Yahya Efendi Çeşmesi (Beşiktaş)
 Çeşmenin ön cephesinden bir görünüm (Ekim 2023) | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | İşlevsel |
| Tür | Duvar çeşmesi |
| Mimari tarz | Birinci Ulusal Mimarlık Akımı |
| Konum | Beşiktaş, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°02′45″K 29°01′02″D / 41.04583°K 29.01722°D |
| Yaptıran | Yahya Efendi |
| Tamamlanma | 1538/1539 ya da 1557/1558 |
| Yenileme | Haziran ya da Temmuz 1903 · 1949-2006 arası · 2016-2020 arası |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Mermer |
Yahya Efendi Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1557 ya da 1558 yılında yaptırılmıştır.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kitâbesindeki tarih mısrasının ebced hesabına göre 1538 ya da 1539, kitâbedeki tarih ifadesine göre ise 1557 ya da 1558 yılında, Yahya Efendi tarafından yaptırıldı.[a] Yapım ve tamir kitâbesinin aynı yazıyla aynı zeminde bulunması, kitâbenin ilk kısmının tamir sırasında yeniden yazıldığını gösterir ve kitâbenin yenilenmesi esnasında tarih bilgisinin yanlış işlenmiş olabileceği belirtilir.[1][2] Bununla birlikte, çeşmenin de bir parçası olduğu; Yahya Efendi'nin bölgede mescit-tevhidhâne, medrese, hamam ve evlerden oluşan külliyesinin bulunduğu arazi, Yahya Efendi tarafından, Mahidevran Sultan'nın saraydan uzaklaştırılmasından sonra satın alınmıştı.[3]
Haziran ya da Temmuz 1903'te, tekke mensuplarından Hacı Mahmud Efendi tarafından yeniden inşa ettirildi.[b][2] 1949 tarihli fotoğrafında yeniden inşası sonrasındaki teknesi görülürken[4] 2006'da yayımlanan bir fotoğrafında özgün teknesi değiştirilmiş olarak gözükür.[5] 2016'da yayımlanan bir fotoğrafında da bu teknesiyle gözüken çeşme,[6] 2020'de yayımlanan fotoğrafında ise özgün teknesinin yeniden yapılarak yerine konulduğu hâliyle yer alır.[7] Yapım kitâbesinde bahsedilen kemer ise günümüzde mevcut değildir.[6]
Konumu ve mimarisi[değiştir | kaynağı değiştir]
İstanbul'un Beşiktaş ilçesinin Yıldız Mahallesi'nde, Yahya Efendi Sokağı'nda konumlanır.[8] İstanbul Boğazı'na doğru alçalan Yahya Efendi Külliyesi'ni bölümlere ayıran istinat duvarlarından birine dayalı bir duvar çeşmesidir.[5][9] Tamamı beyaz mermerden yapılan çeşmenin dikdörtgen bir çerçeve içinde yer alan ayna taşının etrafı, bitki motifi kabartmalarıyla bezelidir. Ayna taşının dilimli dalgalı kemeri, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı üslubundadır. Musluğu, yapraklarla oluşturulmuş bir rozet kabartmasının ortasına yerleştirilmiştir. Bir ayağa oturan kurna şeklindeki teknesinin alt kısmı dilimlidir.[2][4][5][9]
Ayna taşının yukarısında, talik yazıyla yazılan ve iki bölümden oluşan kitâbesi konumlanır. Çeşmenin inşasına ait olan üstteki iki kıt'alık bölümün metni şu şekildedir:[1][4]
|
Sebîl üzre bina itdüm bu aynı |
Çeşmenin onarımına üç satırlık mensur bölümün metni ise şu şekildedir:[4][10]
|
Kutbü'l-ârifin Yahya Efendi kuddise sırruhu hazretlerinin işbu çeşmelerini tecdîde muvaffak olan bendelerinden el-Hâc Mahmûd Efendi'nin rûh-i şerîfi ve kâffe-i ehl-i îmân ervâhı içün el-Fâtiha 1321 Rebi'ü'l-âhir |
-
Çeşmenin kitâbesi (Ekim 2023) -
Çeşmenin aynataşı ile teknesi (Ekim 2023)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Çeşme kitâbesindeki 965 yılı miladi takvimde 1557 ya da 1558'e denk gelir. Kitâbenin son mısrasının ebced hesabı ise 945 yılını (miladi takvimde 1538 ya da 1539) verir.
- ^ Kitâbesindeki Rebiulâhir 1321 tarihi, miladi takvimde Haziran ya da Temmuz 1903'e denk gelir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
Wikimedia Commons'ta Yahya Efendi Fountain ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ a b "Yahya Efendi Çeşmesi - Yapım kitabesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi.
- ^ a b c Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). "4 - Yahya Efendi Çeşmesi". İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. ss. 6, 8.
- ^ Tanman, B. Baha (2013). "Yahyâ Efendi Külliyesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 246-249. ISBN 9789753897549. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023.
- ^ a b c d Egemen, Affan (Ekim 1993). "1118 - Yahya Efendi Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. ss. 814, 817.
- ^ a b c Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). "407 Yahya Efendi Çeşmesi". İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 3. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 82. ISBN 978-9944-100-34-2.
- ^ a b Akdeniz, M. Gül; Erdoğan, Hande (Güz 2016). "16. yüzyıldan 21. yüzyıla Şeyh Yahya Efendi Tekkesi". FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi (8): 1-23. doi:10.16947/fsmia.281672.
- ^ Uğuryol, Drahşan (Ekim 2020). "Hamidiye suyu tesislerine ait yapıların ve çeşmelerin günümüzdeki durumu ve koruma önerileri". Sahat Tarihi Dergisi. 29 (2): 425-453. doi:10.29135/std.638640.
- ^ "Yahya Efendi Çeşmesi (H.965 - M.1557)". Su Vakfı. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Tanman, B. Baha (2013). "Yahyâ Efendi Külliyesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 247. ISBN 9789753897549. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023.
- ^ "Yahya Efendi Çeşmesi - Tamir kitabesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
