İzo-polifoni

İzo-polifoni
İzo-polifoni
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirası
	Performans sergileyen geleneksel bir erkek grubu
Ülke	Arnavutluk
Kaynak	00155
Tescil geçmişi
Tescil	2008 (3. oturum)

Iso-Polyphony, Arnavut halk müziğinin geleneksel bir parçasıdır ve bu nedenle UNESCO'nun somut olmayan kültürel miras listesine dahil edilmiştir.^[1]

Güney Arnavutluk'un dört bölgesi - Lalëria (Myzeqe), Toskëria, Çamlık ve Laplık kültürel mirasının bir parçası olarak polifonik şarkı söylemeyi paylaşır. Benzer bir polifonik şarkı söyleme tarzı, kuzey Arnavutluk'ta, özellikle Piskopoya çevresinde bulunur ve Polog, Kalkandelen, Kırçova ve Gostivar bölgeleriyle birlikte Kuzey Makedonya'ya uzanır. Ayrıca kuzey Arnavutluk ve güney Karadağ'ı kapsayan bir bölge olan Malisya'da da bulunur.^[2]

Labëria, polifonik şarkılarıyla tanınır; şarkılar iki, üç veya dört sesli olabilir. İki sesli şarkılar sadece kadınlar tarafından söylenir. Üç sesli şarkılar hem erkekler hem de kadınlar tarafından söylenebilir. Dört sesli şarkılar ise Labëria'ya özgüdür. Araştırmalar, dört sesli şarkıların üç sesli şarkılardan sonra geliştiğini ve en karmaşık çok sesli söyleme biçimi olduğunu göstermektedir.^[3]

Arnavutluk'un Gjirokastra Ulusal Folklor Festivali (Arnavutça: Festivali Folklorik Kombëtar), 1968 yılından bu yana her beş yılda bir Ekim ayında düzenlenmektedir ve genellikle birçok çoksesli şarkı içermektedir.^[4]

Arnavutçanın çoksesli geleneksel müziği, Arnavutça'nın iki lehçesinde icra edilir: Tosk ve Lab . Tosk müzikal lehçesi Arnavutluk'un Toskëria, Myzeqeja ve Chamëria etnografik bölgelerini kapsarken, Lab müzikal lehçesi Labëria'yı kapsar. ^[5]

Menşei[değiştir | kaynağı değiştir]

Köken[değiştir | kaynağı değiştir]

Arnavutluk'un Gjirokastër Ulusal Folklor Festivali (Albanca: Festivali Folklorik Kombëtar), 1968 yılından bu yana her beş yılda bir Ekim ayında düzenlenmektedir ve genellikle birçok çoksesli şarkı içermektedir. [4]

Bölge birçok yüzyıl boyunca Bizans İmparatorluğu'nun hakimiyeti altındaydı, ancak Balkan polifonik geleneksel müziği, Orta Çağ Bizans müziğinden farklı bir şekilde gelişti. Balkan geleneği kurumsallaşmamıştı ve sürekli olarak kolektif olarak şekillendi, ancak Bizans müziği bireysel besteciler tarafından oluşturuldu ve kurumsallaştı. Balkan geleneği nesilden nesile sözlü olarak aktarıldı ve icracıları müzikal okuryazarlığı olmayan sıradan insanlardı, ancak Bizans müziği geniş bir şekilde belgelenmişti ve eğitimli olan profesyoneller tarafından icra ediliyordu. İki müzikal geleneğin yüzyıllar boyunca bir arada yaşamasına rağmen, birbirlerine karşılıklı bir etkisi olduğu düşünülmektedir. Ancak, Alban polifonik geleneksel müziği ve Bizans müziği arasındaki etkileşimin nispeten küçük olduğu düşünülmektedir. [7]

Bölge, yüzyıllar boyunca Bizans İmparatorluğu'nun egemenliği altında kalmasına rağmen, Balkan çoksesli geleneksel müziği, Orta Çağ Bizans müziğinden farklı bir gelişim göstermiştir. Balkan geleneği kurumsallaşmamıştı ve sürekli kolektif olarak şekilleniyordu, Bizans müziği ise bireysel besteciler tarafından yaratıldı ve kurumsallaştırıldı. Balkan geleneği nesiller boyunca sözlü olarak aktarılmıştır ve icracıları müzik okuma yazma bilmeyen sıradan insanlar iken, Bizans müziği geniş çapta belgelenmiştir ve eğitilmiş ve eğitilmiş profesyoneller tarafından icra edilmiştir. İki müzik geleneği yüzyıllarca yan yana yaşamış, dolayısıyla birbirlerini karşılıklı olarak etkilemiş olacaklardır. Ancak Arnavut çok sesli geleneksel müziği ile Bizans müziği arasındaki etkileşimin nispeten küçük olduğu düşünülmektedir.

Evrim[değiştir | kaynağı değiştir]

Arnavut çok sesli geleneksel müziğinin başlangıcında yalnızca iki melodik dizeden oluştuğu düşünülmektedir: alıcı (Albanian - 1. ses) ^[6] ve turner (Albanian - 2. ses). Turner muhtemelen başlangıçta spesifik olmayan bir melodik rol oynadı; bu, Gjirokastër'deki kadınların iki sesli çok sesli şarkı söylemesinde hala bulunabilen bir tarz. ^[5] Zamanla çeviricinin melodik olarak kademeli olarak daha kesin bir şekilde tanımlandığı düşünülmektedir; Turner'ın açıkça tanımlanmış melodik bir rol oynadığı iki sesli (alıcı ve turner) geleneği bugün Dukatlı erkekler arasında bulunmaktadır. ^[5] Gjirokaster ve Dukat'ta tipik olmasına rağmen, Korcë, Librazhd, Pogradec, Kolonjë, Fier, Shpat i Sipërm of Elbasan, Myzeqe, Vlorë, Berat, Mallakastër, Gjirokastër, Lunxhëri ve Zajas, Kičevo ve Kalkandelen'in Arnavutça konuşulan bölgelerinde. İki sesli izo-polifoni, Calabria'nın Arbëreshë'sinde de bulunabilir. Bilgin Vasil Tole'ye göre, iki sesli polifoniyi izo-çok sesliliğin gelişiminin ilk aşaması olarak düşünmek yanlıştır, çünkü iki ses aslında üç ses çalar, bu nedenle iki sesli izo-polifoni "gizli" bir yoldur. üç sesli izo-polifoni. ^[6]

Arnavut geleneksel polifonisine evrilecek bir sonraki melodik hattın dron olduğu düşünülüyor (Albanian), ^[6] önceki iki melodik dizeye doğal olarak uyum sağlamış gibi görünüyor ve üç sesli polifoniye yol açıyor. Drone'nun tanıtılması önemli bir sanatsal başarıydı çünkü melodik çizgiler arasındaki armonik etkileşimin çeşitlenmesini ve zenginleşmesini sağladı. Drone, günümüzün Arnavut polifonik geleneğinde çok yaygındır ve günümüzde onsuz çeşitleri bulmak nadirdir. ^[5] Şu anda üç sesli izo-polifoni karışık cinsiyetli müzik gruplarında bulunabilse de, geleneksel olarak sadece erkekler tarafından söyleniyordu. ^[6] Üç sesli polifoninin tipik olduğu alanlar Skrapar, Gramsh, Devoll, Gjirokastër, Kolonjë, Saranda ve Vlorë'dir. ^[6]

Albanya'nın geleneksel çok sesli müziğine evrilen son melodik hat, lansman (Arnavutça: hedhësi - 3. ses) olarak bilinir. Lansman, dört sesli polifoniyi meydana getirdi. Lansmanın tanıtımı, sanatsal bir sofistike artışı işaret ediyordu, ancak vokal uyumu ve etkileşimini temel olarak değiştirmedi. Dört sesli polifoni, Toskëria, Myzeqeja ve Chamëria'da tamamen yokken, daha yaygın olan üç sesli stilde Labëria'da bulunur. Dört sesli polifoninin konsolidasyonu, 1920-1930'larda Neço Muko'nun kayıtlarına dayanır.

Pleqërishte[değiştir | kaynağı değiştir]

Pleqërishte, Gjirokastra ve çevresinde erkekler tarafından söylenen bir tür Arnavut halk iso-polifonisi olarak bilinir. Bu tarz yavaş tempolu, düşük tonlu ve küçük bir aralıkla karakterizedir.

Pleqërishte, söyleme tarzı ve şarkılarının lirik temaları açısından "yaşlı adamların" ve "eskiden kalma zamanların" anlamına gelir. Bu konulara ilişkin şarkılar ayrıca sadece Gjirokastra'da kullanılan lashtërishte ("antik zamanların") terimiyle de tanımlanır. Bu konular zamanla popülerliklerini kaybetmiş olsalar da, tematik olarak dikkat çekicidirler.

Pleqërishte şarkıları, özellikle djemurishte ("genç erkeklerin") gibi tarzlardan farklı olarak, az vokal değişkenlik ve yavaş tempoda düşük tonda icra edilir.[16] Tüm dört parçalı tarzlar gibi, üçüncü bir solist (hedhës) içerirler. Diğer dört parçalı tarzlarda hedhës, anahtarın küçük üçüncüsüne göre ikincil drone rolünü üstlenirken, pleqërishte'de hedhës, birinci solisti (marrës) rahatlatır ve nefes alması için ona izin verir.[15] Her yorumlama, önce marrës tarafından şarkının ilk dizelerinin söylenmesiyle başlar ve ardından ikinci solist (kthyes) ve son olarak hedhës tanıtılır. Hedhës'ten sonra, marrës'in sözleri drone grubu tarafından çeşitli şekillerde ve tarzlarda tekrarlanır.

Pleqërishte şarkıları, genellikle tarzın "son temsilcisi" olarak kabul edilen Pleqtë e Gjirokastrës halk grubunun repertuvarında örneklenir.[15][17] Tarzın en iyi bilinen şarkılarından biri ve grubun en dikkat çekici yorumlarından biri, 1908 yılında Gjirokastra yakınlarındaki Mashkullorë köyünde Çerçiz Topulli ve Osmanlı birlikleri arasındaki bir savaşı anlatan Doli shkurti, hyri marsi'dir.