Kapadokya Volkanik Kompleksi
Kapadokya Volkanik Kompleksi Doğuda Erciyes Volkanı'ndan, batıda Karacadağ-Karadağ volkanlarına ve kuzeybatıda Aksaray ili ve Tuz Gölüne kadar uzanan, kuzey-kuzeydoğu Sivas havzası ile güneyde ise Niğde Masifi, Ulukışla baseni ve Toros karbonat platformuyla sınırlanan Niğde-Nevşehir-Aksaray arasındaki volkanik bölgeyi karakterize eder. Kapadokya Volkanik Kompleksinde Neo-Kuvaterner döneminde polijenetik ve monojenetik yapılı volkanlar püskürmüş ve daha sonra Erciyes ve Hasan Dağı stratovolkanları ile çok sayıda monojenetik püskürme merkezleri KVK içinde geniş alanlara sahip olmuştur. Kompleks içindeki volkanik aktivite günümüzde de canlı yaşamını ve çevreyi büyük oranda etkilemiştir.
Genel jeolojik ve tektonik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kapadokya Volkanik Kompleksi volkanik yapıları, piroklastik ve volkanoklastik ürünleriyle Anadoluda en iyi korunmuş volkanik komplekslerden biridir. Bölgede tersiyer öncesi kayaçlar temel kayaçlar olarak belirtilir. Temel kayaçlar paleozoyik-mesozoyik yaşlı metamorfik kayaçlardan oluşur. Orta-Üst Miyosen’de başlamış ve Kuaterner sürecinde devam etmiş yoğun karasal volkanizma ürünleri tüm bu birimleri örtmüştür. Üst Miyosen-Kuvaterner döneminde bölgede çoğunlukla blok ve kül akıntısı, ignimbirit, lahar, pimüsce zengin çökellerden ve cüruf tüf konileri, maar, vs. oluşmaktadır. Bu birimlerin dışında volkaniklastik kayaçlar bölgede geniş yer tutar. Bu kayaçlar farklı yaşlarda değişik özelliklere sahipken genelde kıtasal çökellerle ara katkılıdırlar. KVK içindeki piroklastik ve volkaniklastik kayaçlar yanında çok sayıda polijenetik volkan ve monojenetik yapı bölgesel dağılımı, yayılma merkezleri, yaşlarına ve bileşimlerine göre farklı araştırmacılar tarafından gruplandırılmıştır. Kompleks içinde 19 adet polijenetik volkan bulunmaktadır. Bunlardan Orta-Geç Miyosen yaşlı olanlar, batı bölümünde bulunan Karacadağ, Kötüdağ, Keçikalesi, Tepeköy, Çınarlı ve Kızılçin volkanları iken, Miyo-Pliyosen yaşlı olanlar kompleksin en doğusunda Erkilet, Hamurcu, Seksenveren, Tekkedağ, Hoduldağ, Koçdağ ve Develidağ volkanlarıdır. Niğde kuzey- kuzeybatısındaki Melendiz ve Keçiboyduran stratovolkanlarının ise Pliyosen yaşında oldukları arazi verilerine göre belirlenmiştir. Diğer taraftan Hasan Dağı ve Erciyes stratovolkanları Pliyo-Kuvaterner yaşlı iken, Göllüdağ Domu ve Acıgöl Kalderası kompleksin en genç volkanik yapılarıdır.[1] Kapadokya Volkanik Kompleksi’ndeki en önemli tektonik yapılar, Tuz Gölü ve Ecemiş Fay sistemleridir. Bu fay sistemleri Kapadokya Bölgesi Volkanitleri’ni dik olarak kesmektedir ve K-G, KB-GD ve KD-GB yönlerinde gelişmiş birçok faydan oluşur.[1] KVK Neo-Kuvaterner döneminde Arap ve Avrasya levhalarının çarpışması sonucu oluşmuş Orta Anadolu’da yer alan farklı yaş ve litolojik özelliklere sahip; Tuz Gölü Havzası, Sivas Havzası, Ulukışla Havzası, Toridler, Niğde Masifi ve Kırşehir Masifi tarafından çevrelenmiştir[2]
Kapadokya Volkanik Kompleksi Volkanitleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Karacadağ Volkanitleri: Kompleks yaklaşık 150 km² bir alan kapsar. Diğer komplekslerle benzer litolojik özelliklere sahipken radyometrik yaşının olmaması itibarıyla yaşının Üst Miyosen-Pliyosen olduğu düşünülmektedir. Bu kompleks andezit dasit, yüksek potasyumlu andezit ve yüksek potasyumlu dasit alanlarına düşerler ve Konya Volkanitleri’yle eş kökenli olup, esas olarak yüksek potasyumlu kalkalkalin bir volkanik seri oldukları ve kabuksal köken özellikleri taşıdıkları bilinmektedir.
Hasandağı Volkanitleri: Hasan Dağı Volkanik Kompleksi KVK'nın son döneminde oluşmuş Erciyes volkanından sonra en büyük ikinci stratovolkandır. Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanmıştır. Yaşı Neo-Kuvaterner olarak bilinmektedir. Hasan Dağı gelişimini 3 aşamada tamamlamıştır; "Paleo-Hasandağı Volkanitleri" andezit lav akıntıları ile karakterize edilir. "Mezo-Hasandağı Volkanitleri" ilk safhada kalderayı dolduran domlar ve andezit lavlarını içerir. Kaldera çapı 8x12 km², hacmi 26 km3 tür. "Neo-Hasandağı Volkanitleri" Bu safha Büyük Hasandağı ve Küçük Hasandağı adı verilen iki andezitik koninin oluşumu ile oluşmuştur. Yaşı K/Ar analizine göre 0.6= 600000 yıldır. Kaldera çapı 5x4 km², hacmi 4 km3 tür.[2]
Melendiz Volkanitleri: Niğde'nin kuzeybatısında yer alıp 315 km²'lik alan kaplar. Andezitik lavlar ve piroklastitlerden oluşur. Genellikle lavlar fazla akma olanağı bulamamışlar, akanlarda üst üste yığılarak kalın örtü oluşturmuştur. Melendiz Volkanitleri K/Ar yöntemiyle yapılan yaşlandırma yönteminde volkanik faaliyetlerin Pleyistosen'e ait olduğu gözlenmektedir.
Keçikalesi Volkanitleri: Aksaray ilinin Hasan Dağı'nın kuzeybatısında yer alır. Volkanit bazalt ve bazaltik andezit birleşimindeki lavlardan oluşur. Keçikalesi volkanitinin kaynağı 3-3.5 km çapındaki keçi kalesi kalderasıdır. Kaldera yamaçlardan en alt seviyeye kadar sarı, kahverengi ve kızılımsı renklerdeki piroklastitlerden oluşur. Keçikalesi volkanitleri bazı araştırmacılar tarafından Hasan Dağı volkanizmasının ilk ürünü olarak düşünmektedirler.
Eriklet-Yeşilhisar Volkanitleri: Eriklet Yeşilhisar ilçeleri arasında kalan bölgede dom ve lav akıntılarının görüldüğü volkanik yüzleklerdir. Hodul Dağı domu 1949 m yüksekliğinde 10 km²'lik alana yayılan kuzeybatı-güneydoğu uzantılı domdan oluşmaktadır. Gri pembe renkli ince taneli andezit lav bileşiminden oluşur. Hodul Dağını oluşturan domlar porfirik dokuda olup plajiyoklas ve piroksen içerirler.
Tekkedağ volkanitleri: İncesu yöresinin önemli volkanik alanını oluşturur. Kuzeybatı-Güneydoğu doğrultusunda 13 km'lik bir alan kapsar. En yüksek nokta 1852m'dir. Volkanit bazalt andezit birleşiminde kalk-alkalen seri içinde yer alır. Yer yer gri renkli levhamsı ayrışmalar gösterir.
Develidağ Volkanitleri: Kayseri ilinin Develi ilçesi güneyinde yer alan Develi Dağ Kayserinin iki yüksek volkanik merkezlerinden biridir. Bu volkanik Ecemiş Fayının bir uzantısı olan kuzeyinde Koç Dağını da tahrip eden bir fayla kesilmiştir. Develi Dağ volkanitleri çeşitli türde lav akıntıları ve tüfler izlenmektedir. Kuzeyde ignimbirit platoları, güneyde kireçtaşları ile çevrilmiştir. Genel olarak volkanite bakıldığında bazalttan dasite kadar değişen lav ve prikolastitlerden oluşmaktadır. Son evrede ise volkanizma kalk-alkalen seriye aittir.[3]
Acıgöl-Göllüdağ volkanitleri: Hasandağ ve Melendiz volkanitlerinin kuzeyinde Nevşehir-Ürgüp arasında yer alan bölgedir. Yaşı Üst Miyosende başlamış Kuaternerde etkin olarak devam etmiştir. Volkanitlerin Üst-Miyosende andezitik lav akıntıları ile başladığı; Alt pliyosende çeşitli tüfler, lavlar, ignimbiritlerin oluştuğu; Pleyistosende tüfler, radyoaktif domların yer aldığı; Holosende ise andezit ve bazaltların oluştuğunu saptamıştır.
Erciyes Volkanitleri: Erciyes Dağı merkez olmak üzere İncesu-Develi-Tomarza-Bünyan ve Boğazlıyan arasındaki bölgedir. Orta Anadolu'nun sönmüş volkanları arasında en büyük volkan olup yüksekliği 3916 m yüksekliğe sahip 63 volkan konisi bulunmaktadır.
Erciyes Dağı volkanik topluluğu üst miyosenden sonra başlamış yakın zamana kadar devam etmiştir. Topluluğun gelişim süreci 3 aşamada gerçekleşmiştir; ilk evrede doleritik bazalt-tüf ve ignimbirit ve bazik damar taşlarının ikinci evrede bazik-ortaç lavlar ile bazaltik andezitler üçüncü evrede kuvarslı olivin ve piroklastikler meydana gelmiştir. Erciyes volkanik topluluğunun çeşitli evrelerinde püsküren piroklastikler ve ignimbritler çok uzak mesafelere kadar yayılmışlar ve Orta Anadolu'nun Neojen havzalarında kimi zaman karada kimi zamanda bir göl içine yığılmışlardır. Özellikle batıda Nevşehir-Ürgüp-İncesu dolaylarında, daha kuzeyde Kozaklı-Boğazlıyan çevresinde, doğuda Bünyan ve güneyde Tomarza-Develi dolaylarında kalın volkanik piroklastik örtüler oluşmuştur. Kalınlıkları yüzlerce metreye erişen bu birimler içinde eski insanlar tarafından kiliseler, mağaralar, evler ve yeraltı şehirleri yapılmıştır. Ihlara vadisi, Göreme, Uçhisar bu yapıların çok ilginç örnekleridir. Ayrıca peribacaları da doğada çok ender gözlenen oluşumlardandır.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Aydın, F. (2009). Kapadokya Volkanik Kompleksinin Gelişimi ve Volkanizmanın Bölge Üzerindeki Etkileri, Niğde Üniversitesi Müh.-Mim. Fak. Jeoloji Mühendisliği Bölümü
- ^ a b Beyaz, İ. (2010). Kapadokya Volkan Provensi'ne Ait Göllüdağ Obsidyenlerinin Minerolojisi, Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Fen Bilimleri ENSTİTÜSÜ Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı
- ^ Türkecan, A. (2015). Türkiye'nin Senozoyik Volkanitleri, MTA, Ankara
- ^ Ercan, T. (1986), Orta Anadolu'daki Senozoyik Volkanizması, Maden Tetkik ve Arama Dergisi