Agrokomerc
Agrokomerc, Bosna-Hersek, Velika Kladuša merkezli ve önceki faaliyetleri eski Yugoslavya'nın tamamına yayılmış bir gıda şirketidir. Şirket, 1980'lerin sonunda Agrokomerc Olayı olarak bilinen bir yolsuzluk skandalı nedeniyle uluslararası alanda tanınmıştır.[1] Bosna Savaşı sırasında şirketin CEO'su Fikret Abdić, servetini ve siyasi nüfuzunu tanınmayan bir devlet olan Batı Bosna Özerk Bölgesi'ni kurmak için kullanmıştır.
İlk büyüme[değiştir | kaynağı değiştir]
Agrokomerc, İkinci Dünya Savaşı'nın hemen ardından Yugoslav Komünist Partisi tarafından ekonomik abluka altına alınan bir bölgede yer almaktadır.[kaynak belirtilmeli]] O zamanlar şirket, Hırvatistan sınırındaki bir çiftlikten oluşmaktaydı.
Şirket, 1970'li yıllarda yeni başkanı Fikret Abdić ile çevredeki çiftçilerle bağlantılar oluşturup tavuk çiftlikleri kurarak ve bölgedeki binlerce işsize iş sağlayarak büyümeye başlamıştır.
Kısa bir süre sonra Agrokomerc, yerel yaşamın her alanında ana mevzu haline gelmiştir. Şirket, kendi yatırımlarının yanı sıra çalışanları ve kamuoyu üzerindeki olumlu etkisiyle faaliyet gösterdiği bölgeyi Yugoslavya'nın en gelişmiş bölgelerinden biri haline getirmiştir. Şirket, kendi öz kaynaklarıyla bölgenin en ücra köşelerine yollar yapmış, bölgedeki hemen hemen her eve su temin etmiş, yüksek eğitimli personel yetiştirmek için eğitim sistemine yatırım yapmıştır.
1980'li yıllara gelindiğinde şirketin milyonlarca tavuğu, binlerce hindisi, binlerce çiftlik tavşanı, mayonez üretimi, likör üretimi, hindi, salam, öğle yemeği üretimi, çikolata üretimi, mantar yetiştiriciliğinin yanı sıra soğuk ve kuru depolama üniteleri bulunmaktaydı. 13.000'den fazla çalışanı, ürünlerin dağıtımına yönelik kendi kamyonları, çalışanlara ve kamuya yönelik bir taşıma hizmeti bulunan ve Avrupa'nın tamamında ve daha da ötesinde ürün kalitesi konusunda mükemmel bir itibara sahip olan Agrokomerc, başarılı bir şirket ve gıda üretim devi olarak kabul edilmekteydi.
Agrokomerc Olayı[değiştir | kaynağı değiştir]
Agrokomerc Olayı, 15 Ağustos 1987 tarihinde Belgrad merkezli Borba gazetesinde yayınlanan ve şirketin habersiz senet ihraç etmekle suçlandığı bir makalenin ardından Ağustos 1987'de kamuoyuna açıklanmıştır. Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti Yürütme Konseyi de davayla ilgili bir not yayınlamıştır. Kısa süre sonra, Abdić'e siyasi sponsorluk yapmakla suçlanan ve Abdić'in finansal sisteme girişinin ana suçluları olarak kabul edilen Hamdija ve Hakija Pozderac kardeşlere ve Fikret Abdić'e karşı bir medya kampanyası başlatılmıştır. [2]
Bosna-Hersek Komünistler Birliği Merkez Komitesi Başkanlığı, 31 Ağustos 1987 tarihinde SOUR Agrokomerc'in iş usulsüzlüklerini tartışan uzun bir oturum düzenlemiştir. Nisan ayında bile Bosna-Hersek Komünistler Birliği Başkanlığı cumhuriyet kurumlarından Agrokomerc'in meşru statüsünü kontrol etmelerini istedi. Cumhuriyet kurumlarına yönelik bu talep, Cumhuriyet İçişleri Bakanlığı'nın (RSUP) iş usulsüzlükleri, suiistimal, rüşvet, yolsuzluk ve fonların uygunsuz kullanımı gibi geniş çaplı bir olguya ilişkin uyarıda bulunmasının ardından yapıldı. Bosna-Hersek Komünistler Birliği Başkanlığı, Velika Kladuša ve Cazin'deki parti örgütlerinden yasa dışı eylemlerden kaçınmalarını ve durumu tam olarak analiz etmelerini istedi. Ancak Agrokomerc, iş yapılarının iş birliği yapmaması ve bilgi vermeyi reddetmesi nedeniyle Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti Meclisi Yürütme Konseyi, Agrokomerc'in ekonomik-mali durumunu araştırmak üzere özel bir grup oluşturmuştur. [2]
Özel grubun keşfi, tüm Yugoslav kamuoyunu şok etmiştir. Bosna-Hersek Komünistler Birliği Merkez Komitesi, Agrokomerc'in iş departmanlarının faaliyetlerini öz-yönetimi karşıtı ve teknokratik olarak nitelendirerek Fikret Abdić'in Merkez Komite'den çıkarılmasını, Yugoslav Meclisi Federal Konseyi'ndeki görevinden alınmasını ve Agrokomerc iş komitesi başkanlığından alınmasını talep etmiştir. Yetkililer, komünistlerin Cumhuriyet'in Kamu Kovalamacası, Devlet Muhasebe Servisi, Halk Bankası ve İş Bankası Saraybosna - Udružena banka (İngilizce: United Bank) konusundaki sorumlulukları hakkında sorgulama talep etti, çünkü düzensizlikleri keşfetme ve yasallığı ve devlet malını korumada inisiyatif eksikliği gösterdiler. [2]
Savaş döneminde[değiştir | kaynağı değiştir]
1990'larda savaş patlak verdiğinde Abdić, 1993 ile 1995 yılları arasında Bosna-Hersek Cumhuriyeti'nin kuzeybatı köşesinde bulunan fiili bağımsız bir varlık olan Batı Bosna Özerk Bölgesi'ni kurmuştur. Agrokomerc, ülke ekonomisinin mihenk taşıydı.
Savaştan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]
Orijinal şirket savaştan sonra kapanmıştır ancak 1999 yılında şirketin eski işçileri tarafından, Tops marka bisküvilerin üretiminde uzmanlaşmış Saraybosna merkezli Gadžo Komerc şirketi ile iş birliği içinde Agrokomerc d.d Velika Kladuša olarak yeniden kurulmuştur. Şirket, ürünlerini Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya ve Kanada'ya ihraç etse de mali açıdan sıkıntı yaşamış ve daha sonra devlet kontrolü altına alınmıştır.[3] Agrokomerc, 2014 yılında devlet tarafından açık artırmaya çıkarılmıştır ancak alıcı bulmada sorunlar olduğu bildirilmiştir.[4][5]
2017 yılında, şirketin Saraybosna merkezli gıda ve tekstil konglomerası AS Group'un bir parçası olan AC Food tarafından satın alındığı ve finansal olarak toparlandığı; bisküvi, çikolata ve diğer şekerleme ürünlerinin üretimine devam ettiği, 2018'den itibaren et, kümes hayvanı ve yumurta üretimi için planları olduğu bildirilmiştir.[6][7] Maza fındık kreması ve Kremipan çikolatası gibi diğer ürünler de yakın zamanda piyasaya sunulmuştur.[8][9]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Banta, Kenneth W. (28 Eylül 1987). "Yugoslavia All the Party Chief's Men". Time. 28 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2010.
- ^ a b c Lučić 2013.
- ^ "Agrokomerc d.d. - in bankruptcy proceedings - SeeNews - Business intelligence for Southeast Europe". seenews.com. 29 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
- ^ "Prodata zaplijenjena imovina Agrokomerca". PUFBIH.ba. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
- ^ Agrokomerc Na Listi Za Privatizaciju U 2014. Godini, RTVUSK
- ^ "Agrokomerc on the feet, packed three hundred millionth "Tops"". PRO-PATENT.BA. 29 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
- ^ "AS Group from Tesanj to take over Agrokomerc?". Sarajevo Times (İngilizce). 24 Mart 2017. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
- ^ "Domestic Company Agrokomerc: After Tops comes Emina Coffee". Sarajevo Times (İngilizce). 5 Kasım 2017. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
- ^ "Domestic Company presented Maza Cream, most popular during 1980s". Sarajevo Times (İngilizce). 26 Aralık 2018. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2019.
Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Lučić, Ivo (2013). Uzroci rata: Bosna i Hercegovina od 1980. do 1992. godine (Hırvatça). Zagreb: Despot Infinitus. ISBN 9789537892067.
