Esperanto işçi hareketi
Esperanto işçi hareketi (Laborista Esperanto-movado), Esperanto dilinden pratik olarak faydalanarak işçi hareketinin amaçlarını, özellikle de kapitalizme karşı mücadeleyi ilerletmek hedefine sahip uluslararası harekettir.[1][2][3] Esperanto işçi hareketi yalnızca politik bir hareket değil, aynı zamanda kültürel ve eğitsel bir harekettir. Günümüzde, Esperanto işçi hareketinde küresel düzeyde aktif olan başlıca Esperanto dernekleri, Sennacieca Asocio Tutmonda, Internacia Komunista Esperantista Kolektivo ve Monda Asembleo Socia'dır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
 |
|---|
Emek hareketi[değiştir | kaynağı değiştir]
Genellikle birkaç yabancı dili bilen bilim insanları, iş insanları ve nakliye işçileri, uluslararası emek hareketindeki işçiler arasında ortak küresel bir dile ihtiyaç duyuyorlardı. Çeşitli uluslardan işçiler genellikle sadece anadillerini biliyordu. Esperanto'nun kendileri için ilk değerini bilenler çoğunlukla sıradan işçiler oldu; dil bilgisi biçiminde örgün eğitimden yoksun, büyük bir çabayla Esperanto'yu kendi ihtiyaçları doğrultusunda öğrendiler ve dilin yayılmasına öncülük ettiler.[4][5]
I. Dünya Savaşı öncesi yerel gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk Esperantist işçi grupları 1905 ve 1908 yılları arasında Lahey, Hamburg, Münih, Paris, Stockholm gibi merkezi şehirlerde kuruldu.[6] 1907'de Birleşik Krallık'ta, İngiliz Esperanto Sosyalistleri Birliği kuruldu, ancak hiçbir yerel örgütü yoktu. 1911'de, Çekoslovakya, Almanya ve Hollanda'da ayrı ayrı Esperantist işçi birlikleri kuruldu ve ulusal gazeteler Antaŭen (Almanya), Arbeider-Esperantist (Hollanda), Kulturo (Çekoslovakya) ve Le travailleur Esperantiste (Fransa) kuruldu. Esperantistleri için uluslararası bir organ daha önce ortaya çıkmıştı, Marcelo Verema (Paul Berthelot'un takma adı) 1906 yılında küresel sosyal inceleme amacıyla Rondiranta folyo por la kreado de tutmonda Socia Revuo, isimli bir broşür yayınladı. Daha sonra 1906'da Ruĝula Kongreseto ve Cenevre'de Internacia Socia Revuo Ocak 1907'de aylık olarak yayına sürüldü. Editörler 1907-1909 arası Fi-Blan-Go (Fernand Blangarin'in takma adı), 1910-1911 arası Jacob Leendert Bruijn, 1912-1914 arası ise Wijtze Nutters idi. Zaman zaman yılın son kısmındaki yetersiz fon nedeniyle, iki veya üç ayda bir yayın yapabiliyorlardı, ancak 1913'e kadar abone sayısı yaklaşık 20 ülkede 600'ü aştı. Çarlık Rusyası'nda bile okurlar ve ortak çalışanlar bulundu. 1912-1914 yılları arasında Internacia Socia Revuo yayınevi altında Enrico Ferri, Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Peter Kropotkin, Ferdinand Lassalle, Wilhelm Liebknecht, Jack Londra, Silvio Gesell ve Victor Hugo; DJ Ivanski ve Wijtze Nutters önemli çeviri çalışmaları yaptı. 1914'te I. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte Internacia Socia Revuo yayına son verdi; 1920'de Nutters dergiyi canlandırmaya çalıştı, ancak yalnızca altı sayı çıkarmayı başarabildi.[7]
İlk küresel organizasyon[değiştir | kaynağı değiştir]
1906 yılında, daha sonra Liberiga Stelo (Özgürlük Yıldızı) olarak bilinen Internacia Asocio Paco-Libereco (Uluslararası Barış ve Özgürlük Birliği) kuruldu. Kuruluşun başlıca aktivistleri Fi-Blan-Go ve R. Louis idi. Amaçlar militarizme ve kapitalizme direnmek ve Esperanto'yu enternasyonalistler ve sosyalistler arasında yaymaktı. Dernek militarizm, milliyetçilik ve dincilik karşıtlığı konusunda birkaç broşür yayımladı; bu yazılar ilk Esperanto işçi yayınlarıydı. Ancak, yalnızca bireyleri ve yerel grupları üye olarak kabul eden dernek, Fransa dışında çok fazla takipçi bulamadı. Çek ve Alman işçi birlikleri iki farklı uluslararası organizasyon projesi geliştirdi; Her ikisi de gruplarını Paris'teki 1914 Esperanto Dünya Kongresi (Universala Kongreso de Esperanto) ile eş zamanlı olarak bir araya gelecek olan Esperantistlerin uluslararası bir konferans konferansına dönüştürmeyi amaçladı, ancak bu gerçekleşemedi. daha önceki Dünya Kongrelerinde işçiler Cenevre (1906), Cambridge (1907), Antwerp (1911), Kraków (1912) ve Bern (1913)'deki toplantılarda buluşmuşlardı ve bu toplantoılara Ruĝula Kongreseto (Küçük kızıl konferans) adı verilirdi.[8] Bu konferanslar farkındalığı ve deneyimlerin gelişmesini sağladı, ancak pratik sonuçları olmadı. 1911'de Esperanto Dünya Derneği işçilere özel bir ilgi grubu oluşturmaya çalıştı, ancak beklenen başarılı elde edilemedi. Genel olarak, Esperanto işçi hareketi 1914 yılına kadar esas olarak Esperanto dilini tanıtmak için çalıştı.[9]
I. Dünya Savaşı'ndan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]
SAT'ın kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
Prag'daki 1921'de toplanan Dünya Esperanto Kongresi ve aynı tarihte, 75 ülkeden 80 kişinin katıldığı Liberiga Stelo grubu ilk dünya konferansını düzenledi ve kendisini Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT) olarak adlandırdı. SAT üyeliği bireysel bazda oldu, yerel veya ulusal bölümleri yoktu. SAT'ın organizasyonunun karakteristik özelliği, tüm üyeliğin seçtiği liderlik Generala Konsilantaro (Genel Konsey)' ülkeleri veya milletleri değil, sektörleri temsil etmesiydi. Milliyetçiliğin liderlik üzerindeki etkisinden kaçınmak için, dünyanın yüzeyi meridyenlerin saatlerine göre keyfi sektörlere bölündü ve konseyin her sektörden seçilen bir temsilcisi vardı; Bu konsey daha sonra yardımcısı ve derneğin yönetim kurulunu seçti. 1933'ten sonra, üyeliğin tamamı tarafından seçilen kurul, SAT ile bir sözleşme imzalayan Esperantist işçi derneklerinin temsilcilerini de içeriyordu.
1924-25'te SAT küçük bir krizden kurtuldu. Birkaç anarşist SAT üyesi, SAT yayınlarının komünizme ya da Sovyetler Birliği'ne karşı çıkan makalelerine izin vermeyeceğini duyurduğunda, Tutmonda Ligo de Esperantistaj Senŝtatanoj (Devlet Dışı Esperantistler Küresel Birliği, TLES) adıyla kendi örgütlerini kurduğunu açıkladı ve iki ayda bir Libera Laboristo (Ücretsiz İşçi) isimli yayınını yayınlamaya başladı. Diğer bir grup ise 1932 yılında Internacio de Proleta Esperantistaro (Proleter Enternasyonal Esperantist), diğer bir grup ise 1933 yılında Internacio de Socialistaj (Sosyalist Enternasyonal Esperantist) adında oluşumlar kurdu.
Sosyalist ülkelerdeki faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]
SAT Sovyet bloku ülkelerinde yasaklanmış ya da baskı altına alınmış olsa da Yugoslavya hariç çoğu sosyalist ülkede kongreler düzenlemiştir. Bu ülkelerde kendilerini işçi birlikleri olarak ilan eden ve Mondpaca Esperantista Unuiĝo (Dünya Barışı için Birleşik Esperantistler) adında tarafsız hareketin bir parçası olarak hareket eden dernekler ortaya çıktı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bu gruplar, kendi ulusal hükûmetlerinden destek alamadığı için büyük oranda etkinliğini yitirdi.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Mollier, M. Jean-Yves. "LE MOUVEMENT INTERNATIONAL DES TRAVAILLEURS ESPĖRANTISTES 1918 – 1939" (PDF). Sat-amikaro.org. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.
- ^ Lins, Ulrich. "Esperantistoj en la Hispana Intercivitana Milito". Delbarrio.eu. 20 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.
- ^ Mickle, Gary. "WHY IS THERE A WORKERS ' ESPERANTO MOVEMENT ?" (İngilizce). Nodo50.org. 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.
- ^ Ilustrita historio de la laborista Esperanto-movado. Al la laboristoj en ĉiuj landoj unu lingvon! Dortmund 1993, p. 75-83. - Kelkaj el la ĉi-sekvaj notoj estas ĝisdatigitaj fine de 2003.
- ^ Informa Bulteno" 2. 1937, n-ro 11,
- ^ Forster, P. G. (2013). The Esperanto Movement (Vol. 32). Walter de Gruyter.
- ^ "Españoles de mi tiempo" (1974); vd. Dil Avia (=HIRAI Yukio), "Hispana, kataluna, Mangada...", Oosaka 2003.
- ^ Laboristoj 27 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ("Workers"), in Enciklopedio de Esperanto, Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.
- ^ A. Marco Botella, Analoj de la Esperanta movado en Hispanio. Unua volumo, Zaragoza 1987.