Teos Hipsistos
Teos Hipsistos (Grekçe: Θεος ὕψιστος "") Zeus'a işaret edebileceği gibi, aynı zamanda Yahudi ya da Hristiyan tanrısı anlamına da gelebileceği için müphem olan en yüce tanrı anlamına gelen Yunanca söz öbeği.
Kavramla ilgili etraflı araştırmalar yürüten Stephen Mitchell, bu söz öbeğinin geçtiği toplam 300 farklı yazıtı topladı. İthaf yazıtları olan bu yazıtlar Anadolu'da, özellikle de Pontus, Likya ve Frigya'dan gelmekteydiler. MS. 2. ile MS 4. yüzyılın başına tarihlenen bu yazıtlara dayanarak Mitchell, kilise babalarının metinlerinde ve bu yazıtlarda da geçen Hipsistarilerin Yahudi ve pagan unsurların karıştırıldığı tek tip ve yaygın bir kültü ifade ettiği tezini geliştirdi. Mitchell ayrıca arkeolojik buluntu ve Salamisli Epifanios'un yazdıklarından yola çıkarak Hipsistarilerin kendilerine özgü ibadethaneleri olduğu sonucuna varmaktadır. Bu grup şabatı tanımakta ve uygulamakta, belirli beslenme yasalarına uymakla Yahudilik ile somut benzerlikler taşımaktaydı. Mitchell'e göre Hipsistariler arasında, diğer yazıtlarda ve Elçilerin İşleri'nde sözü edilen Tanrı'dan korkanlar grubunun üyeleri de bulunmaktaydı.[1]
Mitchell'in bu iddialarını takiben, onun görüşlerinin çoğunlukla reddedildiği bir bilimsel tartışma ortaya çıktı. Buna göre Teos Hipsistos yazıtlarının çeşitli ve tamamen farklı dini grupların yazıtları da olabilirlerdi.[2] Çeşitli araştırmacılar, Teos Hipsistos adında belirli bir tanrı için birleşik bir kült olmadığını, ancak bu ad altında farklı tanrılara tapınıldığını vurgulamıştır. Yahudiler tarafından Yahweh teos hipsistos iken, paganlar için Zeus teos hipsistostur. Hristiyanlar da ender de olsa tanrıları için bu ismi kullanmışlardır.[3]
Birincil kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Epifanios, haer. 80,1,2–2,4
- Nenizili Gregorios, or 18,5
- Nissalı Gregor, Eun. 38
- İskenderiyeli Cyrill, ador. III
Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]
- Carsten Colpe, Andreas Löw: Hypsistos (Theos). In: Reallexikon für Antike und Christentum. Band 16, Anton Hiersemann, Stuttgart 1993, S. 1036–1056.
- Stephen Mitchell: The Cult of Theos Hypsistos between Pagans, Jews, and Christians. In: Polymnia Athanassiadi, Michael Frede (Hrsg.): Pagan Monotheism in Late Antiquity. Clarendon Press, Oxford 1999, S. 81–148.
- Markus Stein: Die Verehrung des Theos Hypsistos: ein allumfassender pagan-jüdischer Synkretismus? In: Epigraphica Anatolica. Band 33, 2001, S. 119–125.
- Stephen Mitchell: Further thoughts on the cult of Theos Hypsistos. In: Stephen Mitchell, Peter Van Nuffelen (Hrsg.): One God. Pagan monotheism in the Roman Empire. Cambridge University Press, Cambridge 2010, S. 167–208.
- Fritz Graf: Hypsistos. In: Der Neue Pauly (DNP). Band 5, Metzler, Stuttgart 1998, ISBN 3-476-01475-4, Sp. 821–823.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Markus Stein: Die Verehrung des Theos Hypsistos: ein allumfassender pagan-jüdischer Synkretismus? In: Epigraphica Anatolica. Band 33, 2001, S. 119–125.
- ^ Kurze Übersicht bei Sven Günther: A New Document for Theos Hypsistos. In: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik. Band 212, 2019, S. 158–160, hier S. 158.
- ^ Markus Stein: Die Verehrung des Theos Hypsistos: ein allumfassender pagan-jüdischer Synkretismus? In: Epigraphica Anatolica. Band 33, 2001, S. 119–125, hier S. 124.