Uluslararası ilişkiler (1814-1919): Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
devam edeceğim
(Fark yok)

Sayfanın 23.57, 11 Şubat 2024 tarihindeki hâli

Bismarck üç imparatoru (Rus Çarı III. Aleksandr, Alman İmparatoru I. Wilhelm ve Avusturya-Macaristan İmparatoru Franz Joseph’i bir kukla gibi yönlendiriyor; John Tenniel 1884 PUNCH

Bu başlık, 1814-1919 yılları arasında dünya diplomasisini ve daha genel olarak büyük güçlerin^ uluslararası ilişkilerini kapsamaktadır. Bu dönem, Napolyon Savaşları’nın ve Viyana Kongresi’nin (1814-1815) sona ermesinden Birinci Dünya Savaşı’nın ve Paris Barış Konferansı’nın (1919-1920) sonra ermesine kadar olan dönemi kapsamaktadır.

Önemli başlıklar arasında Büyük Britanya, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Prusya/Almanya ve daha sonraki dönemde İtalya ve Japonya’nın hızlı sanayileşmesi ve artan gücü yer almaktadır. Bu durum, dünya genelinde nüfuz ve güç için emperyalist ve sömürgeci rekabete yol açmıştır. 1880’ler ve 1890’larda Afrika Talanı olarak bilinen bu rekabetin yankıları 21. yüzyılda hala yaygın ve etkilidir. Britanya, sömürgeleri ve Kraliyet Donanması ile birlikte gayrı resmi bir ekonomik bağ kurarak birleşmiş Almanya tarafından gücüne meydan okunana kadar hegemonik bir ulus haline geldi. Büyük güçler arasında 1853-1871 arası ve Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki bazı savaşlar dışında hiçbir savaşın yaşanmadığı, büyük ölçüde barışçı bir yüzyıldı. 1900’den sonra Balkan bölgesinde bir dizi savaş yaşandı ve bu savaşlar kontrolden çıkarak I. Dünya Savaşı’na (1914-1918) dönüştü. Bu, zamanlaması, süresi, kayıpları ve uzun vadeli etkisi bakımından beklenmedik ve büyük ölçüde yıkıcı bir savaş oldu.

1814 yılında diplomatlar beş büyük güç olduğunu varsaydı: Fransa, İngiltere, Rusya, Avusturya (1867-1918 yılları arasında Avusturya-Macaristan) ve Prusya (1871-1918 yılları arasında Alman İmparatorluğu). İtalya, 1860’ta birleştikten sonra (“Risorgimento”) bu gruba eklendi. 1905’e gelindiğinde hızla büyüyen iki Avrupalı olmayan devlet, Japonya ve Amerika Birleşik Devletleri, büyük güçlere katıldı. Romanya, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ başlangıçta özerk vasallar olarak faaliyet gösterdiler çünkü bağımsızlıklarını kazanmadan önce yaklaşık 1908-1912 yılları arasında yasal olarak hala gerilemekte olan Osmanlı İmparatorluğu’nun parçasıydılar.[1]

1914 yılında, Birinci Dünya Savaşı’nın arifesinde, Avrupa’da iki büyük blok vardı: Fransa, İngiltere ve Rusya’nın oluşturduğu Üçlü İtilaf ve Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya’nın oluşturduğu Üçlü İttifak. İtalya tarafsız kalarak 1915’te İtilaf Devletleri’ne katılırken Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan İttifak Devletlerine katıldı. Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, İsveç, Norveç, Yunanistan, Portekiz, İspanya ve İsviçre ise tarafsız kalma politikasını seçti.^ Birinci Dünya Savaşı beklenmedik bir şekilde büyük güçlerin askeri, diplomatik, sosyal ve ekonomik kapasitelerinin sınırlarını zorladı. Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan yenildi. Almanya büyük güç statüsünü kaybetti, Bulgaristan toprak kaybetti ve Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya-Macaristan devletler topluluğuna bölündü. Kazanan İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya yeni Milletler Cemiyeti’nin yönetim konseyinde daimi koltuk sahibi oldular. Beşinci daimi üye olması beklenen Amerika Birleşik Devletleri bağımsız hareket etmeye karar verdi ve Cemiyet’e hiç katılmadı.

Sonraki dönemler için bakınız I. Dünya Savaşı'nın diplomatik tarihi ve uluslararası ilişkiler (1919-1939).

1814-1830: Restorasyon ve reaksiyon

Viyana Kongresi tarafından belirlenen Avrupa'daki ulusal sınırlar, 1815.
Bir önceki diplomatik dönem için için Uluslararası ilişkiler (1648-1814) sayfasına bakınız.
Ana madde: Avrupa uyumu

Napolyon Savaşları’nda Fransız İmparatorluğu’nu yenen dört büyük Avrupalı devlet (İngiltere, Prusya, Rusya ve Avusturya), Napolyon’un gücünün 1814’te çökerttiklerinde savaş sonrası dünya için plan yapmaya başladılar. Mart 1814 tarihli Chaumont Antlaşması, daha önce alınmış olan ve daha önemli olan 1814-15 Viyana Kongresi tarafından onaylanacak olan kararları yeniden teyit etti. Bu kararlar sırasında Avusturya ve Prusya’yı (artı olarak Çek topraklarını) içeren bir Alman Konfederasyonu’nun kurulması, Fransız himaye devletlerinin ve ilhak ettiği topraklarının bağımsız devletlere bölünmesi, İspanya’nın Bourbon krallarının restorasyonu, Hollanda’nın 1830’da modern Belçika’ya dönüşen bölgeyi de kapsayacak şekilde genişletilmesi ve İngiltere’nin müttefiklere yaptığı yardımların devam etmesi yer alıyordu. Chaumont Antlaşması, Napolyon’u yenmek için Avrupa güçlerini birleştirdi ve sonraki yirmi yıl boyunca güç dengesini oluşturan Avrupa Uyumu’nun temel taşı oldu.[2][3]

Dönem boyunca diplomasinin amaçlarından biri, bir ya da iki gücün baskın olmaması için bir “güç dengesi” sağlamaktı.[4] Eğer bir güç avantaj elde ederse –örneğin bir savaşı kazanarak ve yeni topraklar elde ederek- rakipleri “tazminat” isteyebilir –yani, ilk etapta savaşın bir parçası olmasalar bile toprak ya da diğer kazanımlar-. Savaşın galibi yeterli tazminatı sağlamadıysa rakibi kızgın kalabilir. Örneğin, 1866’da Prusya ve onu destekleyen Kuzey Alman devletleri, Avusturya ve güney Alman müttefiklerini mağlup etmiş ancak Fransa Prusya’nın kazanımlarını dengeleyecek herhangi bir tazminat alamadığı için öfkelenmiştir.[5]

Viyana Kongresi

Ana maddeler: Viyana Kongresi ve Klemens von Metternich'in tarihsel değerlendirmesi

Viyana Kongresi (1814-1815) Napolyon Savaşları’nı sona erdirdi ve Napolyon’un devirdiği monarşileri yeniden kurmaya çalışarak bir gericilik dönemi başlattı.[6] Avusturya başbakanı Klemens von Metternich (1809-1848) ve Büyük Britanya Dışişleri Bakanı Lord Castlereagh (1812-1822) liderliğindeki Kongre, barışı korumak için bir sistem kurdu. Avrupa Uyumu (ya da “Kongre sistemi”) kapsamında, Avrupalı güçler –İngiltere, Rusya, Prusya, Avusturya ve (1818’den sonra) Fransa- farklılıkları çözmek için düzenli olarak bir araya gelmeyi taahhüt etti. Bu plan Avrupa tarihinde türünün ilk örneğiydi ve Avrupa işlerini kolektif olarak yönetmek ve barışı teşvik etmek için bir yol vaat ediyor gibiydi. Milletler Cemiyeti ve Birleşmiş Milletler'in öncüsüydü.[7][8] Bazı tarihçiler Viyana Kongresi’nin hemen sonrasını oluşturan Avrupa Uyumu’nun daha resmi versiyonunun 1823’te çöktüğünü düşünürken,[9][10] bazı tarihçiler Avrupa Uyumu’nun 19. yüzyılın büyük bölümünde devam ettiğini düşünmektedir.[11][12] Tarihçi Richard Langhorne, 1871’de Almanya’nın kurulmasına kadar Avrupa Uyumu’nun Avrupalı güçler arasındaki uluslararası ilişkileri yönettiğini ve Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesine kadar Konsey mekanizmalarının uluslararası politikada daha gevşek ancak tespit edilebilir bir etkiye sahip olduğunu düşünmektedir.[13]

Kongre, Viyana’da Polonya-Sakson krizini ve Laibach’ta (Ljubljana) Yunan bağımsızlığı sorununu çözüme kavuşturdu. Üç büyük Avrupa kongresi gerçekleşti. Aix-la-Chapelle Kongresi (1818) Fransa’nın askeri işgaline son verdi ve Fransızların tazminat olarak ödemekle yükümlü olduğu 700 milyon franka indirim yaptı. Rus Çarı I. Aleksandr, Viyana Antlaşmalarında imzası bulunan tüm devletleri kapsayacak ve bu yeni koalisyonun tüm üyelerinin egemenliğini, toprak bütünlüğünü ve iktidardaki hükümetlerin korunmasını garanti altına alacak tamamen yeni bir ittifak kurulmasını önerdi. Çar ayrıca, çekirdeğini Rus İmparatorluk Ordusu’nun oluşturacağı ve ihtiyaç duyan her ülkeye müdahale edebilecek uluslararası bir ordu kurulmasını önerdi. Lord Castlereagh bunu gerici politikalara son derece istenmeyen bir bağlılık olarak gördü. Lord, Rus ordularının halk ayaklanmalarını bastırmak için Avrupa’nın dört bir yanına müdahale etmesi fikrinden iğreniyordu. Ayrıca, tüm küçük ülkeleri kabul etmek entrika ve karışıklık yaratacaktı. İngiltere katılmayı reddetti ve bu fikirden vazgeçildi.[14]

Diğer toplantılar, her ulusun kongrelerin kendi yararına olmadığını ve anlaşmazlıkların azalan bir etkinlikle çözüldüğünü fark etmesiyle anlamsız hale geldi.[15][16][17][18]

Kalıcı barış sağlamak için Avrupa Uyumu güç dengesini korumaya çalışmıştır. 1860’lara kadar Viyana Kongresi’nde belirlenen bölgesel sınırlar korundu ve daha da önemlisi büyük bir saldırı olmadan denge teması kabul edildi.[19] Aksi takdirde, kongre sistemi 1823’te “başarısız” olmuştu.[20][21] 1818’de İngilizler kendilerini doğrudan etkilemeyen kıtasal meselelere karışmamaya karar verdi. Çar I. Aleksandr’ın gelecekteki devrimleri bastırma planını reddettiler. Büyük güçlerin ortak hedeflerinin yerini artan siyasi ve ekonomik rekabetin almasıyla konsey sistemi dağıldı.[22] Artz, 1822’deki Verona Kongresi’nin “sona işaret ettiğini” söylüyor.[23] 1848’deki büyük devrim ayaklanmaları sırasında, Viyana Kongresi’nin sınırlarının ulusal hatlar boyunca revize edilmesi talepleriyle eski sistemi yeniden kurmak için bir kongre düzenlenmedi.[24][25] Muhafazakar monarşiler sözde Kutsal İttifak’ı oluşturdu.[26] Bu ittifak, 1850’lerde Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğu Sorunu olarak tanımlanan krizler nedeniyle parçalandı.[27]

Kaynakça

  1. ^ Carlton J. H. Hayes, A Generation of Materialism: 1871–1900 (1941) pp. 16–17.
  2. ^ Frederick B. Artz, Reaction and Revolution: 1814–1832 (1934) p. 110
  3. ^ Paul W. Schroeder, The Transformation of European Politics: 1763–1848 (1996) is an advanced history of diplomacy
  4. ^ Paul W. Schroeder, "The nineteenth century system: balance of power or political equilibrium?" Review of International Studies 15.2 (1989): 135–53.
  5. ^ James L. Richardson (1994). Crisis Diplomacy: The Great Powers Since the Mid-Nineteenth Century. Cambridge UP. ss. 107, 161, 164. ISBN 978-0521459877. 
  6. ^ René Albrecht-Carrié, A Diplomatic history of Europe since the Congress of Vienna (1958) pp. 9–16.
  7. ^ Heinz Waldner, (Ed.) (1983). The League of Nations in retrospect. Walter De Gruyter. s. 21. ISBN 978-3110905854. Erişim tarihi: 2016-02-24. 
  8. ^ Norman Rich, Great Power Diplomacy: 1814–1914 (1992) pp. 1–27.
  9. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :12 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  10. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :22 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  11. ^ Langhorne, Richard (2015). The Collapse of the Concert of Europe. London: Macmillan Education, Limited. ss. 4, 10. ISBN 978-1-349-86092-0. OCLC 1084400309. 
  12. ^ Tsygankov, Andrei P., (Ed.) (2012), "The Holy Alliance, 1815–1853", Russia and the West from Alexander to Putin: Honor in International Relations, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 63–77, doi:10.1017/CBO9781139179072.008, ISBN 978-1-139-17907-2, erişim tarihi: 2021-10-08 
  13. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :42 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  14. ^ Norman Rich, Great Power Diplomacy: 1814–1914 (1992) pp. 33–35.
  15. ^ C. W. Crawley. "International Relations, 1815–1830". In C. W. Crawley, ed., The New Cambridge Modern History, Volume 9: War and Peace in an Age of Upheaval, 1793–1830. (1965) pp. 669–71, 676–77, 683–86.
  16. ^ Roy Bridge. "Allied Diplomacy in Peacetime: The Failure of the Congress 'System', 1815–23". In Alan Sked, ed., Europe's Balance of Power, 1815–1848 (1979), pp' 34–53
  17. ^ Artz, Reaction and Revolution: 1814–1832 (1934) pp. 110–18
  18. ^ Paul W. Schroeder, The Transformation of European Politics: 1763–1848 (1996) pp. 517–82
  19. ^ Gordon Craig, "The System of Alliances and the Balance of Power". in J. P. T. Bury, ed., The New Cambridge Modern History, Vol. 10: The Zenith of European Power, 1830–70 (1960) p. 266.
  20. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Roy Bridge 1979 pp 342 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  21. ^ Henry Kissinger' A World Restored: Metternich, Castlereagh and the Problems of Peace, 1812–22 (1957).
  22. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; C.W. Crawley 1830. pp 669-712 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  23. ^ Frederick B. Artz, Reaction & Revolution: 1814–1832 (1934) p. 170.
  24. ^ Paul W. Schroeder. The Transformation of European Politics: 1763–1848 (1996) p. 800.
  25. ^ Rich. Great Power Diplomacy: 1814–1914 (1992) pp. 28–43.
  26. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :33 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  27. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :43 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uluslararası_ilişkiler_(1814-1919)&oldid=31536228" sayfasından alınmıştır