir miktardır.<ref>[http://rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2008/08/20080801-10.htm 1 Ağustos 2008 CUMA Sayı: 26954]</ref>
* İş Kanunu, orta boy işletmelere, engelli işçilere uygun iş verme zorunluluğu getirir;
* İl Özel İdaresi Kanunu, özürlülerin oy kullanmasına yönelik kolaylıkları düzenler;
* 25369 sayılı yönetmelik, işyeri bina ve eklentilerinde alınacak sağlık ve güvenlik önlemlerini belirtir.


Engellinin çalışamağı süreler için geçmişe dönük sigorta primi ödemek hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olmasın; çalışmasa bile yurt dışında kaldığı süreyi, anavatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödüye bilme hakkı ilgili mevzuatlarca sağlanılmıştır.
[[İstanbul]]'da [[Bakırköy]] ve [[Kadıköy]] yerel yönetimleri engellilere yönelik hizmetler sunmaktadır. ''Türkiye Bedensel Engelliler Spor Federasyonu ve İşitme Engelliler Spor Federasyonu'' engellilerin spor faaliyetlerine katılmalarına önayak olan kuruluşlardır. ''Başkent Görme Engelliler Spor Kulübü'' ve ''Bursa Sağırlar Spor Kulübü Derneği'' de engellilerin spor faaliyetlerine olanak sağlayan kurumlar arasındadır. Türkiye'de engellilere yardım amacıyla kurulmuş pek çok vakıf mevcuttur ([[Türkiye'de engellilerle ilgili vakıflar listesi|Vakıf listesi]]).


Türkiye'deki engellilerinde [[anayasa]]nın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda ilgili [[insan hakları]] dernekleri tarafından [[kamu davası]] açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir. Bu konuda belli başlı bir kaç derneğin öngörülen kamu davası içi önçalışma yaptığı öngörülmektedir.
==M.E.B. ve özel eğitim kurumları==


== Güncellenen haklar listesi==
[[Milli Eğitim Bakanlığı]], tüm öğrencilerin birarada olduğu karma eğitim veren okulların yanı sıra aşağıda temel başlıkları sıralanan kurumlarda özel eğitim ve rehabilitasyon hizmeti vermektedir.<ref>[http://orgm.meb.gov.tr/Kurumlarimiz/kurumlarindex.htm Kurumlar]</ref>


Özürlüler yasası ile ilgili mevzuat yayımlanmıştır.<ref>http://www.ozida.gov.tr/yenimevzuat/giris.htm</ref>
* - Görme Engelliler Okulları
* - İşitme Engelliler İlköğretim Okulları
* - İşitme Engelliler Meslek Liseleri
* - Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları
* - Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri
* - Eğitilebilir Zihin Engelliler Okulları
* - Öğretilebilir Zihin Engelliler Okulları
* - Yetişkin Zihin Engelliler İş Eğitim Merkezleri
* - Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri
* - Kaynaştırmalı eğitim okulları
* - Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM)
* - Hastane İlköğretim Okulları
* - Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM)
* - İlk öğretim okullarında özel sınıflar
* - Sipastik özürlü ilköğretim ve orta öğretim okulları


== Kaynakça ==
== Engellilere sağlanan kolaylıklar (+) Pozitif ayrımcılık ; pozitif ayrıcalıklar ==
* [[Türkiye'de engelli hakları]]


{{Kaynakça|2}}
=== Genel sorunlar ===
[[Engelli hakları]] kavramı engelli kişilerin yaşam seviyesini artırmayı amaçlar. Amerika'da 1970'lerde ortaya çıkıp başka ülkelere yayılan [[Bağımsız Yaşam]] (''Independent Living'') hareketi, engelli kişilerin kendileri hakkındaki imajlarını, örgütlenmelerini ve ülkelerinin toplumsal politikalarını etkilemiştir. Bu yönde mücadele veren bazı kişiler, sağlıklı pek çok kişinin de hayatlarının bir noktasında kaza, hastalık veya geç gelişen kalıtsal bir durumdan dolayı engelli duruma düşebileceğini hatırlatmak için "geçici olarak gücü kuvveti yerinde" (İngilizce ''temporarily able-bodied'') terimini kullanırlar. Kalkınmış ülkelerde engellilikle ilgili gündemde artık engellilerin bakımının mali boyutu değil, onların toplum hayatının her boyutuna katılıp katkıda bulunabilmesine olanak sağlama konusu vardır.


== İç bağlantılar ==
== İlgili Kuruluşlar ==
* [http://www.ozida.gov.tr/hizmetverenler/ozspor.htm Özürlü Spor Klüpleri]
* [http://www.ozida.gov.tr/hizmetverenler/kurum.htm Özürlülere Hizmet Veren Kurumlar]
* [http://www.ozida.gov.tr/hizmetverenler/vakiflar.htm Vakıflar]
* [http://www.ozida.gov.tr/hizmetverenler/07-01-016.htm Dernekler]
* [http://www.ozida.gov.tr/hizmetverenler/07-01-014.htm Konfederasyonlar]
* [http://www.ozida.gov.tr/hizmetverenler/07-01-015.htm Özürlülerle İlgili Federasyonlar]


*[[Sağlık Raporu (işgücü kaybı oran cetveli)]]
==Kaynakça==


== Dış bağlantılar ==
{{Kaynakça}}


* [http://www.engellilersitesi.com/haberler/26-engelli-haklari.html Engelliler Sitesi'nin engelli hakları bölümü]
==Dış bağlantılar==
* [http://www.engellerdurdurmasin.itu.edu.tr/ İTÜ Engeller Durdurmasın Kulübü]
* [http://www.engelsiz-hayat.blogspot.com/] Engellilerin yaşam standartlarını kolaylaştırmak üzere [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] gündemde olan ve gündeme gelecek yasaları derlendiği bir blog sitesi çalışması.
* [http://www.sosyalhizmetuzmani.org/engeliyasasi.htm]
* [http://www.mazlumder.org/sayfa.asp?sayfaID=26]
* [http://www.tsd.org.tr Türkiye Sakatlar Derneği]
* [http://www.tsd.org.tr Türkiye Sakatlar Derneği]
* [http://www.ozida.gov.tr T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı]
* [http://www.ozida.gov.tr T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı]
* [http://www.shcek.gov.tr/portal/dosyalar/hizmetler/ozurlu/idx_ozurlu.asp T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu - Özürlülere Yönelik Hizmetler]
* [http://www.shcek.gov.tr/portal/dosyalar/hizmetler/ozurlu/idx_ozurlu.asp T.C. Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu - Özürlülere Yönelik Hizmetler]
* [http://www.engellilersitesi.com Engellilerin haber ve bilgi portalı]
* [http://www.ozida.gov.tr/ozveri/ov2/ov2makaleler.htm Özveri dergisi]
* [http://www.ozida.gov.tr/ozveri/ov2/ov2makaleler.htm Özveri dergisi]
* [http://www.tsd.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=334&Itemid=313 5378 sayılı Özürlüler yasası]
* [http://www.tsd.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=334&Itemid=313 5378 sayılı Özürlüler yasası]
* [http://www.calisma.gov.tr/mevzuat/4857_is_kanunu.htm 4857 Sayılı İş Kanunu] (30. madde)
* [http://www.calisma.gov.tr/mevzuat/4857_is_kanunu.htm 4857 Sayılı İş Kanunu] (30. madde)
* [http://www.maliye.gov.tr/mm/smmudurlugu/duyurular/2022.Say.Kan.deg Sakatlara aylık bağlanmasına ilişkin 2022 sayılı kanun]
* [http://www.maliye.gov.tr/mm/smmudurlugu/duyurular/2022.Say.Kan.deg Sakatlara aylık bağlanmasına ilişkin 2022 sayılı kanun]


{{Türkiye-taslak}}
{{engellilik-taslak}}
{{engellilik-taslak}}


[[Kategori:Türkiye'de engellilik| ]]
[[Kategori:Engelli hakları]]
[[Kategori:Türkiye'de engellilik|Haklar]]

Sayfanın 11.13, 11 Ekim 2009 tarihindeki hâli

Uluslararası Engelli Simgesi

Türkiye'de, belediyeler 572 sayılı kanun hükmünde kararname gereğince engellilere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır.[1] İmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar özürlülerin ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.

Ulaşım

Günlük ulaşımda engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiç bir şekilde gümrük vergisi talep edilemez. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır. %40 ve üzeri ortopedik engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre araçı hareket ettirici düzenek yer alan (modifiye edilmiş) kullanıma uygun hale getirilmişedilmiş araçlardan ÖTV talep edilemez.

Kara ulaşımı için engelli vatandaşlar, şehir içi yolculuklarda, yerel yönetimlere bağlı toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz yararlanabilirler. Belediyeler toplu taşıma araçlarından özürlüleri ücretsiz veya indirimli olarak yararlandırmak zorundadır.[2] Ayrıca İstanbul'da İ.E.T.T. engelli ve refakatçisiyle birlikte ücretsiz ulaşımdan yararlanabilmektedir.[3]

Şehirler arası yolculuklarda, ilgili yasadaki tebliğe göre özel firmalarda normal harici engelli yolcu taşıma zorunluluğu vardır. Bunun dışında ulaşım açısında %50 ye yakın bir indirim yapması önerilmektedir. Bu indirimi yapmayan firmalara cezai işlem uygulanmaktadır. Karayolu Taşıma Yönetmeliği'nin 48. maddesi "I bendine göre yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenir" demektedir. Yine şehirlerarası yolculuklarda 6 yaş ve üzeri tüm yolcuların ayrı koltukta seyahat etmesi zorunlu olup, 6-12 yaş arası çocuklar ile yaş şartı aranmaksızın özürlüler için bilet ücreti %50 indirimli düzenlenmektedir.[4]

Otomobillerde engelliler için yer alan sistem

Çalışma gücünün %40 oranında fazlasını (%40 dahil) kaybetmiş özürlü vatandaşlara, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı'ndan alınmış kimlik belgesi veya özür oranının işlendiği nüfus cüzdanı ile %20 bilet fiyat indirimi yapılmaktadır.[5] Boğaz trafiğinin özellikle İstanbul'da oluşu nedeniyle deniz seferleri İETT'den aklınan ücretsiz geçiş kartı geçerlidir.

Türk Hava Yolları (THY), yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda yüzde 25 indirim sağlanmaktadır. İndirimden faydalanmak isteyen yolcularımızın, yüzde 40 ve üzeri oranda özürlü olduğunu belgeleyen, T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından verilmiş olan özürlü kimlik kartı veya sağlık kurulu raporu veya ÖZÜRLÜ ibaresi bulunan nüfus cüzdanlarını ibraz etmeleri gerekmektedir.

Ayrıca, refakatçi ile seyahat etmelidir ibaresi bulunan doktor raporunun ibraz edilmesi halinde, özürlü yolcu ile aynı seferde seyahat edecek bir refakatçisine tüm iç ve dış hatlarda uygulanabilir ücretler üzerinden yüzde 25 oranında indirim sağlanmaktadır. 24 saat öncesinden belirtilmek suretiyle isteyen tüm yolcularımıza ücretsiz olarak tekerlekli sandalye hizmeti sunulmaktadır.[6] Özel havayolu işletmelerinde THY kadar pahalı uçuş bileti satmadıklarını ifade ederek çok cüzzi oranlarda bilet fiyatı indirimlerinde bulunurlarki bu açıdan 1 ay önceden yer ayırtan normal bir yolcuya yapılan indirim kadar bir indirim söz konusu olabilmektedir.

Yararlanma koşulları hakkında ilgili resmi yasa maddeleri

Belediyeler ile bunların kurdukları birlik, müessese ve işletmeler, toplu taşım hizmetlerinde malûl, kimlik kartı sahiplerine indirim uygulamaya yetkilidirler.[7][8]

Bedensel engelliler, %40 ve üzeri derecede özürlü bulunan ve Nüfus Cüzdanı'na özürlülük durumu yazılmış olan kişiler, bilgisayardan bilet kesilen dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli ulaşım haklarına erişebilmektedir.

Malul vatandaşlar, 2022 sayılı kanuna göre maaş alan 65 yaşını doldurmuş bakıma muhtaç malul durumdaki kişiler, durumlarını belgelemek kaydıyla dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.

60 yaş üzeri yaşlılar, 4736 sayılı kanuna göre 60 yaş ve üzeri olanlar, İstanbul'da ikamet ettiklerini belgelemek şartıyla İETT'den alacakları indirimli seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle, yalnız akbilli hatlarda indirimli istifade edebilmektedir.[9]

İletişim

Özel iletişim vergileri ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar %50 ye varan indirimler yapabilmektedirler. Türk Telekom ve TTnet'in bu konuda resmi bir indirimi şu ana kadar söz konusu olmamıştır. Aşağıda Türkiye'deki bazı telefon sağlayacılarının yaptığı kampanyalar yer almaktadır.

Eğitim

İşitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleşebilmektedirler. Engelli çocuğun resmi veya özel eğitim merkezlerinde aldıkları gelişim ve eğitime ilişkin giderlerin bir kısmı çalışılan kurum, emekli sandığı ve sosyal sigortalar kurumu tarafından bütçe uygulama talimatları çerçevesinde karşılanmaktadır. Emekli sandığı'na ve Sosyal Sigortalar Kurumu'na bağlı kişilerin çocuklarının özel eğitimleri için 2002 yılı itibarı ile en fazla 245 TL eğitim yardımı yapılmaktadır. Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğretime başlayan öğrenci ilk yılında bulunduğu ilin valiliği bünyesindeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı'na başvurması durumunda, Başbakanlık Bursu'ndan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir.

Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü'nün öğrenci yurtlarından özürlü öğrenciler istemde bulunmaları halinde öncelikle yararlanabilmesi sağlanır. Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından uygulanan harç ve öğrenim kredisi tahsisinde %40 ve üzerinde özürlü olduğunu belgeleyenlere öncelik tanımakta ve harç kredisinin geri ödenmesinde yönetim kurulu kararı ile %50 indirim yapılmaktadır.[13] Kamu kurumları arasında yapılan protokol anlaşmalara göre Halk Eğitim Merkezleri'nde %40 ve üzeri engellilerden hiç bir ad veya isim adı altında ücret talep edilemez. Söz konusu eğitmen sözleşmeli bir eğitmen bile olsa bunu talep edemez.

Devlet Tiyatroları'nda ücretsiz olarak protokol sırasında oyun izleyebilmektedirler. Digiturk firmasının engellilere sağladığı indirimler bulunmaktadır.[14] Tüm sinemalarda ve özel tiyatrolardan engellilere indirimli tarife uygulanır. İlgili yasa gereği kültür bakanlığından engelli tiyatrosu maddi destek almaktadırlar.

  • ÖSYM, engelli öğrencilere 25 puana kadar avantaj ve ek kontenjanlarda öncelik sağlamaktadır.[15]

İş

Kamu sektörü ve özel sektör iş taleplerine yönlendirmek için ilgili 1. dereceden sorumu kurum iş-kur dur. İlgili yasa gereği 50 kişi çalıştırılan iş yerinde en az 1 engelli çalıştırmak zorunludur. 100 kişi ve üzerinde ise bu oran en az %3 engelli işçi çalıştırma şekilden düzenlenilmiş olup engelli istihdam etmeyen işvereme para cezası uygulaması yapılmaktadır.

Özel sektörde çalışan engellilere uygulanan vergi indirimleri

Özürlü hizmet erbabı ile bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabında uygulama:

Maliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulu'nca tespit edilen çalışma gücü kayıp oranının asgari;

  • % 80'ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece,
  • % 60'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece,
  • % 40'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı üçüncü derece,

sakat sayılmakta ve 2009 yılı için;

  • Birinci derece sakatlar için – 670 TL,
  • İkinci derece sakatlar için – 330 TL,
  • Üçüncü derece sakatlar için – 160 TL

2008 yılı için;

  • Birinci derece sakatlar için – 600 TL,
  • İkinci derece sakatlar için – 300 TL,
  • Üçüncü derece sakatlar için – 150 TL

olarak hesaplanan sakatlık indirimi, çalışanın ücret matrahından indirilmektedir.

Sakatlık indiriminden yararlanacak birden fazla kişinin bulunması halinde, bu rakamlar, her biri için ayrı ayrı belirlenerek, indirim uygulanmasında toplu olarak dikkate alınmaktadır.

Kamuda çalışan engellilere uygulanan vergi indirimi

  • Emekli Sandığı'na bağlı çalışanlar için yıllık:[16]
    • Birinci derece sakat olanlarda 907 TL
    • İkinci derece sakat olanlarda 453 TL
    • Üçüncü derece sakat olanlarda 226 TL
  • Hizmet erbarının kalkınmada öncelikli yörede bulunulması halinde bu tutarlar sırasıyla:
    • Birinci derece sakat olanlarda 1.209 TL
    • İkinci derece sakat olanlarda 604 TL
    • Üçüncü derece sakat olanlarda 302 TL

Bu tutarlar yukarıda belirtilen hizmet erbabı için yıllık gelir vergisi matrahlarından indirilecek rakamları oluşturmaktadır.

Kendi işini kuran engellilere sağlanan kolaylıklar

  • Normal yörede faaliyette bulunulması halinde:
    • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında: 709 TL
    • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 453 TL
    • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 226 TL
  • Kalkınmada öncelikli yörede faaliyette bulunulması halinde;
    • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında:1.209 TL
    • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 604 TL
    • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 302 TL
  • Kendi işini kuran serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunması halinde durumuna göre, yukarıdaki rakamlara ilave olarak ayrıca özürlü kişi sayısı kadar hesaplanan miktar, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılacaktır.
Engellilere uygulanan vergi indirimleri

Engelli vergi indirim işlemleri dilekçe örnekleriyle Vergi Dairesi Başkanlığı sitesinde yer almaktadır.

Erken emeklilik

Çalışabilir durumda ona engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir % ortanına takabulen engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik mukabiliyeti oranında malülen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır. Normal sartlarda sağlıklı biri 25 yıllık işgünü sigorta primi yatırırken engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malülen emekli olabilmeksi söz konusu olmaktadır. Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre aldığı emekli maaşı çalışıken aldığının %60 oranındadır. Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malüllük maaşı hakkı, Resmî Gazete'ye göre 200 TL'lik cüzzi bir miktardır.[17]

Engellinin çalışamağı süreler için geçmişe dönük sigorta primi ödemek hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olmasın; çalışmasa bile yurt dışında kaldığı süreyi, anavatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödüye bilme hakkı ilgili mevzuatlarca sağlanılmıştır.

Türkiye'deki engellilerinde anayasanın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda ilgili insan hakları dernekleri tarafından kamu davası açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir. Bu konuda belli başlı bir kaç derneğin öngörülen kamu davası içi önçalışma yaptığı öngörülmektedir.

Güncellenen haklar listesi

Özürlüler yasası ile ilgili mevzuat yayımlanmıştır.[18]

Kaynakça

  1. ^ 572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4
  2. ^ (572 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Madde 3-4)
  3. ^ İ.E.T.T.
  4. ^ Şehirler arası yolculuk hakkında
  5. ^ TCDD
  6. ^ http://www.thy.com/tr-TR/help/faq/discounts.aspx Türk Hava Yolları]
  7. ^ [1]
  8. ^ 19 Ocak 2002 tarihli Resmi Gazete'nin 24.645. sayısındaki 4.736 yasa 1. Madda (2. satır)
  9. ^ Ulaşımda sağlanılan kolaylıklar
  10. ^ "Elele Tarifesi"
  11. ^ "Destek Paketi"
  12. ^ "Cep Özel Tarifesi"
  13. ^ Kredi ve Yurtlar Kurumu
  14. ^ Digiturk
  15. ^ 2008 ÖSYM - Engelli Öğrenci alım puanları
  16. ^ Engellilere uygulanan Gelir Vergisi İndirimi
  17. ^ 1 Ağustos 2008 CUMA Sayı: 26954
  18. ^ http://www.ozida.gov.tr/yenimevzuat/giris.htm

İç bağlantılar

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye%27de_engelli_hakları&oldid=6537391" sayfasından alınmıştır