Max Noether
Max Noether | |
|---|---|
 Noether y. 1870'ler | |
| Doğum | 24 Eylül 1844 Mannheim, Baden, Almanya |
| Ölüm | 13 Aralık 1921 (77 yaşında) Erlangen, Bavyera, Almanya |
| Mezun olduğu okul(lar) | Heidelberg Üniversitesi |
| Tanınma nedeni | |
| Kariyeri | |
| Dalları | Matematik |
| Çalıştığı kurumlar | |
| Doktora öğrencileri | |
Max Noether (24 Eylül 1844 - 13 Aralık 1921), cebirsel geometri ve cebirsel fonksiyonlar teorisi üzerinde çalışan bir Alman matematikçiydi. Kendisi "on dokuzuncu yüzyılın en iyi matematikçilerinden biri" olarak adlandırılmıştır.[1] Emmy Noether'in babasıdır.
Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]
Max Noether 1844 yılında Mannheim'da, varlıklı bir toptan hırdavat satıcısı olan bir Yahudi ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Büyükbabası Elias Samuel, 1797 yılında Bruchsal'da bu işe başlamıştı. 1809 yılında Baden Büyük Dükalığı, halihazırda bir soyadı olmayan her Yahudi ailenin erkek reisine kalıtsal bir soyadı veren bir "Hoşgörü Fermanı" oluşturdu. Böylece Samueller Noether ailesi oldu ve isimlerin Hristiyanlaştırılmasının bir parçası olarak oğulları Hertz (Max'ın babası) Hermann oldu. Max, Hermann'ın karısı Amalia Würzburger'den olan beş çocuğunun üçüncüsüydü.[2]
Max 14 yaşındayken çocuk felci hastalığına yakalandı ve hayatının geri kalanında bunun etkilerini yaşadı. kendi kendine çalışma (otodidaktizm) sayesinde ileri matematik öğrendi ve 1865 yılında Heidelberg Üniversitesi'ne girdi. Burada birkaç yıl fakültede görev yaptıktan sonra 1888'de Erlangen Üniversitesi'ne geçti. Oradayken cebirsel geometri alanının kurulmasına yardımcı oldu.[3]
1880 yılında başka bir zengin Yahudi tüccar ailenin kızı olan Ida Amalia Kaufmann ile evlendi. İki yıl sonra ilk çocukları oldu ve annesinin adını Amalia ("Emmy") koydular. Emmy Noether daha sonra soyut cebir alanında merkezi bir figür haline geldi. 1883'te Alfred adında bir oğulları oldu ve daha sonra 1918'de ölmeden önce kimya okudu. Üçüncü çocukları Fritz Noether 1884'te doğdu ve Emmy gibi bir matematikçi olarak öne çıktı; 1941'de Sovyetler Birliği'nde idam edildi. Dördüncü çocukları 1889 doğumlu Gustav Robert hakkında çok az şey bilinmektedir; sürekli hastalıktan mustaripti ve 1928'de öldü.[4]
Noether, uzun yıllar Erlangen'de "Ordinaryüs" (tam profesör) olarak görev yaptı ve 13 Aralık 1921'de orada öldü.
Cebirsel geometri üzerine çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Brill ve Max Noether, Riemann'ın Riemann yüzeyleri üzerine yaptığı çalışmaların çoğu için cebirsel yöntemler kullanarak alternatif kanıtlar geliştirdiler. Brill-Noether teorisi, bir cebirsel eğri'den izdüşümsel uzay Pn'ye verilen d dereceli haritaların uzayının boyutunu tahmin ederek daha da ileri gitti. Noether, birasyonel geometride, düzlem eğriler için tekilliklerin çözümünü kanıtlamak amacıyla şişirmenin temel tekniğini tanıttı.
Noether, cebirsel yüzey teorisine önemli katkılarda bulunmuştur. Noether formülü, yüzeyler için Riemann-Roch teoreminin ilk durumudur. Noether eşitsizliği, bir yüzeyin olası ayrık değişmezleri üzerindeki ana kısıtlamalardan biridir. Noether-Lefschetz teoremi (Lefschetz tarafından kanıtlanmıştır), P3 içinde en az 4 dereceli çok genel bir yüzeyin Picard grubunun çizgi demeti O(1) kısıtlaması tarafından üretildiğini söyler.
Noether ve Castelnuovo karmaşık izdüşümsel düzlemin birasyonel otomorfizmlerinin Cremona grubunun "kuadratik dönüşüm"ü
- [x,y,z] ↦ [1/x, 1/y, 1/z]
tarafından P2 otomorfizmalarının PGL(3,C) grubu ile birlikte üretildiğini göstermiştir. Bugün bile, P3'ün birasyonel otomorfizmaları grubu için açık bir üreteç bilinmemektedir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Sonsuz yakın nokta
- Brill-Noether teorisi
- Noether-Enriques-Petri teoremi
- Noether formülü
- Noether eşitsizliği
- Yüzeyler için Noether rasyonellik teoremi
- Max Noether temel teoremi
- Eğriler üzerine Max Noether teoremi
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Dick, Auguste. Emmy Noether: 1882–1935. Boston: Birkhäuser, 1981. 3-7643-3019-8.
- Lederman, Leon M. and Christopher T. Hill. Symmetry and the Beautiful Universe. Amherst: Prometheus Books, 2004. 1-59102-242-8.
- Macaulay, Francis S. Max Noether. In: Proceedings of the London Mathematical Society. - 2. ser., vol. 21. - London, 1923. - p. XXXVII-XLII. (online)
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Max Noether", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- Gabriele Dörflinger: Max Noether. In: Historia Mathematica Heidelbergensis.
