Noraşen Kilisesi

Koordinatlar: 41°41′27″K 44°48′23″D / 41.69083°K 44.80639°D / 41.69083; 44.80639
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Noraşen Kilisesi
Ocak 2007'de Noraşen Kilisesi
Harita
Temel bilgiler
Konum41 Kote Abhaz (Leselidze) Caddesi,[1] Tiflis, Gürcistan
Koordinatlar41°41′27″K 44°48′23″D / 41.69083°K 44.80639°D / 41.69083; 44.80639
İnançTarihsel olarak Ermeni Apostolik Kilisesi; 1995 yılında Gürcü Ortodoks Kilisesi kilise üzerinde hak iddia etmiştir
DurumKullanım dışı
Mimari
Mimari biçimErmeni
İnşaat başlangıcı1507

Noraşen (Ermenice: Նորաշեն, "yeni inşa";[2] Gürcüce: ნორაშენი, Norasheni) Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te yer alan ve günümüzde kullanılmayan bir Ermeni Apostolik Kilisesidir. Kilise, Tiflis Sioni Katedrali ve Jvaris Ana Kilisesi'nin yanında, Eski Tiflis'te konumlanmıştır.[1][2]

Kilise, eskiden Meryem Ana Kilisesi (Սուրբ Աստվածածին, Surb Astvatsatsin) olarak bilinmekteydi.[1][2][3] 16. yüzyılın başlarında inşa edilen kilise, 1930'larda Sovyet yetkililer tarafından kapatılıp el konana kadar Ermeni Apostolik Kilisesi'ne bağlıydı. O tarihten sonra kütüphane olarak hizmet vermiştir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, kilise 1995 yılında, Gürcü Ortodoks din adamları tarafından kutsandı. Sonrasında Ermenilerle alakalı her şey kilise ve çevresinden arındırılmaya çalışıldı. Ermeni protestoları kilisenin sonsuza kadar kapanmasına neden oldu. 2008'de, Gürcü bir rahibin kilisenin etrafına çit örmesi ve bazı Ermeni mezar taşlarını kaldırmaya çalışması kiliseyle alakalı tartışmaları alevlendirdi. Kilise, Sovyetler döneminden sonra tekrar kullanılmaya başlamayan Tiflis'teki sayılı Ermeni kiliselerinden biriydi.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kilise,[1][3] muhtemelen paron (baron) unvanına sahip, varlıklı bir Ermeni soylu olan Satat (Սատաթ), tarafından 1507 yılında inşa ettirilmiştir. Kiliseyi, büyükbabasının, babasının, karısının, üç oğlunun ve kendisinin anısına adadı.[4] Kilise, 1649'da iç duvarın içerisine bir haçkar inşa eden Yeni Culfalı Nazar Hocanın desteğiyle 1650’de yenilenmiştir.[3][4] Kilisenin freskleri, 1793 yılında ünlü Hovnatanyan ailesinden Hovnatan Hovnatanyan tarafından oluşturuldu.[3] Kilise, 1795 yılındaki Ağa Muhammed Şah'ın Tiflis seferindeki Pers işgallerinin sonucunda ağır hasar görmüştür.[1] Behbudili (Bebutaşvili) ailesinden Melik Avetik, 1795 yılında kilisenin tamamen yenilenmesini emretti. Yenileme çalışmaları 1808 yılına kadar devam etti.[5][3]

Kilise, 19. yüzyıl boyunca, 1830-1835, 1857, 1897 ve 1899 yıllarında birçok tadilattan geçti.[1] Noraşen'in erkek okulu 1858'de kuruldu. 1866'da Noraşen Kız Okulu açıldı.[1] Diğer birçok ibadet yeri gibi, Noraşen de 22 Aralık 1933'te Sovyet yetkililer tarafından kapatılan Tiflis'teki Ermeni kiliselerinden biriydi. Kilise, 1972 itibarıyla, Gürcü SSR Bilimler Akademisi'nin bilimsel bir kütüphanesini barındırmaktadır.[1] Samvel Karapetyan’a göre, bölgenin tadilattan geçtiği 1983 yılında kilisede bazı değişiklikler yapıldı. Anıtların Korunması Bölümü çalışanları, Tiflis'in baş mimarı Şota Kavlaşvili'nin gözetiminde, kilisenin kuzey kapısını "gereksiz" olduğu için kaldırdıklarını ve bazı Ermeni mezar taşlarının kaybolduğunu bildirdi.[2]

Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Noraşen Kilisesi

Kilise tarihsel olarak Ermeni Apostolik kilisesiydi.[6][7] 1673'te Fransız gezgin Jean Çardin ve 1837'de Gürcü bilgin Egnati Ioseliani kiliseden "Ermeni Kilisesi" olarak bahsetmiştir.[1] Ancak, Sovyet yönetiminin son yıllarından beri, bazı Gürcü akademisyenler, yetkililer ve en önemlisi Gürcü Ortodoks Kilisesi kilisenin mülkiyetine itiraz etmiştir.[2][8] 1989’un başlarında, Gürcistan Anıtları Koruma Vakfı Direktör Yardımcısı Jansouk Babounaşvili, Noraşen'i 13. yüzyılda inşa edilmiş bir Gürcü Ortodoks kilisesi ilan etti.[2] Bir Gürcü tarihçi olan Bondo Arveladze, Noraşen'in, Ermeniler tarafından bir Ortodoks kilisesinin kalıntılarının üzerine yasa dışı bir şekilde inşa edildiğini iddia etti. Çünkü arşivlerde, kilisenin, o dönemin çarı veya patriğinin onayıyla yapıldığına dair hiçbir belge yoktu."[9] Öte yandan, Gürcistan'ın ombudsmanı Sozar Subari, 2006 yılında Noraşen'in bir Ermeni kilisesi olduğunun herkes tarafından bilindiğini, ve Ermenilerin taleplerinde haklı olduklarını belirtti.[10]

ABD dış işleri bakanlığının, Gürcistan'daki din özgürlüğüyle ilgili 2005 raporunda, "geleneksel dini gruplar arasındaki birçok sorun mülk tartışmalarından kaynaklanmaktadır." ve "Tiflis'teki ünlü Ermeni kilisesi Noraşen kapalı kalmaya devam etmektedir." yorumları bulunmaktadır.[11] Özgür Avrupa Radyosu tarafından yayınlanan 2011 tarihli habere göre Noraşen, Gürcü-Ermeni gerilimlerinin en büyük kaynağıdır.[12] Blauvelt ve Berglund'a göre, Gürcistan hükûmeti Noraşen'i Ermeni Kilisesi'ne geri dönüştürmedi, çünkü yetkililer Gürcü Ortodoks Kilisesi'ne meydan okumaya cesaret edemedi.[13] 2008 itibarıyla, kilise Ekonomi Bakanlığı'na bağlıyken, kilisenin bakımından Kültür Bakanlığı sorumludur.[9] 2016 yılı itibarıyla kilisenin kültürel miras statüsü vardır.[14] Gürcü bir ilahiyatçı olan Beka Mindiaşvili, yetkililerın bu konudaki kararsız tutumunu eleştirmiştir.[15]

"Gürcüleştirme" çabaları[değiştir | kaynağı değiştir]

1994–95 değişiklikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1994 yılının kasım ayında kitaplar kiliseden çıkarılmaya başlandı.[2][16] Patrik II. İlia'nın Patrik Sekreteri Teodoros Jokhadze, Tiflis Sioni Katedrali'nin yakınlarında bir Ermeni kilisesinin varlığının kabul edilemez olduğunu ve oranın Gürcü Ortodoks Kilisesi olması gerektiğini açıkladı.[2] 15 Şubat 1995'te, Gürcü Ortodoks din adamları, Gürcü kilise ritüellerine göre kiliseyi kutsadı ve kilisenin yeni adını ilan etti: Khareba ("Beşaret" veya "İyi Haberleri Kadını";[16] Gürcüce: ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ხარების სახელობის ეკლესია, k’ovladtsmida ghvtismshoblis kharebis sakhelobis ek’lesia).[1][2] Ermeni Katolikosu locum tenens ve Başpiskopos Torkom Manoogian, Gürcistan devlet başkanı Eduard Şevardnadze ve Patrik II. İlia'ya yazdığı mektupta kilisedeki değişikliklerle ilgili endişelerini dile getirmiştir.[17] Bir ay sonra, Mart 1995’te, Ermeni Kilisesi’nin yerel Ermeni cemaati kendilerine gelen bir davet üzerine Tiflis’i ziyaret etti,[2] ve bu değişiklikleri protesto ettiler.[16][18] Heyet, Patrik II. İlia ile bir araya geldi ve partiler kiliseyi belirsiz bir süre için kapatmayı ve tartışmalı kiliselerin mülkiyetini incelemek için bir komite oluşturmayı kabul etti.[2]

1994-95 yıllarında kilisede birçok değişiklik yapıldı. Ermeni kaynakları, Gürcü Kilisesi ve Gürcü makamlarını kilisedeki Ermeni izlerini ve unsurlarını silmekle suçlamaktadır. Örneğin, bema (yükseltilmiş platform) söylentiye göre indirildi, duvarlara haçkarlar söküldü, Ermeni yazıtları ve freskleri silindi.[2] Ermeni Mimarisini Araştırma Vakfından (RAA) Samvel Karapetyan, Gürcistan makamlarının Ermeni özelliklerini kiliseden sistematik olarak kaldırdığını savundu.[19] Karapetyan'a göre, iç duvarın kuzeyindeki vaftizhane yıkılmış, eski kapılar ise Gürcü tarzı bir haç içeren yenileri ile değiştirilmiştir. Kilisenin kuzey girişine yakın bir mezar taşı asfalt ile döşenmiştir.[19]

2005 ve 2008 tartışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

2005 yılının ilkbaharında, yandaki Jvaris Ana Ortodoks Kilisesinin rahibi Peder Tarinc Sikinçelaşvili, Gürcü mezar taşlarını Noraşen'in bahçesine götürmüştür. Taşlar, kilisenin güney duvarının yanına yerleştirildi. Bu sırada Ermenice yazıtlar içeren mezar taşları tahrip edildi.[16] Samvel Karapetyan'ın araştırmasına göre, 1874'te ölen bir bireyin en az bir mezar taşı, Papaz Tariel tarafından Tiflis'e taşınmadan önce rahip olduğu Duşeti'den getirildi.[2] Karapetyan, papazın kiliseyi "Gürcüleştirmeye" çalıştığını belirtti.[2] Papaz Tariel tartışma sırasında şunları söyledi: "Toprak bizimdir, kilise bizimdir ve ne istiyorsak onu yapmamız söylenmiştir."[16]

2008 mayıs ayının ortalarında Papaz Tariel, Noraşen'in çevresine beton ve metal karışımı bir çit ve kapıların yapılmasını emretti. Çit, Gürcü Kilisesi'ne özgü sembollerle dekore edildi.[2][9] Papaz Tariel, Gürcüce ayinlerin "binanın içindeki tüm iç onarımların bitiminden bir ay sonra başlayacağını" iddia etti.[16] Gürcistan'daki Ermeni Kilisesi piskoposluğu hareketi protesto etti.[1] Tiflis Belediyesi çitleri ortadan kaldırmak için bir karar aldı, ancak gerçekleştirilmedi.[2][9]

16 Kasım 2008'de Papaz Tariel, Buldozer yardımıyla Mikayel ve Lidia Tamamshyans'ın (Tamashev) mezar taşlarını kaldırmaya çalıştı.[2][9][20] Ermeni cemaatinin protestoları, mezar taşlarının orijinal yerlerine geri döndürme konusunda başarılı oldu.[2] Olay, Ermenistan'da geniş kapsamda ele alındı. Ermeni Kilisesi, Gürcü papazı eleştirdi ve Gürcü makamlarını kiliseye geri dönmeye çağırdı.[21] Ermeni hükûmetinin ulusal azınlıklar ve din bölümünün başkanı Vardan Astsatryan, bu eylemi bir vandalizm olarak nitelendirdi. Erivan Gürcistan Büyükelçiliği önünde bir protesto düzenlendi.[9] Ermeni parlamentosu sözcüsü Hovik Abrahamyan, Gürcistan'ın Ermenistan büyükelçisi konusundaki endişelerini dile getirdi.[22]

8 Aralık 2008'de Ermenistan Başbakanı Tigran Sarkisyan, hükûmet bakanları ve Ermeni din adamları 1930'lardan bu yana ilk defa Noraşen Kilisesinde dua ettiler.[23][24]

Sonraki gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

2014 yılında Gürcistan Ulusal Kültür Mirası Koruma Ajansı kiliseyi yenilemeye karar verdi. Yenileme, Gürcistan Tarihi Anıtlarını Koruma Vakfı tarafından finanse edildi.[14] Toplamda yaklaşık 504.000 lari kilisenin yenilenmesine harcandı.[25] Restorasyon çalışmaları 2015 ve 2016 yıllarında yapıldı ve duvarlar ile kubbeyi güçlendirmek amaçladı. Ayrıca eski kapılar ve pencereler yenileriyle değiştirildi ve orijinal Ermeni mezar taşları iade edildi.[1]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f g h i j k l "Թբիլիսիի Նորաշեն Սուրբ Աստվածածին Եկեղեցի [Norashen Holy Mother of God Church of Tbilisi]". armenianchurch.ge (Ermenice). Diocese of the Armenian Apostolic Orthodox Holy Church in Georgia. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r "An Historical Overview of the Norashen Sourb Astvatzatzin Church". Hetq. 8 Aralık 2008. 29 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. ; Armenian version by Kristine Aghalaryan 29 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (archived PDF)
  3. ^ a b c d e Hasratyan, Murad (2009). "Թբիլիսիի հայկական եկեղեցիների ճարտարապետությունը [Architecture of the Armenian Churches in Tbilisi]". Etchmiadzin (Ermenice). 65 (6). s. 74. 25 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  4. ^ a b Mouradian 2008, s. 96.
  5. ^ Mouradian 2008, ss. 96-97.
  6. ^ Mouradian 2008, s. 95.
  7. ^ "ნორაშენი [Norasheni]" (Gürcüce). National Parliamentary Library of Georgia. 29 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  8. ^ "საქართველოს საპატრიარქო სადავო ეკლესიების საკითხს ეხმაურება [The Patriarchate of Georgia responds to the issue of disputed churches]". patriarchate.ge (Gürcüce). Georgian Orthodox Church. 8 Aralık 2008. 29 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  9. ^ a b c d e f Mamiashvili, Fati; Khojoyan, Sara (22 Aralık 2008). "Tbilisi Witnesses Unholy Row". 29 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  10. ^ Khachatryan, Anzhela (24 Nisan 2006). "Հայկական եկեղեցիների ճակատագիրն անորոշ է". Hetq (Ermenice). 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  11. ^ "International Religious Freedom Report 2005: Georgia". state.gov. United States Department of State Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  12. ^ Simonian, Karine (10 Haziran 2011). "Armenian Church Head Begins Landmark Visit To Georgia". RFE/RL. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  13. ^ Blauvelt, Timothy K.; Berglund, Christofer (2016). "Armenians in the Making of Modern Georgia". Siekierski, Konrad; Troebst, Stefan (Ed.). Armenians in Post-Socialist Europe. Böhlau Verlag Köln Weimar. s. 80. ISBN 9783412501556. Several Armenian churches, which had been appropriated by the state under Soviet rule, had still not been returned to the community, since officials did not dare to challenge the GOC, which claimed them as Georgian churches. Five of these disputed sites were situated in Tbilisi, including the old town's Norashen Church, located on the former Armenian Bazaar Street, and many of these properties were falling into despair. 
  14. ^ a b Gogolashvili, Natia (10 Şubat 2016). "Tbilisi Based Disputed Armenian Churches Are On the Edge of Collapse". humanrights.ge. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  15. ^ Rekhviashvili, Jimsher (8 Temmuz 2018). "დაუსრულებელი საბჭოთა წარსული [Unending Soviet legacy]". RFE/RL. 
  16. ^ a b c d e f Ghazinyan, Aris (23 Mayıs 2008). "Crisis of Faith: Armenian identity threatened in Tbilisi". ArmeniaNow. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  17. ^ "Tension Reported With Georgia Over Church in Tbilisi". Daily Report: Central Eurasia, 40-48. Foreign Broadcast Information Service (via Noyan Tapan). 1 Mart 1995. s. 68. 
  18. ^ "„ისტორიული ვიზიტი" შედეგის გარეშე ["Historic visit" without results]" (Gürcüce). Voice of America Georgian Service. 15 Haziran 2011. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  19. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Karapetyan-1998 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  20. ^ Stamboltsyan, Gevorg (18 Kasım 2008). "Հերթական ոտնձգությունը Թբիլիսիի Սուրբ Նորաշեն եկեղեցու դեմ". azatutyun.am (Ermenice). RFE/RL. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  21. ^ Editorial (2008). "Նոր ոտնձգություններ Թբիլիսիի Սուրբ Նորաշեն հայկական եկեղեցու դեմ [New encroachment on St. Norashen Armenian Church of Tbilisi]". Etchmiadzin (Ermenice). 64 (10). ss. 138-139. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  22. ^ "Վերջերս Թբիլիսիի սուրբ Նորաշեն եկեղեցու բակում կատարված ապօրինությունների կապակցությամբ ԱԺ նախագահն իր մտահոգությունն է հայտնել Վրաստանի դեսպանին" (Ermenice). Armenpress. 20 Kasım 2008. 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  23. ^ "73 տարվա ընդմիջումից հետո երեկ Ս. Նորաշենում հայերը մոմեր վառեցին". Hetq (Ermenice). 9 Aralık 2008. 29 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  24. ^ Aghalaryan, Kristine (1 Aralık 2008). "Թիֆլիսահայերը չեն կարողանում մոմ վառել հայկական եկեղեցում". Hetq (Ermenice). 29 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  25. ^ Aghalaryan, Kristine (14 Eylül 2015). "Թբիլիսիի սուրբ Նորաշենը ջրի մեջ է. ի՞նչ է դառնալու եկեղեցին ամրացումից հետո". Hetq (Ermenice). 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
Bibliyografya

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Noraşen_Kilisesi&oldid=32487275" sayfasından alınmıştır